< Return to Video

Амьтад хэл яриатай юу? - Мишэль Бишоп

  • 0:07 - 0:09
    Бүх амьтад л хоорондоо харилцдаг.
  • 0:09 - 0:12
    Хавчнууд гараараа бие бие рүүгээ
    даллаж эрүүл байгаа мөн
  • 0:12 - 0:14
    үржихэд бэлэн гэдгээ
    мэдэгддэг байна.
  • 0:14 - 0:17
    Наймаалж хроматофор гэдэг
    арьсанд буй будагтай эсүүдээ
  • 0:17 - 0:22
    өнгөлөн далдлалт хийх
    маягаар ашиглаж эсвэл
  • 0:22 - 0:23
    дайснууддаа анхааруулга өгдөг.
  • 0:23 - 0:26
    Зөгий бусад зөгийнүүддээ
    хүнсний нөөцийнхөө
  • 0:26 - 0:31
    байршил, чанарыг илтгэх гэж
    янз бүрийн хэмнэлтэй хөдөлдөг.
  • 0:31 - 0:35
    Эдгээр бүх амьтад хоорондоо
    харилцах гайхалтай системтэй,
  • 0:35 - 0:37
    гэхдээ тэдэнд хэл яриа бий юу?
  • 0:37 - 0:39
    Энэ асуултанд хариулахын тулд
  • 0:39 - 0:43
    хэл яриаг тодорхойлдог
    4 чухал чанаруудыг харъя.
  • 0:43 - 0:44
    Салангид байдал,
  • 0:44 - 0:46
    хэлзүйн дүрэм,
  • 0:46 - 0:48
    үр бүтээмж,
  • 0:48 - 0:50
    мөн байршуулалт.
  • 0:50 - 0:54
    Салангид байдал гэдэг нь дуу авиа,
    үг зэрэг бие даасан
  • 0:54 - 0:56
    нэгжүүд оршин байхыг хэлэх ба
    тэдгээр нь хоршин
  • 0:56 - 1:02
    яг л хөргөгч дээрх соронзны байрыг сольж
    шинэ хэлцүүд үүсгэдэг шиг
  • 1:02 - 1:05
    шинэ санааг илэрхийлэх
    боломжтой байх юм.
  • 1:05 - 1:06
    Хэлзүйн дүрэм гэдэг нь
    тэдгээр бие даасан
  • 1:06 - 1:10
    нэгжүүдийг хооронд нь хэрхэн
    холбох талаарх дүрмүүдийн тогтолцоо.
  • 1:10 - 1:13
    Үр бүтээлтэй байдал гэдэг нь
    тухайн хэлийг ашиглан
  • 1:13 - 1:17
    хязгааргүй их мэдээ мэдээллийг
    дамжуулах чадвар юм.
  • 1:17 - 1:19
    Харин байршуулалт гэдэг нь
  • 1:19 - 1:22
    яг чиний өмнө байхгүй зүйлс буюу
  • 1:22 - 1:26
    өнгөрсөн, ирээдүй болон зохиомол
    зүйлсийг хэлэлцэх чадвар юм.
  • 1:26 - 1:30
    Тэгэхээр амьтдын харилцаа холбоонд
    эдгээр чанарууд байдаг болов уу?
  • 1:30 - 1:33
    Хавч, наймаалжны хувьд
    ийм чадвар байхгүй.
  • 1:33 - 1:36
    Тэд дохиогоо хооронд нь
    үр бүтээлтэй холбодоггүй.
  • 1:36 - 1:40
    Тэдгээр дохионуудад ямар ч
    дүрмийн дараалал байхгүй ба
  • 1:40 - 1:43
    "Би эрүүл" эсвэл
    "Би хордсон" гэдэг шиг
  • 1:43 - 1:46
    зөвхөн тухайн цаг хугацаанд
    болж буй үйл явдлыг л илтгэдэг.
  • 1:46 - 1:50
    Гэхдээ зарим амьтдад эдгээр
    чанарууд байдаг.
  • 1:50 - 1:56
    Зөгийнүүд хөдөлгөөний өнцөг,
    үргэлжлэх хугацаа, хэр эрчтэй годгонох
  • 1:56 - 2:00
    зэргээрээ хүнсний нөөцийнхөө
    байршил, хэр хэмжээг дүрслэн харуулдаг.
  • 2:00 - 2:02
    Нөөц нь зөгийн үүрний
    гадна байдаг учир
  • 2:02 - 2:05
    зөгийнүүд байршуулах
    чадварыг үзүүлдэг гэсэн үг.
  • 2:05 - 2:08
    Зөгийнүүд хэлний хувьд
    тосгодуудад мянга мянгаараа
  • 2:08 - 2:10
    амьдарч, цөөвөр чоно, махчин шувуу
  • 2:10 - 2:16
    дорго, могой, хүний агнуур болдог
    нугын ноходтой адилхан байдаг.
  • 2:16 - 2:21
    Тэд аюулыг мэдэгдэхдээ
    махчны хэмжээ, хэлбэр, хурд,
  • 2:21 - 2:25
    хүн байх юм бол
    тухайн хүний юу өмсөж байгаа
  • 2:25 - 2:28
    болон буутай эсэхийг
    хүртэл мэдээллэдэг.
  • 2:28 - 2:32
    Шимпанзе болон Горилл шиг их мичнүүд
    мөн гайхалтай харилцагчууд байдаг.
  • 2:32 - 2:35
    Зарим нь бүр өөрчлөгдсөн
    дохионы хэл хүртэл сурсан.
  • 2:35 - 2:39
    Уошо нэртэй Шимпанзе
    "Гуйя, онгойлго. Хурдан" зэрэг
  • 2:39 - 2:42
    янз бүрийн дохионуудыг нийлүүлж
    ашигласнаар хэлний салангид байдал
  • 2:42 - 2:44
    түүний харилцаанд байгааг харуулсан.
  • 2:44 - 2:48
    Коко хэмээх эмэгчин горилл
    1000 гаруй дохионууд болон
  • 2:48 - 2:52
    өөд болсон хайртай
    муужгайндаа хандсан
  • 2:52 - 2:55
    ярианы Англи хэлний 2000
    үгийг ойлгох чадвартай.
  • 2:55 - 2:58
    Үүнээс харахад тэрээр
    байршуулалт хийх чадвартай ба
  • 2:58 - 3:00
    эдгээр 2 мичнүүдийг ажиглавал
  • 3:00 - 3:04
    тэд зэрлэг байгальд үзэгдээгүй
    хүний харилцааны системийг
  • 3:04 - 3:07
    ашиглаж байгааг харж болно.
  • 3:07 - 3:10
    Амьтад хоорондын боловсронгуй
    харилцааны жишээнүүд зөндөө байдаг.
  • 3:10 - 3:12
    Тухайлбал дельфинууд
  • 3:12 - 3:17
    нас, байршил, нэр, хүйсээ
    тодорхойлох гэж шүгэлддэг.
  • 3:17 - 3:21
    Тэд мөн судлаачдын
    өөрсөдтэй нь харилцдаг
  • 3:21 - 3:23
    дохионы хэлний зарим
    дүрмийг ойлгодог.
  • 3:23 - 3:28
    Харин дельфинуудын төрөлх
    хоорондын харилцаанд дүрэм байдаггүй.
  • 3:28 - 3:30
    Эдгээр харилцааны системүүдэд
  • 3:30 - 3:34
    зарим шинж чанар байгаа ч
    бидний тодорхойлсон 4 шинж чанар
  • 3:34 - 3:36
    дөрвүүлээ байгаа жишээ алга.
  • 3:36 - 3:40
    Уошо болон Кокогийн гайхалтай
    чадварууд хүртэл 3 настай хүний
  • 3:40 - 3:44
    хүүхдийн хэл ярианы чадвараас
    хоцрогддог байна.
  • 3:44 - 3:47
    Амьтдын ярианы сэдэв нь
    ихэвчлэн хязгаартай байдаг.
  • 3:47 - 3:49
    Зөгийнүүд хоол хүнсний талаар,
  • 3:49 - 3:51
    нугын ноход аюулын талаар,
  • 3:51 - 3:54
    хавчнууд өөрсдийнхөө талаар яридаг.
  • 3:54 - 3:57
    Хүний хэл яриа л салангид байдал,
    байршуулалт мөн
  • 3:57 - 4:00
    дүрэм, үр бүтээмжтэй байдлыг нийлүүлсэн
  • 4:00 - 4:03
    тул ганцаараа хүчирхэг байдаг.
  • 4:03 - 4:06
    Хүний тархи хязгаарлагдмал
    тооны элементүүдийг хүлээн
  • 4:06 - 4:09
    авж чадах ба хязгааргүй тооны
    мэдээллийг үүсгэж чадна.
  • 4:09 - 4:12
    Бид нийлмэл өгүүлбэрүүдийг
    бүтээж, ойлгох чадвартай ба
  • 4:12 - 4:15
    өмнө нь хэзээ ч байгаагүй
    үгнүүдийг хүртэл үүсгэж чадна.
  • 4:15 - 4:17
    Бид хэл яриагаа ашиглан
  • 4:17 - 4:20
    хязгааргүй олон юмс,
    төсөөллийнхөө талаар,
  • 4:20 - 4:23
    тэр ч бүү хэл худлаа зүйлс
    зохион яриж чадна.
  • 4:23 - 4:27
    Судлаачид амьтдын харилцааны талаар
    судалгаагаа үргэлжлүүлсээр байна.
  • 4:27 - 4:31
    Магадгүй хүмүүс болон амьтдын
    хэл яриа тийм ч өөр биш,
  • 4:31 - 4:34
    харин үргэлжилсэн холбоотой ч
    байж болох юм.
  • 4:34 - 4:37
    Эцэст нь хүмүүс бид ч
    бас амьтад шүү дээ.
Title:
Амьтад хэл яриатай юу? - Мишэль Бишоп
Description:

Бүтэн хичээлийг эндээс үзнэ үү: http://ed.ted.com/lessons/do-animals-have-language-michele-bishop

Бүх амьтад л хоорондоо харилцдаг. Гэхдээ тэдэнд хэл яриа бий болов уу? Мишэль Бишоп хэл ярианы онцгой дөрвөн чанарыг тайлбарлан, зарим амьтад тэдгээр чанарын бүгдийг эсвэл заримыг харилцаандаа ашигладаг эсэхийг судаллаа.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:55

Mongolian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.