WEBVTT

00:00:07.192 --> 00:00:09.181
Бүх амьтад л хоорондоо харилцдаг.

00:00:09.181 --> 00:00:12.065
Хавчнууд гараараа бие бие рүүгээ
даллаж эрүүл байгаа мөн

00:00:12.065 --> 00:00:13.964
үржихэд бэлэн гэдгээ
мэдэгддэг байна.

00:00:13.964 --> 00:00:17.468
Наймаалж хроматофор гэдэг
арьсанд буй будагтай эсүүдээ

00:00:17.468 --> 00:00:21.556
өнгөлөн далдлалт хийх
маягаар ашиглаж эсвэл

00:00:21.556 --> 00:00:23.476
дайснууддаа анхааруулга өгдөг.

00:00:23.476 --> 00:00:25.889
Зөгий бусад зөгийнүүддээ
хүнсний нөөцийнхөө

00:00:25.889 --> 00:00:31.061
байршил, чанарыг илтгэх гэж
янз бүрийн хэмнэлтэй хөдөлдөг.

00:00:31.061 --> 00:00:34.889
Эдгээр бүх амьтад хоорондоо
харилцах гайхалтай системтэй,

00:00:34.889 --> 00:00:37.186
гэхдээ тэдэнд хэл яриа бий юу?

00:00:37.186 --> 00:00:39.115
Энэ асуултанд хариулахын тулд

00:00:39.115 --> 00:00:43.052
хэл яриаг тодорхойлдог
4 чухал чанаруудыг харъя.

00:00:43.052 --> 00:00:44.232
Салангид байдал,

00:00:44.232 --> 00:00:46.356
хэлзүйн дүрэм,

00:00:46.356 --> 00:00:48.054
үр бүтээмж,

00:00:48.054 --> 00:00:50.180
мөн байршуулалт.

00:00:50.180 --> 00:00:53.760
Салангид байдал гэдэг нь дуу авиа,
үг зэрэг бие даасан

00:00:53.760 --> 00:00:56.444
нэгжүүд оршин байхыг хэлэх ба
тэдгээр нь хоршин

00:00:56.444 --> 00:01:01.518
яг л хөргөгч дээрх соронзны байрыг сольж
шинэ хэлцүүд үүсгэдэг шиг

00:01:01.518 --> 00:01:04.506
шинэ санааг илэрхийлэх
боломжтой байх юм.

00:01:04.506 --> 00:01:06.433
Хэлзүйн дүрэм гэдэг нь
тэдгээр бие даасан

00:01:06.433 --> 00:01:09.841
нэгжүүдийг хооронд нь хэрхэн
холбох талаарх дүрмүүдийн тогтолцоо.

00:01:09.841 --> 00:01:12.954
Үр бүтээлтэй байдал гэдэг нь
тухайн хэлийг ашиглан

00:01:12.954 --> 00:01:16.782
хязгааргүй их мэдээ мэдээллийг
дамжуулах чадвар юм.

00:01:16.782 --> 00:01:18.968
Харин байршуулалт гэдэг нь

00:01:18.968 --> 00:01:21.582
яг чиний өмнө байхгүй зүйлс буюу

00:01:21.582 --> 00:01:25.809
өнгөрсөн, ирээдүй болон зохиомол
зүйлсийг хэлэлцэх чадвар юм.

00:01:25.809 --> 00:01:30.045
Тэгэхээр амьтдын харилцаа холбоонд
эдгээр чанарууд байдаг болов уу?

00:01:30.045 --> 00:01:33.097
Хавч, наймаалжны хувьд
ийм чадвар байхгүй.

00:01:33.097 --> 00:01:36.313
Тэд дохиогоо хооронд нь
үр бүтээлтэй холбодоггүй.

00:01:36.313 --> 00:01:39.747
Тэдгээр дохионуудад ямар ч
дүрмийн дараалал байхгүй ба

00:01:39.747 --> 00:01:42.704
"Би эрүүл" эсвэл
"Би хордсон" гэдэг шиг

00:01:42.704 --> 00:01:46.175
зөвхөн тухайн цаг хугацаанд
болж буй үйл явдлыг л илтгэдэг.

00:01:46.175 --> 00:01:50.447
Гэхдээ зарим амьтдад эдгээр
чанарууд байдаг.

00:01:50.447 --> 00:01:55.558
Зөгийнүүд хөдөлгөөний өнцөг,
үргэлжлэх хугацаа, хэр эрчтэй годгонох

00:01:55.558 --> 00:01:59.694
зэргээрээ хүнсний нөөцийнхөө
байршил, хэр хэмжээг дүрслэн харуулдаг.

00:01:59.694 --> 00:02:02.020
Нөөц нь зөгийн үүрний
гадна байдаг учир

00:02:02.020 --> 00:02:05.190
зөгийнүүд байршуулах
чадварыг үзүүлдэг гэсэн үг.

00:02:05.190 --> 00:02:08.408
Зөгийнүүд хэлний хувьд
тосгодуудад мянга мянгаараа

00:02:08.408 --> 00:02:10.494
амьдарч, цөөвөр чоно, махчин шувуу

00:02:10.494 --> 00:02:16.156
дорго, могой, хүний агнуур болдог
нугын ноходтой адилхан байдаг.

00:02:16.156 --> 00:02:20.617
Тэд аюулыг мэдэгдэхдээ
махчны хэмжээ, хэлбэр, хурд,


00:02:20.617 --> 00:02:24.832
хүн байх юм бол
тухайн хүний юу өмсөж байгаа

00:02:24.832 --> 00:02:27.593
болон буутай эсэхийг 
хүртэл мэдээллэдэг.

00:02:27.593 --> 00:02:31.765
Шимпанзе болон Горилл шиг их мичнүүд 
мөн гайхалтай харилцагчууд байдаг.

00:02:31.765 --> 00:02:34.656
Зарим нь бүр өөрчлөгдсөн 
дохионы хэл хүртэл сурсан.

00:02:34.656 --> 00:02:38.513
Уошо нэртэй Шимпанзе
"Гуйя, онгойлго. Хурдан" зэрэг

00:02:38.513 --> 00:02:42.118
янз бүрийн дохионуудыг нийлүүлж
ашигласнаар хэлний салангид байдал

00:02:42.118 --> 00:02:44.422
түүний харилцаанд байгааг харуулсан.

00:02:44.422 --> 00:02:48.308
Коко хэмээх эмэгчин горилл
1000 гаруй дохионууд болон

00:02:48.308 --> 00:02:51.736
өөд болсон хайртай 
муужгайндаа хандсан

00:02:51.736 --> 00:02:54.762
ярианы Англи хэлний 2000 
үгийг ойлгох чадвартай.

00:02:54.762 --> 00:02:57.514
Үүнээс харахад тэрээр
байршуулалт хийх чадвартай ба

00:02:57.514 --> 00:02:59.937
эдгээр 2 мичнүүдийг ажиглавал

00:02:59.937 --> 00:03:04.072
тэд зэрлэг байгальд үзэгдээгүй
хүний харилцааны системийг

00:03:04.072 --> 00:03:06.648
ашиглаж байгааг харж болно.

00:03:06.648 --> 00:03:10.367
Амьтад хоорондын боловсронгуй
харилцааны жишээнүүд зөндөө байдаг.

00:03:10.367 --> 00:03:11.906
Тухайлбал дельфинууд

00:03:11.906 --> 00:03:17.442
нас, байршил, нэр, хүйсээ
тодорхойлох гэж шүгэлддэг.

00:03:17.442 --> 00:03:20.650
Тэд мөн судлаачдын
өөрсөдтэй нь харилцдаг

00:03:20.650 --> 00:03:23.481
дохионы хэлний зарим
дүрмийг ойлгодог.

00:03:23.481 --> 00:03:28.347
Харин дельфинуудын төрөлх
хоорондын харилцаанд дүрэм байдаггүй.

00:03:28.347 --> 00:03:30.004
Эдгээр харилцааны системүүдэд

00:03:30.004 --> 00:03:33.519
зарим шинж чанар байгаа ч
бидний тодорхойлсон 4 шинж чанар

00:03:33.519 --> 00:03:35.913
дөрвүүлээ байгаа жишээ алга.

00:03:35.913 --> 00:03:40.002
Уошо болон Кокогийн гайхалтай
чадварууд хүртэл 3 настай хүний

00:03:40.002 --> 00:03:43.890
хүүхдийн хэл ярианы чадвараас
хоцрогддог байна.

00:03:43.890 --> 00:03:47.163
Амьтдын ярианы сэдэв нь
ихэвчлэн хязгаартай байдаг.

00:03:47.163 --> 00:03:48.672
Зөгийнүүд хоол хүнсний талаар,

00:03:48.672 --> 00:03:50.799
нугын ноход аюулын талаар,

00:03:50.799 --> 00:03:53.911
хавчнууд өөрсдийнхөө талаар яридаг.

00:03:53.911 --> 00:03:57.436
Хүний хэл яриа л салангид байдал,
байршуулалт мөн

00:03:57.436 --> 00:04:00.481
дүрэм, үр бүтээмжтэй байдлыг нийлүүлсэн

00:04:00.481 --> 00:04:03.305
тул ганцаараа хүчирхэг байдаг.

00:04:03.305 --> 00:04:05.880
Хүний тархи хязгаарлагдмал
тооны элементүүдийг хүлээн

00:04:05.880 --> 00:04:08.864
авж чадах ба хязгааргүй тооны
мэдээллийг үүсгэж чадна.

00:04:08.864 --> 00:04:11.561
Бид нийлмэл өгүүлбэрүүдийг
бүтээж, ойлгох чадвартай ба

00:04:11.561 --> 00:04:15.004
өмнө нь хэзээ ч байгаагүй
үгнүүдийг хүртэл үүсгэж чадна.

00:04:15.004 --> 00:04:16.966
Бид хэл яриагаа ашиглан


00:04:16.966 --> 00:04:20.374
хязгааргүй олон юмс,
төсөөллийнхөө талаар,

00:04:20.374 --> 00:04:22.750
тэр ч бүү хэл худлаа зүйлс
зохион яриж чадна.

00:04:22.750 --> 00:04:27.096
Судлаачид амьтдын харилцааны талаар
судалгаагаа үргэлжлүүлсээр байна.

00:04:27.096 --> 00:04:30.783
Магадгүй хүмүүс болон амьтдын
хэл яриа тийм ч өөр биш,

00:04:30.783 --> 00:04:34.119
харин үргэлжилсэн холбоотой ч
байж болох юм.

00:04:34.119 --> 00:04:36.921
Эцэст нь хүмүүс бид ч 
бас амьтад шүү дээ.