Zure burmuina ulertzeko hiru ideia

Vilayanur Ramachandranek azaltzen digu burmuineko kalteek gogoaren eta burmuin-ehunaren arteko konexioari buruz adierazten digutena, hiru eldarnio mota harrigarrien bidez.

Chrisek esan duenez,
nik gizakiaren burmuina ikertzen dut,

bere funtzionamendu eta antolaketa.

Pentsa ezazue minutu batez
zer esan nahi duen honek.

Hona hemen gelatina masa hau,
kilo eta erdikoa.

Zure eskuan sartzen da

eta izarrarte amaigabeari
so egon daiteke.

Hausnar dezake infinituaren zentzuaz

eta bere burua infinituaren zentzuaz
hausnartzen kontenplatu.

Gaitasun errekurtsibo horri
autokontzientzia deritzogu

eta uste dut dela neurozientzia
eta neurologiaren Grial Santua.

Agian noizbait ulertuko dugu
hori nola gertatzen den.

Nola ikertu organo misteriotsu hau?

100.000 miloi neurona dauzka,

protoplasma sorta txikiak
elkarri eragiten,

eta haren jardueratik
sortzen dira giza natura

eta giza-kontzientziaren
gaitasun guztiak.

Nola gertatzen da hori?

Giza-burmuinaren funtzioak
aztertzeko modu asko dago.

Erabiliena hau da:

aztertzen ditugu burmuineko zatitxo baten
kaltea duten gaixoak,

aldaketa genetiko bat egon den lekua.

Kasu horietan, ez dira galtzen
gaitasun mental guztiak,

funtzio bakar bat galtzen da

eta gainerako funtzioak ondo dabiltza.

Horrela badakigu

burmuineko zati hori
galdutako funtzioari lotuta dagoela.

Horrela estrukturan
kokatzen dugu funtzioa

eta jakin nola jardun diren zirkuituak

funtzio berezi hori sortzeko.

Horretan ari gara.

Utzidazue
adibide harrigarri batzuk jartzen.

Hitzaldian 3 adibide emango dizkizuet,
sei minutukoa bakoitza.

Lehen adibidea Capgras sindromea da,
benetan ezohikoa eta txundigarria.

Begiratu lehen diapositibari:

hor daude lobulu tenporalak,
frontalak, parietalak,

burmuina osatzen duten lobuluak.

Eta hemen, lobulu tenporalen
azalaren azpian ezkutaturik

-ezin duzue ikusi-

egitura txiki bat dago:
zirkunboluzio fusiformea.

“Aurpegien kokagunea” ere esaten zaio,

kalteturik dagoenean ezin diezulako
pertsonen aurpegiei antzeman.

Haien ahotsa entzunda,
ezagut ditzakezu

eta esan: “Bai, Jon da”.

Baina ezin duzu jakin nor den
aurpegia ikusita.

Zeure burua ere ezin duzu
ispiluan ezagutu.

Badakizu zu zarela, kliskatu
eta ispiluko irudiak ere kliskatzen baitu

eta badakizu ispilua dela.

Baina ez duzu benetan
zeure burua ezagutzen.

Sindrome horren jatorria
zirkunboluzio fusiformean lesioa da.

Bada beste sindrome bat
hain ezohikoa dela

ezen mediku eta neurologo gutxik
entzun baitute hari buruz:

Capgras eldarnioa.

Horrelako gaixo batek,
bestaldetik guztiz normala,

buruko lesioa izan, komatik esnatu,

itxuraz normal, eta ama ikustean,

dio: “Amaren antza osoa du emakume honek,

baina inpostore bat da.

Beste emakume bat da
amarena egiten".

Zergatik gertatzen da?

Zergatik pertsona bati,
bestela guztiz normala denari,

ama ikustean soilik

pizten zaio eldarnioa, eta orduan
dio hori ez dela ama.

Freuden ikuspegitik

interpretatu ohi da eldarnio hori

psikiatria liburuetan.
Horren arabera, gizon horrek --

emakumeei buruz
antzeko azalpena ematen dute,

baina gizonezkoez arituko gara.

Haur txikia zarenean,

amarekiko erakarpen sexual handia duzu.

Horretan datza Freuden Edipo konplexua.

Ez diot
neuk horretan sinisten dudanik,

baina Freuden irizpidea da hau.

Handitzen zarenean,
kortexa garatu egiten zaizu

eta amarekiko grina sexuala
inhibitu egiten dizu kortexak.

Eskerrak, zeren bestela
ama ikustean berotuko zinateke.

Gero, kolpe batengatik edo,

kortexa kaltetzen bada,

ezkutuko grina sexuala
argitara ateratzen da berriro.

Bat-batean, ustekabean,

zeure amarekiko
grina sexualak jota zaude.

Eta diozu:
“Ene, hau ama bada,

nola liteke ni bero-bero egotea?

Beste emakume bat da:
inpostorea da”.

Zure burmuin kaltetuarentzat, hori da
interpretazio zentzudun bakarra.

Nire ustez
horrek ez dauka zentzu handirik.

Zorrotza da,
Freuden beste teoriak bezala.

(Barreak)

Ez dauka zentzu handirik,
eldarnio bera ikusi baitut

gaixo bat eldarnio berberarekin
baina bere canichearekiko.

(Barreak)

Zioen: “Doktorea, hau ez da Fifi.
Haren itxura du,

baina beste txakur bat da”.

Bada, azaldu hori ikuspegi freudianotik.

Gizakion bestialismorako joera ezkutuaz

hasi beharko zinatekete,
eta hori nahiko absurdoa da.

Zer da benetan
gertatzen ari dena?

Gaitz bitxi hori azaltzeko,

burmuineko ikusmenaren ibilbideak
aztertu behar ditugu.

Normalean, ikusmen-seinaleak
begietan sartzen dira

eta burmuineko
ikusmen-eremuetara doaz.

Burmuineko atzealdean badaude
30 eremu, ikusmenari hertsiki lotuak.

Behin hori prozesatu ondoren,
mezua egitura txiki batera doa,

zirkunboluzio fusiformera,
non azkenean aurpegiak hautematen dituzun.

Han daude
aurpegiei antzemateko neuronak.

“Burmuineko aurpegien
kokagunea” deritzo.

Arestian aipatu dut.

Eremu hori kalteturik dagoenean,
ez zara aurpegiak ezagutzeko gai.

Eremu horretatik, mezua berrabiatzen da

sistema linbikoko
“amigdala” izeneko egiturara,

burmuinaren gune emozionala.

Eta egitura horrek, amigdalak,

garrantzi emozionala balioesten du.

Harrapakina al da?
Harraparia? Nire kidea?

Edo zerbait arrunta: hauts pixka bat,

klarion zatia --
ez dut hori seinalatu nahi, --

izan daiteke zapata bat
edo antzeko zerbait.

Alde batera utz dezakezun zerbait.

Amigdala kitzikaturik badago
eta hau garrantzizkoa da,

mezua nerbio-sistema autonomora
desbideratzen da.

Bihotz-taupadak bizkortzen zaizkizu,

izerditan hasten zara,
ariketa fisikoaren ondoriozko

muskuluen beroa arintzeko.

Izerditan hasten zara. Beraz,
esku-azpietan elektrodoak jar ditzakegu

eta izerdiak sortutako
larruazalaren konduktantzia neurtu.

Horrela jakin dezaket
zerbaiti so egiten diozunean

kitzikaturik zauden ala ez.

Geroxeago komentatuko dugu hau.

Nire susmoa da lagun honek
zerbaiti begiratzen dionean,

edozein gauzari, seinalea
ikusmen-eremuetara joaten dela

eta zirkunboluzio fusiformean
prozesatzen dela.

Orduan hautematen duzu
madariondoa, mahaia

edo zure ama, dena delakoa.

Gero mezua amigdalara abiatzen da

eta, hortik, nerbio-sistema autonomora.

Baina agian, lagun horrengan,
amigdalatik sistema linbikorako bidea,

burmuineko gune emozionalerako bidea
moztuta dago istripuagatik.

Fusiformea ondo dagoenez,

bere ama ezagut dezake,

eta esaten du:
“Tira, amaren antza osoa du”.

Baina gune emozionaletarako bidea
mozturik dagoenez,

dio: “Baina ama bada, zergatik ez dut
inolako maitasunik sentitzen?”

Edo ikara, akaso?

(Barreak)

Beraz, esaten du:
“Nola liteke hutsune emozional hori?

Ezin da nire ama izan,

emakume arrotza da,
ama ematen badu ere".

Nola frogatu susmo hori?

Honela: zuetako bat hemen jartzen dugu,
pantailaren aurrean,

eta erantzun galbanikoa neurtzen dugu

irudiak pantailan erakustean.

Jakin dezaket zenbat izerdi
egiten duzun objektu bat ikustean.

Mahaia edo euritakoa bada
ez zara izerditan hasiko.

Lehoi baten edo biluzi baten irudia
erakutsiz gero, izerditan hasiko zarete.

Eta, sinistu ala ez,
amaren irudia erakusten badizut

-pertsona arruntez ari naiz-,
izerditan hasiko zara.

Juduak izan ez arren.

(Barreak).

Aldiz, gaixo bati irudiak erakustean,
zer gertatzen da?

Irudiak pantailan erakutsi

eta erantzun galbanikoa neurtuko dugu.

Mahaiak, aulkiak eta hautsa: ez da
ezer gertatzen, jende normalarekin bezala.

Baina amaren irudia
erakusten badiozu,

larruazalaren erantzun galbanikoa
laua da ere.

Ez du erantzun emozionalik
amaren aurrean

ikusmen-eremuak eta emozioak
lotzen dituen konexioa etenda duelako.

Hortaz, ikusmena eta
ikusmen-eremuak ondo dauzka.

Emozioak ere ondo ditu,
barre, negar egingo du.

Ikusmena eta emozioen arteko konexioa,
berriz, hautsirik dauka,

eta, horren ondorioz, ama
inpostorea delako eldarnioa du.

Adibide ona da
egiten dugun lana ikusteko.

Psikiatriaren sindrome bitxi bat hartu,
lehen itxuraz ulertezina.

Irizpide freudianoa
okerra dela erakutsi

eta, gainera azalpen zehatza topatu dugu,

burmuineko neurona-anatomian oinarrituta.

Bestalde, gaixo horri

amak telefonoz
alboko gelatik deitzen badio,

telefonoa hartu eta erantzungo du:
“Ama, nola zaude? Non zaude?”

Telefonoz, ez dago eldarniorik.

Ordu bat geroago ama hurbiltzean:
“Nor zara?

Amaren antza duzu!”.

Izan ere, beste ibilbide bat dago,

burmuineko entzumen-guneetatik
emozioaren guneetara,

eta ibilbide hori ez da hautsi istripuan.

Horregatik ezagutzen du ama
telefonoz arazorik gabe.

Aurrez aurre ikustean, berriz,
inpostorea dela esaten du.

Nola osatzen da zirkuitu
multzo hori guztia burmuinean?

Natura da, geneak, ala kultura?

Eztabaida hori argitzeko

ikus dezagun beste sindrome bitxia:
gorputz-adar fantasma.

Badakizue zer den
gorputz-adar fantasma bat.

Norbaiti besoa edo zangoa
ebakitzen diotenean

gerra, Irakekoa adibidez,
edo gangrena dela eta,

arazo larria da.

Oraindik biziki sentitzen du
galdutako besoaren presentzia.

Horri deitzen diogu
beso edo zango fantasma.

Gorputzeko edozein zatiaren
fantasma eduki dezakezu.

Sinistu ala ez,
barne-organo batena ere.

Benetako umetokia kendu ondoren,
histerektomia,

umetoki fantasmadun
gaixoak tratatu ditut,

menstruazio minekin eta guztiz.

Ikasle batek galdetu zidan:

“Ba al dute menstruazioaren
aurreko sindromea?”

(Barreak)

Zientifikoki ikertzea mereziko luke,
baina oraindik ez dugu egin.

Hurrengo galdera zera da:

Nola ikertu gorputz-adar fantasmak
esperimentuen bidez?

Hau aurkitu dugu:

gorputz-adar fantasmadun gaixoen erdiek

diote gai direla
fantasma mugitzeko.

“Zaplada emango diot bizkarrean
adiskide honi.

Telefonoa hartuko dut.
Eskuaz agurtuko dut”.

Sentipen hauek oso biziak dira,
sinistu beharrekoak.

Gaixoak ez du eldarniorik.

Badaki besorik ez daukala.

Hala ere, bizi-bizi sentitzen du hura.

Gaixoen beste erdiei
ez zaie halakorik gertatzen.

Hau diote beso fantasmaz: “Doktorea,
beso fantasma paralizaturik dago.

Espasmo gogorrean dago uzkurtuta,
min ikaragarria ematen dit.

Behintzat mugitzerik izango banu,
mina arinduko litzaidake agian”.

Nola liteke gorputz-adar fantasma
paralizatuta egotea?

Kontraesana ematen du.

Historia klinikoei begiratzean
hau ikusi genuen:

gorputz-adar fantasma
paralizaturik dutenean,

bere besoa ere egon zen paralizaturik
nerbio periferikoaren lesioagatik.

Besora heltzen den nerbioa
moztuta zuten,

demagun motozikleta istripu batengatik.

Besoa euskarri bati lotuta izan zuten

hilabete edo urteetan zehar,
mingarria dena

eta besoko mina kentzeko
modu okerra dena.

Gero medikuak besoa anputatu du.

Hortaz, beso fantasma ere
mingarria izango da.

Hau arazo kliniko larria da.

Gaixoak deprimitu egiten dira,

batzuk beren buruaz beste egiten dute.

Nola tratatu sindrome hori?

Zergatik sortzen da
gorputz-adar fantasma paralizatua?

Historia klinikoei begiratuta,
ikusi nuen

benetako besoa maneiatzen duten
nerbioak moztu zirela aurretik

eta benetako besoa
paralizaturik egon zela,

euskarri baten hilabetetan gordeta,
anputatu arte.

Orduko min hura
beso fantasmara igaro zen.

Zergatik gertatzen da hori?

Besoa osorik dagoenean,
baina paralizatuta,

burmuinaren aurrealdeak
besoari agintzen dio: “Mugi”

Baina burmuinak
ikusmen-feedback hau jasotzen du: “Ez”.

Mugi. Ez. Mugi. Ez. Mugi. Ez

Kontraesan hori grabatu egiten da
burmuineko zirkuiterian.

Horri “ikasitako paralisia” deitzen diogu.

Burmuinak lotura hebbiano hori egiten du,

eta, ondorioz, besoa mugitzeko
aginduak berak

sortzen du paralisiaren sentsazioa.

Horrez gero, besoa anputatzen badizute,

ikasitako paralisi hori dator ere
zure gorputz-irudira,

eta zure fantasmara.

Nola lagundu paziente hauei?

Nola “desikasi” ikasitako paralisia,

nola askatu beso fantasma

uzkurdura mingarritik?

Eta agindua fantasmari
bidaltzen badiogu

eta ikusmen-feedbacka eman
agindua betetzen ari dela?

Agian horrela bare genezake
fantasmaren mina eta gogordura.

Nola egin?
Bai, errealitate birtuala.

Baina milioika euro kostatzen du.

3 eurogatik egiteko
modua asmatu nuen,

baina ez esan nire diru-laguntzaileei.

(Barreak).

Ispilu-kutxa bat egin dugu.

Kartoizko kutxa baten erdian
ispilua jarri,

eta barruan beso fantasma kokatu.
Derek, nire lehen pazientea sartu zen.

Besoa orain dela 10 urte
anputatu zioten.

Besoa moztu zitzaion,
nerbioak moztu,

besoa paralizatu. Urte bat euskarrian
izan ondoren, anputatu zioten.

Beso fantasma bat zuen,
paralizatuta eta sekulako minarekin.

Beso fantasma paralizatua.

Etorri zenean
ispiludun kutxa bat eman nion,

ispilu-kutxa deitzen dudana.

Gaixoak ezkerreko
beso fantasma zurrun tolestua

ispiluaren ezkerraldean jartzen du

eta esku normala ispiluaren eskuinaldean

eta bestearen modu berean
tolesten du.

Ispiluari begiratzean,
zer esperientzia izango du?

Beso fantasma berpiztu egin dela
irudituko zaio,

beso normalaren
ispiluko isla ikusten baitu,

eta badirudi beso fantasma
bizirik dagoela.

“Orain -esan nuen- astindu zure fantasma,

mugitu benetako atzamarrak,
ispiluari begira”.

Fantasma mugitzen dela
irudituko zaio.

Baina begira
zer gauza harrigarria

esan zuen: “Ene! Nire fantasma
berriro mugitzen da,

mina, uzkurduraren espasmoa arindu da”.

Gogoratu, niregana etorri zen
lehen pazientea...

(Txaloak)

Eskerrik asko.

Nire lehen pazienteak
ispiluan begiratu zuen

eta esan nion:
"Begiratu zure fantasmaren islari".

Irri egin zuen:
“Nire fantasma ikus dezaket”.

Ez da memeloa:
badaki ez dela erreala.

Ispiluko isla dela,

baina bizi-bizia sentitzen du.

Esan nion esku normala
eta fantasma batera mugitzeko.

Berak: “Ezin dut fantasma mugitu,
mingarria da”.

Esku normala mugitzeko esan nion.

Eta berak: “Ene! Fantasma mugitzen da,
ezin dut sinistu!

Mina desagertu da!”.

Eta nik: “Begiak itxi”.
Begiak itxi zituen.

- Esku normala mugitu.

- Ai! Berriro uzkurtu da.

- Zabaldu begiak.

- Ene! Berriro mugitzen da!

Pozaren pozez zegoen.

Horrek frogatzen du nire teoria
ikasitako paralisiari buruz

eta ikusmen input-aren
funtsezko eginkizuna.

Baina ez dut Nobel Saria jasoko

norbaitek beso fantasma mugitzea
lortu dudalako.

(Barreak)
(Txaloak)

Azken finean,
guztiz alferrikakoa da gaitasun hori.

(Barreak)

Baina pentsatu nuen neurologiako
beste paralisi mota batzuetan ere

isurietan, foku-disfasietan,

egon zitekeela
antzeko ikasitako osagairik,

ispilu soil baten bidez senda daitekeena.

Esan nion: "Tira, Derek" --

Ezin da batetik bestera ibili
ispilu batekin, mina kentzeko.

Esan nion: “Derek: etxera eraman
eta aste pare batez praktikatu".

Praktikatu eta gero, agian,

ispilua utzi, paralisia ‘desikasi’,

zure beso paralizatua
mugitzen berriro hasi

eta minetik askatuko zara”.

Berak baietz esan
eta etxera eraman zuen.

Esan nion:
“Bi euro dira, eraman etxera”.

Bi aste geroago telefonoz deitu zidan:

- Doktorea, ez didazu sinistuko.

- Zer?

- Desagertu da.

- Zer desagertu da?

Uste nuen agian ispilua izango zela.

(Barreak)

- Ez. Badakizu 10 urtetan
izan dudan fantasma?

Desagertu da!

Kezkatu nintzen.

Gizon honen gorputz-irudia aldatu dut.

Non dira etika,
giza-arazo kontuak?

Esan nion:
- Gaizki zaude horregatik?

- Ez, azken hiru egunetan
ez dut beso fantasmarik izan,

ezta uzkurdurarik, ukondoko minik,

besaurreko minik.
Min horiek guztiak joan zaizkit.

Arazoa da oraindik ditudala
atzamar fantasmak lepotik eskegita,

eta zure kutxa ez da haraino ailegatzen.

(Barreak)

Kutxaren diseinua alda dezakezu,
nire bekokian jarri

atzamar fantasmak ezabatzeko?

Aztitzat hartzen ninduen nonbait.

Zergatik gertatzen da hau?

Zentzumen-gatazka itzelari
aurre egiten dio burmuinak.

Ikusmenak esaten dio besoa itzuli dela.

Beste aldetik,
muskuluek ez diote igortzen

itzuleraren seinalerik.

Eta mugitzeko aginduek esaten dute
besoa hor dagoela.

Gatazka hori dela-eta,
burmuinak erabakitzen du:

“Pikutara. Ez dago besorik.
Ez dago fantasmarik”.

Uko egiten du,
seinaleak ukatzen ditu.

Besoarekin batera
mina ere desagertzen da,

ezin delako
inongo kokapenik gabeko minik eduki.

Horixe da gertatzen dena.

Egun, teknika hori
hamaika pazientekin probatu dute

Helsinkiko ikerlari batzuek.

Frogatu dute baliagarria dela
min fantasma tratatzeko.

Iktusaren errehabilitazioan
ere probatu dute.

Iktusean, normalean,
zuntzen kaltea dagoenez

zereginik ez dagoela pentsatu ohi dugu.

Baina paralisi horietako
osagai bat ikasitakoa da,

eta osagai hori, akaso,
ispiluak erabiliz gaindi genezake.

Ideia hori klinikoki ere probatu dute

eta gaixo askori lagundu dio.

Abia gaitezen
hitzaldiaren hirugarren parterantz.

Sinestesia izeneko
fenomeno bitxiari buruzkoa da.

Francis Galtonek
aurkitu zuen, XIX. mendean.

Charles Darwinen lehengusua zen.

Hura konturatu zen
pertsona jakin batzuek,

guztiz normalak izan arren,
berezitasun hau dutela:

zenbakiak koloreztaturik
ikusten dituzte beti.

Haientzat bosta urdina da,
zazpia horia, zortzia berdexka,

bederatzia morea.

Guztiz normalak dira gainerako arloetan.

Edo, batzuetan,
soinuek kolorea ekartzen diete gogora.

Do musika-notak urdina, Rek berdea,

beste nota batek horia.

Zergatik gertatzen da hori?

Sinestesia izena du.
Galtonek horrela deitu zion:

zentzumenen nahastea.

Oro har zentzumenak
bereizita egoten dira.

Baina pertsona horiengan
nahastu egiten dira.

Zergatik?

Ezaugarri interesgarri pare bat du.

Familien barruan hedatzen da.

Horregatik Galtonek esan zuen
oinarri genetikoa zuela.

Bigarrenik, eta honek
hitzaldiaren muinera garamatza,

sormenera,

artista, poeta
eta bestelako sortzaileen artean

zortzi aldiz gehiagotan gertatzen da

biztanleria osoaren artean baino.

Zer dela eta?

Galdera hori erantzungo dut.

Sekula erantzun gabeko galdera da.

Zer da sinestesia?
Zerk sortzen du?

Teoria asko daude.

Teoria baten arabera, zoroak dira.

Ez da benetako teoria zientifikoa,
beraz bazter dezakegu.

Beste teoria baten arabera,

azido eta haxix-pipatzaileak dira.

Baliteke egiaren bat egotea,

San Franciscon
San Diegon baino ohikoagoa delako .

(Barreak).

Hirugarren teoria da…

Galde diezaiogun geure buruari
zertan datzan sinestesia.

Aurkitu genuen
koloreen aldea eta zenbakien aldea

pare-parean daudela burmuinean,
zirkunboluzio fusiformean.

Esan genuen: ezusteko kable gurutzatuak

daude burmuinean,
kolore eta zenbakien artean.

Zenbakia ikustean,
dagokion kolorea ere ikusten duzu

eta horregatik daukazu sinestesia.

Zergatik gertatzen da?

Zergatik kable-gurutzaketa
pertsona batzuengan?

Ez al genuen esan
familietan hedatzen dela?

Horrek ematen dizu arrasto bat.

Ezohiko gene batek,

gene baten mutazioak
sortzen du nerbio-gurutzaketa hori.

Izan ere, denok

jaiotzen garenean
dena daukagu konektatuta.

Burmuineko alde bakoitza
beste guztiekin dago konektatuta.

Gero, konexio horiek kimatu egiten dira

burmuin helduaren
berezko arkitektura modularra sortzeko.

Kimaketa hori eragiten duen
gene bat badago

eta genea mutatzen bada,

orduan kimatze urria edukiko duzu
burmuineko alboko aldeen artean.

Zenbaki eta koloreen artean bada,
zenbaki-kolore sinestesia duzu.

Tonua eta kolorearen artean bada,
tonu-kolore sinestesia.

Honaino, dena argi.

Eta gene horrek
burmuin osoan eragina balu,

eta dena konektatuta balego?

Zer dute artista, nobelagile
eta poeta guztiek?

Pentsamendu metaforikorako joera,

itxuraz loturik gabeko ideiak lotzen.

Adibidez:
“Hau Ekialdea eta Julieta Eguzkia”.

Ez duzu esaten Julieta eguzkia denik,

suzko bola gorri distiratsua denik.

Eskizofrenikoek ere egiten dute,
baina hori beste kontua da.

Jende arruntak dio
Julieta eguzkia bezain beroa dela,

eguzkia bezain
distiratsua, suspergarria.

Bat-batean egiten dituzu loturak.

Onartzen bada
konexio-gurutzatze handiago hori

eta kontzeptuak burmuinaren
beste alde batzuetan ere daudela,

pentsamendu metaforikoa eta sorkuntzarako

joera handiagoa aurkituko dugu

sinestesia duten pertsonengan.

Eta, horregatik, sinestesia
zortzi aldiz hedatuago egotea

poeta, artista eta nobelagileen artean.

Sinestesiaren oso ikuspegi frenologikoa.

Azken froga -
Minutu bat gehiago?

(Txaloak)

Guztiak sinestetak zaretela
erakutsiko dizuet, baina ukatzen duzue.

Hona hemen “Marteko alfabetoa”.
Zuen alfabetoaren gisakoa.

A da A, B da B, C da C.

Zenbat forma, hainbat fonema, ezta?

Hemen duzue alfabeto martetarra.

Bata Kiki da, eta bestea, Buba.

Zein Kiki eta zein Buba?

Nork uste du hau Kiki dela
eta hori Buba? Altxa eskua.

Tira, mutante bat edo bi.

(Barreak)

Nork uste du hau dela Buba eta hori Kiki?

Zuetako %99k.

Ez dago martetarrik zuen artean.
Nola asmatu duzue?

Guztiak ari zarete ereduak lotu
eta abstrakzio sinestetikoa egiten.

Adierazten duzuena da
inflexio zorrotz horrek --ki-ki

entzumen kortexean
zelula ziliatuak kitzikatzeak, Kiki,

imitatzen duela ikusmenaren inflexioa,
horzdun formaren inflexioa.

Hau oso garrantzitsua da,
erakusten baitigu

burmuina jokaera primitiboan…

Badirudi ilusio inozoa dela,

baina begiko fotoiek
forma hau hartzen dute

eta belarriko zelula ziliatuek
entzumen-patroia kitzikatzen dute.

Baina burmuinak bien arteko
elementu komunak atera ditzake.

Abstrakzioa egiteko
modu primitibo bat da.

Egun badakigu zirkunboluzio
fusiformean gertatzen dela,

hondatzen denean

Buba eta Kikiak erlazionatzeko
gaitasuna galtzen delako.

Baita ere metaforak egiteko gaitasuna.

Galdetzen badiozu:
“Ez da urrea distiratzen duen guztia.

Zer esan nahi du honek?"

Gaixoak dio: “Metalikoa eta distiratsua,
baina ez da zertan urrea izan behar.

Dentsitatea neurtu beharko duzu".

Zentzu metaforikoa guztiz galdu du.

Alde hau zortzi aldiz handiagoa da
primate garatuetan

gizakiarengan bereziki,
ez garatuetan baino.

Zerbait oso interesgarria gertatzen da
zirkunboluzio angularrean,

entzumena, ikusmena
eta ukimenaren gurutzagunea baita.

Izugarri handi bihurtu da gizakiongan -
eta gauza interesgarria ari da gertatzen.

Uste dut gizakiaren
trebezia bereizgarrien kokagunea dela.

Abstrakzioarena,
metaforarena eta sormenarena.

Filosofoek milaka urtetan
miatutako galderak

zientzialariok azter ditzakegu
burmuin-irudien bidez,

gaixoak ikertzen
eta galdera egokiak egiten.

Eskerrik asko.

(Txaloak)

Barkatu horregatik.

(Barreak)