WEBVTT

00:00:00.980 --> 00:00:04.310
Chrisek esan duenez, 
nik gizakiaren burmuina ikertzen dut,

00:00:04.420 --> 00:00:06.600
bere funtzionamendu eta antolaketa.

00:00:06.750 --> 00:00:10.000
Pentsa ezazue minutu batez 
zer esan nahi duen honek.

00:00:10.360 --> 00:00:14.690
Hona hemen gelatina masa hau, 
kilo eta erdikoa.

00:00:14.910 --> 00:00:17.700
Zure eskuan sartzen da

00:00:17.880 --> 00:00:21.000
eta izarrarte amaigabeari
so egon daiteke.

00:00:21.280 --> 00:00:23.710
Hausnar dezake infinituaren zentzuaz

00:00:23.910 --> 00:00:28.460
eta bere burua infinituaren zentzuaz 
hausnartzen kontenplatu.

00:00:28.570 --> 00:00:33.150
Gaitasun errekurtsibo horri 
autokontzientzia deritzogu

00:00:33.370 --> 00:00:37.000
eta uste dut dela neurozientzia 
eta neurologiaren Grial Santua.

00:00:37.160 --> 00:00:40.160
Agian noizbait ulertuko dugu 
hori nola gertatzen den.

00:00:41.010 --> 00:00:43.780
Nola ikertu organo misteriotsu hau?

00:00:43.900 --> 00:00:47.000
100.000 miloi neurona dauzka,

00:00:47.130 --> 00:00:50.800
protoplasma sorta txikiak 
elkarri eragiten,

00:00:50.920 --> 00:00:54.000
eta haren jardueratik 
sortzen dira giza natura

00:00:54.000 --> 00:00:57.000
eta giza-kontzientziaren 
gaitasun guztiak.

00:00:57.080 --> 00:00:58.300
Nola gertatzen da hori?

00:00:58.360 --> 00:01:02.050
Giza-burmuinaren funtzioak 
aztertzeko modu asko dago.

00:01:02.360 --> 00:01:04.000
Erabiliena hau da:

00:01:04.230 --> 00:01:09.160
aztertzen ditugu burmuineko zatitxo baten
kaltea duten gaixoak,

00:01:09.320 --> 00:01:11.960
aldaketa genetiko bat egon den lekua.

00:01:12.190 --> 00:01:17.410
Kasu horietan, ez dira galtzen 
gaitasun mental guztiak,

00:01:17.640 --> 00:01:21.130
funtzio bakar bat galtzen da

00:01:21.130 --> 00:01:24.670
eta gainerako funtzioak ondo dabiltza.

00:01:25.000 --> 00:01:27.000
Horrela badakigu

00:01:27.100 --> 00:01:31.000
burmuineko zati hori 
galdutako funtzioari lotuta dagoela.

00:01:31.160 --> 00:01:33.590
Horrela estrukturan 
kokatzen dugu funtzioa

00:01:33.780 --> 00:01:36.000
eta jakin nola jardun diren zirkuituak

00:01:36.070 --> 00:01:38.670
funtzio berezi hori sortzeko.

00:01:38.760 --> 00:01:40.770
Horretan ari gara.

00:01:40.800 --> 00:01:43.200
Utzidazue 
adibide harrigarri batzuk jartzen.

00:01:43.200 --> 00:01:47.000
Hitzaldian 3 adibide emango dizkizuet, 
sei minutukoa bakoitza.

00:01:47.000 --> 00:01:51.700
Lehen adibidea Capgras sindromea da, 
benetan ezohikoa eta txundigarria.

00:01:51.940 --> 00:01:53.980
Begiratu lehen diapositibari:

00:01:54.160 --> 00:01:58.000
hor daude lobulu tenporalak, 
frontalak, parietalak,

00:01:58.000 --> 00:02:00.000
burmuina osatzen duten lobuluak.

00:02:00.000 --> 00:02:04.000
Eta hemen, lobulu tenporalen 
azalaren azpian ezkutaturik

00:02:04.050 --> 00:02:06.000
-ezin duzue ikusi-

00:02:06.090 --> 00:02:08.870
egitura txiki bat dago: 
zirkunboluzio fusiformea.

00:02:08.940 --> 00:02:11.000
“Aurpegien kokagunea” ere esaten zaio,

00:02:11.000 --> 00:02:14.740
kalteturik dagoenean ezin diezulako 
pertsonen aurpegiei antzeman.

00:02:14.800 --> 00:02:16.890
Haien ahotsa entzunda, 
ezagut ditzakezu

00:02:16.930 --> 00:02:18.430
eta esan: “Bai, Jon da”.

00:02:18.440 --> 00:02:21.410
Baina ezin duzu jakin nor den 
aurpegia ikusita.

00:02:21.480 --> 00:02:23.810
Zeure burua ere ezin duzu 
ispiluan ezagutu.

00:02:23.810 --> 00:02:27.500
Badakizu zu zarela, kliskatu 
eta ispiluko irudiak ere kliskatzen baitu

00:02:27.500 --> 00:02:28.800
eta badakizu ispilua dela.

00:02:28.950 --> 00:02:32.530
Baina ez duzu benetan 
zeure burua ezagutzen.

00:02:32.740 --> 00:02:35.900
Sindrome horren jatorria 
zirkunboluzio fusiformean lesioa da.

00:02:36.000 --> 00:02:38.340
Bada beste sindrome bat 
hain ezohikoa dela

00:02:38.420 --> 00:02:42.780
ezen mediku eta neurologo gutxik 
entzun baitute hari buruz:

00:02:42.930 --> 00:02:44.757
Capgras eldarnioa.

00:02:44.970 --> 00:02:47.940
Horrelako gaixo batek, 
bestaldetik guztiz normala,

00:02:47.970 --> 00:02:50.000
buruko lesioa izan, komatik esnatu,

00:02:50.000 --> 00:02:53.660
itxuraz normal, eta ama ikustean,

00:02:53.770 --> 00:02:56.000
dio: “Amaren antza osoa du emakume honek,

00:02:56.000 --> 00:02:58.000
baina inpostore bat da.

00:02:58.000 --> 00:03:00.000
Beste emakume bat da 
amarena egiten".

00:03:00.840 --> 00:03:02.000
Zergatik gertatzen da?

00:03:02.000 --> 00:03:05.000
Zergatik pertsona bati, 
bestela guztiz normala denari,

00:03:05.000 --> 00:03:07.000
ama ikustean soilik

00:03:07.000 --> 00:03:10.000
pizten zaio eldarnioa, eta orduan
dio hori ez dela ama.

00:03:10.000 --> 00:03:12.000
Freuden ikuspegitik

00:03:12.000 --> 00:03:14.000
interpretatu ohi da eldarnio hori

00:03:14.000 --> 00:03:18.000
psikiatria liburuetan. 
Horren arabera, gizon horrek --

00:03:18.000 --> 00:03:20.500
emakumeei buruz 
antzeko azalpena ematen dute,

00:03:20.550 --> 00:03:22.200
baina gizonezkoez arituko gara.

00:03:22.350 --> 00:03:25.000
Haur txikia zarenean,

00:03:25.000 --> 00:03:27.000
amarekiko erakarpen sexual handia duzu.

00:03:27.000 --> 00:03:29.000
Horretan datza Freuden Edipo konplexua.

00:03:29.000 --> 00:03:31.000
Ez diot
neuk horretan sinisten dudanik,

00:03:31.000 --> 00:03:33.000
baina Freuden irizpidea da hau.

00:03:33.000 --> 00:03:36.000
Handitzen zarenean, 
kortexa garatu egiten zaizu

00:03:36.000 --> 00:03:40.000
eta amarekiko grina sexuala 
inhibitu egiten dizu kortexak.

00:03:40.000 --> 00:03:44.000
Eskerrak, zeren bestela 
ama ikustean berotuko zinateke.

00:03:45.200 --> 00:03:47.491
Gero, kolpe batengatik edo,

00:03:47.723 --> 00:03:49.460
kortexa kaltetzen bada,

00:03:49.815 --> 00:03:53.568
ezkutuko grina sexuala 
argitara ateratzen da berriro.

00:03:53.707 --> 00:03:55.646
Bat-batean, ustekabean,

00:03:55.800 --> 00:03:58.676
zeure amarekiko 
grina sexualak jota zaude.

00:03:58.700 --> 00:04:00.400
Eta diozu: 
“Ene, hau ama bada,

00:04:00.400 --> 00:04:02.200
nola liteke ni bero-bero egotea?

00:04:02.200 --> 00:04:04.200
Beste emakume bat da: 
inpostorea da”.

00:04:04.200 --> 00:04:08.538
Zure burmuin kaltetuarentzat, hori da 
interpretazio zentzudun bakarra.

00:04:08.680 --> 00:04:11.000
Nire ustez 
horrek ez dauka zentzu handirik.

00:04:11.000 --> 00:04:14.276
Zorrotza da, 
Freuden beste teoriak bezala.

00:04:15.029 --> 00:04:16.769
(Barreak)

00:04:17.107 --> 00:04:21.000
Ez dauka zentzu handirik, 
eldarnio bera ikusi baitut

00:04:21.184 --> 00:04:24.445
gaixo bat eldarnio berberarekin
baina bere canichearekiko.

00:04:24.643 --> 00:04:26.000
(Barreak)

00:04:26.337 --> 00:04:29.000
Zioen: “Doktorea, hau ez da Fifi. 
Haren itxura du,

00:04:29.000 --> 00:04:31.000
baina beste txakur bat da”.

00:04:31.107 --> 00:04:33.723
Bada, azaldu hori ikuspegi freudianotik.

00:04:34.000 --> 00:04:38.000
Gizakion bestialismorako joera ezkutuaz

00:04:38.000 --> 00:04:41.000
hasi beharko zinatekete, 
eta hori nahiko absurdoa da.

00:04:41.000 --> 00:04:43.000
Zer da benetan 
gertatzen ari dena?

00:04:43.000 --> 00:04:45.000
Gaitz bitxi hori azaltzeko,

00:04:45.000 --> 00:04:49.000
burmuineko ikusmenaren ibilbideak 
aztertu behar ditugu.

00:04:49.000 --> 00:04:52.000
Normalean, ikusmen-seinaleak 
begietan sartzen dira

00:04:52.000 --> 00:04:54.000
eta burmuineko 
ikusmen-eremuetara doaz.

00:04:54.000 --> 00:04:57.630
Burmuineko atzealdean badaude 
30 eremu, ikusmenari hertsiki lotuak.

00:04:57.784 --> 00:05:01.091
Behin hori prozesatu ondoren, 
mezua egitura txiki batera doa,

00:05:01.230 --> 00:05:05.738
zirkunboluzio fusiformera,
non azkenean aurpegiak hautematen dituzun.

00:05:05.923 --> 00:05:08.100
Han daude 
aurpegiei antzemateko neuronak.

00:05:08.150 --> 00:05:10.300
“Burmuineko aurpegien 
kokagunea” deritzo.

00:05:10.300 --> 00:05:11.892
Arestian aipatu dut.

00:05:12.184 --> 00:05:16.415
Eremu hori kalteturik dagoenean, 
ez zara aurpegiak ezagutzeko gai.

00:05:16.600 --> 00:05:19.000
Eremu horretatik, mezua berrabiatzen da

00:05:19.000 --> 00:05:22.000
sistema linbikoko 
“amigdala” izeneko egiturara,

00:05:22.000 --> 00:05:24.000
burmuinaren gune emozionala.

00:05:24.000 --> 00:05:26.000
Eta egitura horrek, amigdalak,

00:05:26.000 --> 00:05:28.353
garrantzi emozionala balioesten du.

00:05:28.538 --> 00:05:32.000
Harrapakina al da? 
Harraparia? Nire kidea?

00:05:32.000 --> 00:05:34.538
Edo zerbait arrunta: hauts pixka bat,

00:05:34.630 --> 00:05:38.000
klarion zatia -- 
ez dut hori seinalatu nahi, --

00:05:38.000 --> 00:05:40.300
izan daiteke zapata bat 
edo antzeko zerbait.

00:05:40.300 --> 00:05:42.000
Alde batera utz dezakezun zerbait.

00:05:41.884 --> 00:05:45.000
Amigdala kitzikaturik badago 
eta hau garrantzizkoa da,

00:05:45.000 --> 00:05:48.430
mezua nerbio-sistema autonomora 
desbideratzen da.

00:05:48.500 --> 00:05:50.400
Bihotz-taupadak bizkortzen zaizkizu,

00:05:50.400 --> 00:05:53.200
izerditan hasten zara, 
ariketa fisikoaren ondoriozko

00:05:53.200 --> 00:05:55.876
muskuluen beroa arintzeko.

00:05:55.700 --> 00:05:59.400
Izerditan hasten zara. Beraz, 
esku-azpietan elektrodoak jar ditzakegu

00:05:59.400 --> 00:06:03.000
eta izerdiak sortutako 
larruazalaren konduktantzia neurtu.

00:06:03.000 --> 00:06:05.820
Horrela jakin dezaket 
zerbaiti so egiten diozunean

00:06:05.900 --> 00:06:09.000
kitzikaturik zauden ala ez.

00:06:09.000 --> 00:06:11.000
Geroxeago komentatuko dugu hau.

00:06:11.000 --> 00:06:15.000
Nire susmoa da lagun honek 
zerbaiti begiratzen dionean,

00:06:15.000 --> 00:06:19.200
edozein gauzari, seinalea 
ikusmen-eremuetara joaten dela

00:06:19.330 --> 00:06:22.000
eta zirkunboluzio fusiformean 
prozesatzen dela.

00:06:22.000 --> 00:06:25.340
Orduan hautematen duzu 
madariondoa, mahaia

00:06:25.370 --> 00:06:27.320
edo zure ama, dena delakoa.

00:06:27.640 --> 00:06:30.000
Gero mezua amigdalara abiatzen da

00:06:30.000 --> 00:06:32.000
eta, hortik, nerbio-sistema autonomora.

00:06:32.000 --> 00:06:37.000
Baina agian, lagun horrengan, 
amigdalatik sistema linbikorako bidea,

00:06:37.000 --> 00:06:40.480
burmuineko gune emozionalerako bidea 
moztuta dago istripuagatik.

00:06:40.610 --> 00:06:42.850
Fusiformea ondo dagoenez,

00:06:42.890 --> 00:06:45.000
bere ama ezagut dezake,

00:06:45.000 --> 00:06:47.360
eta esaten du: 
“Tira, amaren antza osoa du”.

00:06:47.470 --> 00:06:50.250
Baina gune emozionaletarako bidea 
mozturik dagoenez,

00:06:50.320 --> 00:06:54.430
dio: “Baina ama bada, zergatik ez dut 
inolako maitasunik sentitzen?”

00:06:54.460 --> 00:06:56.450
Edo ikara, akaso?

00:06:56.590 --> 00:06:58.100
(Barreak)

00:06:58.320 --> 00:07:03.000
Beraz, esaten du: 
“Nola liteke hutsune emozional hori?

00:07:03.000 --> 00:07:05.130
Ezin da nire ama izan,

00:07:05.200 --> 00:07:07.500
emakume arrotza da, 
ama ematen badu ere".

00:07:07.500 --> 00:07:09.000
Nola frogatu susmo hori?

00:07:09.000 --> 00:07:12.560
Honela: zuetako bat hemen jartzen dugu, 
pantailaren aurrean,

00:07:12.640 --> 00:07:14.660
eta erantzun galbanikoa neurtzen dugu

00:07:14.760 --> 00:07:16.700
irudiak pantailan erakustean.

00:07:16.700 --> 00:07:20.000
Jakin dezaket zenbat izerdi 
egiten duzun objektu bat ikustean.

00:07:19.820 --> 00:07:22.870
Mahaia edo euritakoa bada 
ez zara izerditan hasiko.

00:07:22.950 --> 00:07:27.000
Lehoi baten edo biluzi baten irudia 
erakutsiz gero, izerditan hasiko zarete.

00:07:27.000 --> 00:07:30.000
Eta, sinistu ala ez, 
amaren irudia erakusten badizut

00:07:30.000 --> 00:07:32.700
-pertsona arruntez ari naiz-, 
izerditan hasiko zara.

00:07:32.700 --> 00:07:34.670
Juduak izan ez arren.

00:07:34.800 --> 00:07:36.200
(Barreak).

00:07:36.700 --> 00:07:41.010
Aldiz, gaixo bati irudiak erakustean, 
zer gertatzen da?

00:07:41.050 --> 00:07:44.000
Irudiak pantailan erakutsi

00:07:44.000 --> 00:07:46.000
eta erantzun galbanikoa neurtuko dugu.

00:07:46.000 --> 00:07:51.000
Mahaiak, aulkiak eta hautsa: ez da 
ezer gertatzen, jende normalarekin bezala.

00:07:51.000 --> 00:07:53.000
Baina amaren irudia 
erakusten badiozu,

00:07:53.000 --> 00:07:55.400
larruazalaren erantzun galbanikoa 
laua da ere.

00:07:55.400 --> 00:07:57.600
Ez du erantzun emozionalik 
amaren aurrean

00:07:57.659 --> 00:08:02.450
ikusmen-eremuak eta emozioak 
lotzen dituen konexioa etenda duelako.

00:08:02.510 --> 00:08:05.340
Hortaz, ikusmena eta 
ikusmen-eremuak ondo dauzka.

00:08:05.390 --> 00:08:08.300
Emozioak ere ondo ditu, 
barre, negar egingo du.

00:08:08.300 --> 00:08:11.550
Ikusmena eta emozioen arteko konexioa, 
berriz, hautsirik dauka,

00:08:11.550 --> 00:08:14.500
eta, horren ondorioz, ama 
inpostorea delako eldarnioa du.

00:08:14.520 --> 00:08:17.000
Adibide ona da 
egiten dugun lana ikusteko.

00:08:17.000 --> 00:08:21.380
Psikiatriaren sindrome bitxi bat hartu, 
lehen itxuraz ulertezina.

00:08:21.440 --> 00:08:23.800
Irizpide freudianoa 
okerra dela erakutsi

00:08:23.860 --> 00:08:27.000
eta, gainera azalpen zehatza topatu dugu,

00:08:27.000 --> 00:08:29.490
burmuineko neurona-anatomian oinarrituta.

00:08:29.570 --> 00:08:31.330
Bestalde, gaixo horri

00:08:31.380 --> 00:08:35.210
amak telefonoz 
alboko gelatik deitzen badio,

00:08:35.760 --> 00:08:40.000
telefonoa hartu eta erantzungo du: 
“Ama, nola zaude? Non zaude?”

00:08:40.080 --> 00:08:42.000
Telefonoz, ez dago eldarniorik.

00:08:42.000 --> 00:08:44.520
Ordu bat geroago ama hurbiltzean: 
“Nor zara?

00:08:44.600 --> 00:08:46.000
Amaren antza duzu!”.

00:08:46.000 --> 00:08:48.440
Izan ere, beste ibilbide bat dago,

00:08:48.550 --> 00:08:52.200
burmuineko entzumen-guneetatik 
emozioaren guneetara,

00:08:52.260 --> 00:08:54.590
eta ibilbide hori ez da hautsi istripuan.

00:08:54.710 --> 00:08:59.340
Horregatik ezagutzen du ama 
telefonoz arazorik gabe.

00:08:59.430 --> 00:09:03.150
Aurrez aurre ikustean, berriz, 
inpostorea dela esaten du.

00:09:03.590 --> 00:09:06.880
Nola osatzen da zirkuitu 
multzo hori guztia burmuinean?

00:09:06.950 --> 00:09:09.480
Natura da, geneak, ala kultura?

00:09:09.510 --> 00:09:11.200
Eztabaida hori argitzeko

00:09:11.270 --> 00:09:15.000
ikus dezagun beste sindrome bitxia: 
gorputz-adar fantasma.

00:09:15.000 --> 00:09:17.300
Badakizue zer den 
gorputz-adar fantasma bat.

00:09:17.300 --> 00:09:20.000
Norbaiti besoa edo zangoa 
ebakitzen diotenean

00:09:20.000 --> 00:09:22.560
gerra, Irakekoa adibidez, 
edo gangrena dela eta,

00:09:22.650 --> 00:09:24.830
arazo larria da.

00:09:25.080 --> 00:09:28.750
Oraindik biziki sentitzen du 
galdutako besoaren presentzia.

00:09:28.850 --> 00:09:31.200
Horri deitzen diogu 
beso edo zango fantasma.

00:09:31.200 --> 00:09:33.900
Gorputzeko edozein zatiaren 
fantasma eduki dezakezu.

00:09:34.000 --> 00:09:36.480
Sinistu ala ez, 
barne-organo batena ere.

00:09:36.660 --> 00:09:40.810
Benetako umetokia kendu ondoren, 
histerektomia,

00:09:40.970 --> 00:09:44.460
umetoki fantasmadun 
gaixoak tratatu ditut,

00:09:44.540 --> 00:09:47.630
menstruazio minekin eta guztiz.

00:09:47.790 --> 00:09:49.740
Ikasle batek galdetu zidan:

00:09:49.820 --> 00:09:52.350
“Ba al dute menstruazioaren 
aurreko sindromea?”

00:09:52.350 --> 00:09:53.600
(Barreak)

00:09:53.600 --> 00:09:57.050
Zientifikoki ikertzea mereziko luke, 
baina oraindik ez dugu egin.

00:09:58.180 --> 00:09:59.560
Hurrengo galdera zera da:

00:09:59.740 --> 00:10:02.900
Nola ikertu gorputz-adar fantasmak 
esperimentuen bidez?

00:10:02.900 --> 00:10:04.000
Hau aurkitu dugu:

00:10:04.000 --> 00:10:06.000
gorputz-adar fantasmadun gaixoen erdiek

00:10:06.000 --> 00:10:08.000
diote gai direla 
fantasma mugitzeko.

00:10:08.000 --> 00:10:10.600
“Zaplada emango diot bizkarrean 
adiskide honi.

00:10:10.600 --> 00:10:12.870
Telefonoa hartuko dut.
Eskuaz agurtuko dut”.

00:10:12.870 --> 00:10:15.700
Sentipen hauek oso biziak dira, 
sinistu beharrekoak.

00:10:15.700 --> 00:10:17.200
Gaixoak ez du eldarniorik.

00:10:17.200 --> 00:10:18.890
Badaki besorik ez daukala.

00:10:19.030 --> 00:10:21.860
Hala ere, bizi-bizi sentitzen du hura.

00:10:22.000 --> 00:10:25.000
Gaixoen beste erdiei 
ez zaie halakorik gertatzen.

00:10:25.000 --> 00:10:29.000
Hau diote beso fantasmaz: “Doktorea, 
beso fantasma paralizaturik dago.

00:10:29.000 --> 00:10:32.220
Espasmo gogorrean dago uzkurtuta, 
min ikaragarria ematen dit.

00:10:32.260 --> 00:10:35.700
Behintzat mugitzerik izango banu, 
mina arinduko litzaidake agian”.

00:10:35.710 --> 00:10:38.550
Nola liteke gorputz-adar fantasma 
paralizatuta egotea?

00:10:38.630 --> 00:10:40.000
Kontraesana ematen du.

00:10:40.020 --> 00:10:43.000
Historia klinikoei begiratzean 
hau ikusi genuen:

00:10:43.000 --> 00:10:45.380
gorputz-adar fantasma 
paralizaturik dutenean,

00:10:45.380 --> 00:10:49.690
bere besoa ere egon zen paralizaturik 
nerbio periferikoaren lesioagatik.

00:10:49.730 --> 00:10:53.340
Besora heltzen den nerbioa 
moztuta zuten,

00:10:53.340 --> 00:10:55.290
demagun motozikleta istripu batengatik.

00:10:55.340 --> 00:10:57.310
Besoa euskarri bati lotuta izan zuten

00:10:57.340 --> 00:11:01.000
hilabete edo urteetan zehar, 
mingarria dena

00:11:01.000 --> 00:11:04.000
eta besoko mina kentzeko 
modu okerra dena.

00:11:04.000 --> 00:11:06.000
Gero medikuak besoa anputatu du.

00:11:06.000 --> 00:11:09.860
Hortaz, beso fantasma ere 
mingarria izango da.

00:11:10.000 --> 00:11:12.330
Hau arazo kliniko larria da.

00:11:12.390 --> 00:11:14.000
Gaixoak deprimitu egiten dira,

00:11:14.000 --> 00:11:16.210
batzuk beren buruaz beste egiten dute.

00:11:16.350 --> 00:11:18.510
Nola tratatu sindrome hori?

00:11:18.510 --> 00:11:21.400
Zergatik sortzen da 
gorputz-adar fantasma paralizatua?

00:11:21.400 --> 00:11:24.620
Historia klinikoei begiratuta, 
ikusi nuen

00:11:24.670 --> 00:11:28.010
benetako besoa maneiatzen duten 
nerbioak moztu zirela aurretik

00:11:28.150 --> 00:11:30.400
eta benetako besoa 
paralizaturik egon zela,

00:11:30.400 --> 00:11:34.670
euskarri baten hilabetetan gordeta, 
anputatu arte.

00:11:34.780 --> 00:11:40.000
Orduko min hura 
beso fantasmara igaro zen.

00:11:40.100 --> 00:11:41.740
Zergatik gertatzen da hori?

00:11:41.820 --> 00:11:44.300
Besoa osorik dagoenean, 
baina paralizatuta,

00:11:44.300 --> 00:11:47.100
burmuinaren aurrealdeak 
besoari agintzen dio: “Mugi”

00:11:47.150 --> 00:11:49.850
Baina burmuinak 
ikusmen-feedback hau jasotzen du: “Ez”.

00:11:49.930 --> 00:11:53.410
Mugi. Ez. Mugi. Ez. Mugi. Ez

00:11:53.430 --> 00:11:56.600
Kontraesan hori grabatu egiten da 
burmuineko zirkuiterian.

00:11:56.600 --> 00:11:59.500
Horri “ikasitako paralisia” deitzen diogu.

00:11:59.570 --> 00:12:03.000
Burmuinak lotura hebbiano hori egiten du,

00:12:03.000 --> 00:12:06.040
eta, ondorioz, besoa mugitzeko 
aginduak berak

00:12:06.060 --> 00:12:08.510
sortzen du paralisiaren sentsazioa.

00:12:08.530 --> 00:12:10.840
Horrez gero, besoa anputatzen badizute,

00:12:10.940 --> 00:12:14.780
ikasitako paralisi hori dator ere 
zure gorputz-irudira,

00:12:14.820 --> 00:12:17.000
eta zure fantasmara.

00:12:18.010 --> 00:12:20.050
Nola lagundu paziente hauei?

00:12:20.150 --> 00:12:22.510
Nola “desikasi” ikasitako paralisia,

00:12:22.550 --> 00:12:25.000
nola askatu beso fantasma

00:12:25.120 --> 00:12:27.940
uzkurdura mingarritik?

00:12:28.040 --> 00:12:32.000
Eta agindua fantasmari 
bidaltzen badiogu

00:12:32.000 --> 00:12:35.890
eta ikusmen-feedbacka eman
agindua betetzen ari dela?

00:12:36.000 --> 00:12:39.100
Agian horrela bare genezake 
fantasmaren mina eta gogordura.

00:12:39.100 --> 00:12:41.200
Nola egin? 
Bai, errealitate birtuala.

00:12:41.200 --> 00:12:43.000
Baina milioika euro kostatzen du.

00:12:43.000 --> 00:12:46.060
3 eurogatik egiteko 
modua asmatu nuen,

00:12:46.140 --> 00:12:48.710
baina ez esan nire diru-laguntzaileei.

00:12:48.790 --> 00:12:49.900
(Barreak).

00:12:50.000 --> 00:12:53.000
Ispilu-kutxa bat egin dugu.

00:12:53.000 --> 00:12:55.680
Kartoizko kutxa baten erdian 
ispilua jarri,

00:12:55.760 --> 00:13:00.000
eta barruan beso fantasma kokatu. 
Derek, nire lehen pazientea sartu zen.

00:13:00.150 --> 00:13:02.300
Besoa orain dela 10 urte 
anputatu zioten.

00:13:02.300 --> 00:13:05.000
Besoa moztu zitzaion,
nerbioak moztu,

00:13:05.000 --> 00:13:09.000
besoa paralizatu. Urte bat euskarrian 
izan ondoren, anputatu zioten.

00:13:09.000 --> 00:13:12.100
Beso fantasma bat zuen,
paralizatuta eta sekulako minarekin.

00:13:12.100 --> 00:13:13.500
Beso fantasma paralizatua.

00:13:13.500 --> 00:13:17.000
Etorri zenean 
ispiludun kutxa bat eman nion,

00:13:17.000 --> 00:13:19.340
ispilu-kutxa deitzen dudana.

00:13:20.000 --> 00:13:23.530
Gaixoak ezkerreko 
beso fantasma zurrun tolestua

00:13:23.630 --> 00:13:25.890
ispiluaren ezkerraldean jartzen du

00:13:26.020 --> 00:13:28.180
eta esku normala ispiluaren eskuinaldean

00:13:28.540 --> 00:13:31.550
eta bestearen modu berean 
tolesten du.

00:13:31.580 --> 00:13:35.210
Ispiluari begiratzean, 
zer esperientzia izango du?

00:13:35.420 --> 00:13:38.290
Beso fantasma berpiztu egin dela 
irudituko zaio,

00:13:38.370 --> 00:13:41.520
beso normalaren 
ispiluko isla ikusten baitu,

00:13:41.570 --> 00:13:43.880
eta badirudi beso fantasma 
bizirik dagoela.

00:13:43.940 --> 00:13:47.030
“Orain -esan nuen- astindu zure fantasma,

00:13:47.030 --> 00:13:50.570
mugitu benetako atzamarrak, 
ispiluari begira”.

00:13:50.600 --> 00:13:54.000
Fantasma mugitzen dela 
irudituko zaio.

00:13:54.000 --> 00:13:56.000
Baina begira 
zer gauza harrigarria

00:13:56.000 --> 00:13:59.000
esan zuen: “Ene! Nire fantasma 
berriro mugitzen da,

00:13:59.000 --> 00:14:01.000
mina, uzkurduraren espasmoa arindu da”.

00:14:01.000 --> 00:14:04.000
Gogoratu, niregana etorri zen 
lehen pazientea...

00:14:04.000 --> 00:14:05.500
(Txaloak)

00:14:05.650 --> 00:14:07.333
Eskerrik asko.

00:14:09.500 --> 00:14:12.000
Nire lehen pazienteak 
ispiluan begiratu zuen

00:14:12.000 --> 00:14:15.000
eta esan nion: 
"Begiratu zure fantasmaren islari".

00:14:15.000 --> 00:14:17.500
Irri egin zuen: 
“Nire fantasma ikus dezaket”.

00:14:17.500 --> 00:14:19.500
Ez da memeloa: 
badaki ez dela erreala.

00:14:19.500 --> 00:14:21.000
Ispiluko isla dela,

00:14:21.000 --> 00:14:23.000
baina bizi-bizia sentitzen du.

00:14:23.000 --> 00:14:26.000
Esan nion esku normala 
eta fantasma batera mugitzeko.

00:14:26.000 --> 00:14:28.700
Berak: “Ezin dut fantasma mugitu, 
mingarria da”.

00:14:28.700 --> 00:14:30.500
Esku normala mugitzeko esan nion.

00:14:30.500 --> 00:14:34.000
Eta berak: “Ene! Fantasma mugitzen da, 
ezin dut sinistu!

00:14:34.000 --> 00:14:35.500
Mina desagertu da!”.

00:14:35.000 --> 00:14:38.000
Eta nik: “Begiak itxi”. 
Begiak itxi zituen.

00:14:38.000 --> 00:14:39.500
- Esku normala mugitu.

00:14:39.500 --> 00:14:41.000
- Ai! Berriro uzkurtu da.

00:14:41.000 --> 00:14:42.500
- Zabaldu begiak.

00:14:42.500 --> 00:14:44.000
- Ene! Berriro mugitzen da!

00:14:44.000 --> 00:14:45.500
Pozaren pozez zegoen.

00:14:45.500 --> 00:14:50.000
Horrek frogatzen du nire teoria 
ikasitako paralisiari buruz

00:14:50.000 --> 00:14:52.500
eta ikusmen input-aren 
funtsezko eginkizuna.

00:14:52.500 --> 00:14:54.100
Baina ez dut Nobel Saria jasoko

00:14:54.100 --> 00:14:56.600
norbaitek beso fantasma mugitzea
lortu dudalako.

00:14:56.600 --> 00:14:58.100
(Barreak) 
(Txaloak)

00:14:58.100 --> 00:15:01.000
Azken finean, 
guztiz alferrikakoa da gaitasun hori.

00:15:01.000 --> 00:15:02.400
(Barreak)

00:15:02.400 --> 00:15:08.000
Baina pentsatu nuen neurologiako 
beste paralisi mota batzuetan ere

00:15:08.000 --> 00:15:11.000
isurietan, foku-disfasietan,

00:15:11.000 --> 00:15:13.400
egon zitekeela 
antzeko ikasitako osagairik,

00:15:13.000 --> 00:15:16.000
ispilu soil baten bidez senda daitekeena.

00:15:16.000 --> 00:15:18.000
Esan nion: "Tira, Derek" --

00:15:18.000 --> 00:15:21.200
Ezin da batetik bestera ibili 
ispilu batekin, mina kentzeko.

00:15:21.200 --> 00:15:25.000
Esan nion: “Derek: etxera eraman 
eta aste pare batez praktikatu".

00:15:25.000 --> 00:15:27.000
Praktikatu eta gero, agian,

00:15:27.000 --> 00:15:29.000
ispilua utzi, paralisia ‘desikasi’,

00:15:29.000 --> 00:15:31.300
zure beso paralizatua 
mugitzen berriro hasi

00:15:31.300 --> 00:15:33.000
eta minetik askatuko zara”.

00:15:33.000 --> 00:15:35.150
Berak baietz esan 
eta etxera eraman zuen.

00:15:35.150 --> 00:15:37.300
Esan nion: 
“Bi euro dira, eraman etxera”.

00:15:37.300 --> 00:15:40.000
Bi aste geroago telefonoz deitu zidan:

00:15:40.000 --> 00:15:42.000
- Doktorea, ez didazu sinistuko.

00:15:42.000 --> 00:15:43.500
- Zer?

00:15:43.500 --> 00:15:45.000
- Desagertu da.

00:15:45.000 --> 00:15:46.500
- Zer desagertu da?

00:15:46.500 --> 00:15:48.400
Uste nuen agian ispilua izango zela.

00:15:48.400 --> 00:15:49.700
(Barreak)

00:15:49.700 --> 00:15:52.100
- Ez. Badakizu 10 urtetan 
izan dudan fantasma?

00:15:52.100 --> 00:15:54.000
Desagertu da!

00:15:54.000 --> 00:15:56.000
Kezkatu nintzen.

00:15:56.000 --> 00:15:58.000
Gizon honen gorputz-irudia aldatu dut.

00:15:58.000 --> 00:16:01.000
Non dira etika, 
giza-arazo kontuak?

00:16:01.000 --> 00:16:03.000
Esan nion: 
- Gaizki zaude horregatik?

00:16:03.000 --> 00:16:06.000
- Ez, azken hiru egunetan 
ez dut beso fantasmarik izan,

00:16:06.000 --> 00:16:09.000
ezta uzkurdurarik, ukondoko minik,

00:16:09.000 --> 00:16:12.000
besaurreko minik. 
Min horiek guztiak joan zaizkit.

00:16:12.000 --> 00:16:16.000
Arazoa da oraindik ditudala 
atzamar fantasmak lepotik eskegita,

00:16:16.000 --> 00:16:18.000
eta zure kutxa ez da haraino ailegatzen.

00:16:18.000 --> 00:16:19.200
(Barreak)

00:16:19.200 --> 00:16:22.000
Kutxaren diseinua alda dezakezu, 
nire bekokian jarri

00:16:22.000 --> 00:16:25.000
atzamar fantasmak ezabatzeko?

00:16:25.000 --> 00:16:27.000
Aztitzat hartzen ninduen nonbait.

00:16:27.000 --> 00:16:28.500
Zergatik gertatzen da hau?

00:16:28.500 --> 00:16:31.300
Zentzumen-gatazka itzelari 
aurre egiten dio burmuinak.

00:16:31.300 --> 00:16:34.000
Ikusmenak esaten dio besoa itzuli dela.

00:16:34.000 --> 00:16:36.200
Beste aldetik, 
muskuluek ez diote igortzen

00:16:36.200 --> 00:16:40.000
itzuleraren seinalerik.

00:16:40.000 --> 00:16:42.800
Eta mugitzeko aginduek esaten dute 
besoa hor dagoela.

00:16:42.800 --> 00:16:45.300
Gatazka hori dela-eta, 
burmuinak erabakitzen du:

00:16:45.300 --> 00:16:48.000
“Pikutara. Ez dago besorik. 
Ez dago fantasmarik”.

00:16:48.000 --> 00:16:50.000
Uko egiten du, 
seinaleak ukatzen ditu.

00:16:50.000 --> 00:16:54.000
Besoarekin batera 
mina ere desagertzen da,

00:16:54.000 --> 00:16:58.000
ezin delako 
inongo kokapenik gabeko minik eduki.

00:16:58.000 --> 00:17:00.000
Horixe da gertatzen dena.

00:17:00.000 --> 00:17:02.700
Egun, teknika hori 
hamaika pazientekin probatu dute

00:17:02.700 --> 00:17:04.150
Helsinkiko ikerlari batzuek.

00:17:04.150 --> 00:17:07.000
Frogatu dute baliagarria dela 
min fantasma tratatzeko.

00:17:07.000 --> 00:17:09.400
Iktusaren errehabilitazioan 
ere probatu dute.

00:17:09.400 --> 00:17:12.000
Iktusean, normalean, 
zuntzen kaltea dagoenez

00:17:12.000 --> 00:17:14.200
zereginik ez dagoela pentsatu ohi dugu.

00:17:14.000 --> 00:17:19.000
Baina paralisi horietako 
osagai bat ikasitakoa da,

00:17:19.000 --> 00:17:22.000
eta osagai hori, akaso, 
ispiluak erabiliz gaindi genezake.

00:17:22.000 --> 00:17:24.000
Ideia hori klinikoki ere probatu dute

00:17:24.000 --> 00:17:26.000
eta gaixo askori lagundu dio.

00:17:26.000 --> 00:17:30.000
Abia gaitezen 
hitzaldiaren hirugarren parterantz.

00:17:30.000 --> 00:17:34.000
Sinestesia izeneko 
fenomeno bitxiari buruzkoa da.

00:17:34.000 --> 00:17:37.000
Francis Galtonek 
aurkitu zuen, XIX. mendean.

00:17:37.000 --> 00:17:39.000
Charles Darwinen lehengusua zen.

00:17:39.000 --> 00:17:41.200
Hura konturatu zen 
pertsona jakin batzuek,

00:17:41.200 --> 00:17:45.000
guztiz normalak izan arren, 
berezitasun hau dutela:

00:17:45.000 --> 00:17:48.000
zenbakiak koloreztaturik 
ikusten dituzte beti.

00:17:48.000 --> 00:17:52.000
Haientzat bosta urdina da, 
zazpia horia, zortzia berdexka,

00:17:52.000 --> 00:17:54.000
bederatzia morea.

00:17:54.000 --> 00:17:57.000
Guztiz normalak dira gainerako arloetan.

00:17:57.000 --> 00:18:00.000
Edo, batzuetan, 
soinuek kolorea ekartzen diete gogora.

00:18:00.000 --> 00:18:03.000
Do musika-notak urdina, Rek berdea,

00:18:03.000 --> 00:18:06.000
beste nota batek horia.

00:18:06.000 --> 00:18:07.500
Zergatik gertatzen da hori?

00:18:07.500 --> 00:18:10.100
Sinestesia izena du. 
Galtonek horrela deitu zion:

00:18:10.100 --> 00:18:12.000
zentzumenen nahastea.

00:18:12.000 --> 00:18:14.300
Oro har zentzumenak 
bereizita egoten dira.

00:18:14.300 --> 00:18:16.700
Baina pertsona horiengan 
nahastu egiten dira.

00:18:16.700 --> 00:18:18.000
Zergatik?

00:18:18.000 --> 00:18:19.750
Ezaugarri interesgarri pare bat du.

00:18:19.750 --> 00:18:21.300
Familien barruan hedatzen da.

00:18:21.300 --> 00:18:24.100
Horregatik Galtonek esan zuen 
oinarri genetikoa zuela.

00:18:24.100 --> 00:18:28.000
Bigarrenik, eta honek 
hitzaldiaren muinera garamatza,

00:18:28.300 --> 00:18:30.000
sormenera,

00:18:30.000 --> 00:18:33.000
artista, poeta 
eta bestelako sortzaileen artean

00:18:33.000 --> 00:18:36.000
zortzi aldiz gehiagotan gertatzen da

00:18:36.000 --> 00:18:39.000
biztanleria osoaren artean baino.

00:18:39.000 --> 00:18:40.300
Zer dela eta?

00:18:40.300 --> 00:18:42.000
Galdera hori erantzungo dut.

00:18:42.000 --> 00:18:44.000
Sekula erantzun gabeko galdera da.

00:18:44.000 --> 00:18:45.850
Zer da sinestesia? 
Zerk sortzen du?

00:18:45.850 --> 00:18:47.200
Teoria asko daude.

00:18:47.200 --> 00:18:48.900
Teoria baten arabera, zoroak dira.

00:18:48.900 --> 00:18:51.900
Ez da benetako teoria zientifikoa, 
beraz bazter dezakegu.

00:18:51.900 --> 00:18:53.500
Beste teoria baten arabera,

00:18:53.500 --> 00:18:55.300
azido eta haxix-pipatzaileak dira.

00:18:55.300 --> 00:18:57.000
Baliteke egiaren bat egotea,

00:18:57.000 --> 00:18:59.700
San Franciscon 
San Diegon baino ohikoagoa delako .

00:18:59.700 --> 00:19:01.000
(Barreak).

00:19:01.300 --> 00:19:03.000
Hirugarren teoria da…

00:19:03.150 --> 00:19:08.000
Galde diezaiogun geure buruari 
zertan datzan sinestesia.

00:19:08.000 --> 00:19:11.000
Aurkitu genuen 
koloreen aldea eta zenbakien aldea

00:19:11.000 --> 00:19:14.000
pare-parean daudela burmuinean, 
zirkunboluzio fusiformean.

00:19:14.000 --> 00:19:16.000
Esan genuen: ezusteko kable gurutzatuak

00:19:16.150 --> 00:19:19.000
daude burmuinean, 
kolore eta zenbakien artean.

00:19:19.000 --> 00:19:22.000
Zenbakia ikustean, 
dagokion kolorea ere ikusten duzu

00:19:22.000 --> 00:19:24.000
eta horregatik daukazu sinestesia.

00:19:24.000 --> 00:19:25.500
Zergatik gertatzen da?

00:19:25.500 --> 00:19:28.000
Zergatik kable-gurutzaketa 
pertsona batzuengan?

00:19:28.000 --> 00:19:30.300
Ez al genuen esan 
familietan hedatzen dela?

00:19:30.300 --> 00:19:32.000
Horrek ematen dizu arrasto bat.

00:19:32.150 --> 00:19:34.000
Ezohiko gene batek,

00:19:34.000 --> 00:19:37.000
gene baten mutazioak 
sortzen du nerbio-gurutzaketa hori.

00:19:37.300 --> 00:19:39.500
Izan ere, denok

00:19:39.000 --> 00:19:43.000
jaiotzen garenean 
dena daukagu konektatuta.

00:19:43.000 --> 00:19:46.000
Burmuineko alde bakoitza 
beste guztiekin dago konektatuta.

00:19:46.000 --> 00:19:48.000
Gero, konexio horiek kimatu egiten dira

00:19:48.000 --> 00:19:51.000
burmuin helduaren 
berezko arkitektura modularra sortzeko.

00:19:51.000 --> 00:19:53.300
Kimaketa hori eragiten duen 
gene bat badago

00:19:53.450 --> 00:19:55.100
eta genea mutatzen bada,

00:19:55.100 --> 00:19:58.500
orduan kimatze urria edukiko duzu 
burmuineko alboko aldeen artean.

00:19:58.500 --> 00:20:01.900
Zenbaki eta koloreen artean bada, 
zenbaki-kolore sinestesia duzu.

00:20:01.900 --> 00:20:05.000
Tonua eta kolorearen artean bada, 
tonu-kolore sinestesia.

00:20:05.000 --> 00:20:06.400
Honaino, dena argi.

00:20:06.400 --> 00:20:08.700
Eta gene horrek 
burmuin osoan eragina balu,

00:20:08.700 --> 00:20:10.100
eta dena konektatuta balego?

00:20:10.100 --> 00:20:15.000
Zer dute artista, nobelagile 
eta poeta guztiek?

00:20:15.150 --> 00:20:18.000
Pentsamendu metaforikorako joera,

00:20:18.150 --> 00:20:20.100
itxuraz loturik gabeko ideiak lotzen.

00:20:20.100 --> 00:20:23.000
Adibidez: 
“Hau Ekialdea eta Julieta Eguzkia”.

00:20:23.000 --> 00:20:25.000
Ez duzu esaten Julieta eguzkia denik,

00:20:25.000 --> 00:20:27.000
suzko bola gorri distiratsua denik.

00:20:27.000 --> 00:20:30.300
Eskizofrenikoek ere egiten dute, 
baina hori beste kontua da.

00:20:30.300 --> 00:20:33.100
Jende arruntak dio 
Julieta eguzkia bezain beroa dela,

00:20:33.100 --> 00:20:35.300
eguzkia bezain 
distiratsua, suspergarria.

00:20:35.300 --> 00:20:37.000
Bat-batean egiten dituzu loturak.

00:20:37.000 --> 00:20:40.000
Onartzen bada 
konexio-gurutzatze handiago hori

00:20:40.000 --> 00:20:43.200
eta kontzeptuak burmuinaren 
beste alde batzuetan ere daudela,

00:20:43.200 --> 00:20:46.000
pentsamendu metaforikoa eta sorkuntzarako

00:20:46.000 --> 00:20:49.000
joera handiagoa aurkituko dugu

00:20:49.000 --> 00:20:51.000
sinestesia duten pertsonengan.

00:20:51.000 --> 00:20:54.000
Eta, horregatik, sinestesia 
zortzi aldiz hedatuago egotea

00:20:54.000 --> 00:20:56.000
poeta, artista eta nobelagileen artean.

00:20:56.150 --> 00:20:59.000
Sinestesiaren oso ikuspegi frenologikoa.

00:20:59.000 --> 00:21:01.000
Azken froga - 
Minutu bat gehiago?

00:21:01.150 --> 00:21:02.500
(Txaloak)

00:21:03.000 --> 00:21:08.000
Guztiak sinestetak zaretela 
erakutsiko dizuet, baina ukatzen duzue.

00:21:08.000 --> 00:21:12.000
Hona hemen “Marteko alfabetoa”. 
Zuen alfabetoaren gisakoa.

00:21:12.000 --> 00:21:15.000
A da A, B da B, C da C.

00:21:15.000 --> 00:21:18.000
Zenbat forma, hainbat fonema, ezta?

00:21:18.000 --> 00:21:20.000
Hemen duzue alfabeto martetarra.

00:21:20.000 --> 00:21:21.800
Bata Kiki da, eta bestea, Buba.

00:21:21.800 --> 00:21:23.300
Zein Kiki eta zein Buba?

00:21:23.300 --> 00:21:26.100
Nork uste du hau Kiki dela 
eta hori Buba? Altxa eskua.

00:21:26.100 --> 00:21:28.000
Tira, mutante bat edo bi.

00:21:28.000 --> 00:21:29.300
(Barreak)

00:21:29.300 --> 00:21:31.400
Nork uste du hau dela Buba eta hori Kiki?

00:21:31.400 --> 00:21:33.000
Zuetako %99k.

00:21:33.000 --> 00:21:35.800
Ez dago martetarrik zuen artean. 
Nola asmatu duzue?

00:21:35.800 --> 00:21:40.000
Guztiak ari zarete ereduak lotu 
eta abstrakzio sinestetikoa egiten.

00:21:41.000 --> 00:21:44.000
Adierazten duzuena da 
inflexio zorrotz horrek --ki-ki

00:21:44.000 --> 00:21:48.700
entzumen kortexean 
zelula ziliatuak kitzikatzeak, Kiki,

00:21:48.700 --> 00:21:52.200
imitatzen duela ikusmenaren inflexioa, 
horzdun formaren inflexioa.

00:21:52.200 --> 00:21:55.000
Hau oso garrantzitsua da, 
erakusten baitigu

00:21:55.000 --> 00:21:57.000
burmuina jokaera primitiboan…

00:21:57.000 --> 00:21:59.000
Badirudi ilusio inozoa dela,

00:21:59.000 --> 00:22:03.000
baina begiko fotoiek 
forma hau hartzen dute

00:22:03.000 --> 00:22:06.500
eta belarriko zelula ziliatuek 
entzumen-patroia kitzikatzen dute.

00:22:06.500 --> 00:22:11.000
Baina burmuinak bien arteko 
elementu komunak atera ditzake.

00:22:11.000 --> 00:22:13.200
Abstrakzioa egiteko 
modu primitibo bat da.

00:22:13.200 --> 00:22:18.000
Egun badakigu zirkunboluzio 
fusiformean gertatzen dela,

00:22:18.000 --> 00:22:19.000
hondatzen denean

00:22:19.000 --> 00:22:23.000
Buba eta Kikiak erlazionatzeko 
gaitasuna galtzen delako.

00:22:23.000 --> 00:22:25.000
Baita ere metaforak egiteko gaitasuna.

00:22:25.000 --> 00:22:29.000
Galdetzen badiozu: 
“Ez da urrea distiratzen duen guztia.

00:22:29.000 --> 00:22:31.000
Zer esan nahi du honek?"

00:22:31.000 --> 00:22:35.000
Gaixoak dio: “Metalikoa eta distiratsua, 
baina ez da zertan urrea izan behar.

00:22:35.000 --> 00:22:36.700
Dentsitatea neurtu beharko duzu".

00:22:36.700 --> 00:22:39.000
Zentzu metaforikoa guztiz galdu du.

00:22:39.000 --> 00:22:42.000
Alde hau zortzi aldiz handiagoa da 
primate garatuetan

00:22:42.000 --> 00:22:45.000
gizakiarengan bereziki, 
ez garatuetan baino.

00:22:45.000 --> 00:22:48.380
Zerbait oso interesgarria gertatzen da 
zirkunboluzio angularrean,

00:22:48.380 --> 00:22:51.200
entzumena, ikusmena 
eta ukimenaren gurutzagunea baita.

00:22:51.000 --> 00:22:55.200
Izugarri handi bihurtu da gizakiongan - 
eta gauza interesgarria ari da gertatzen.

00:22:55.200 --> 00:22:58.200
Uste dut gizakiaren 
trebezia bereizgarrien kokagunea dela.

00:22:58.200 --> 00:23:01.000
Abstrakzioarena, 
metaforarena eta sormenarena.

00:23:01.000 --> 00:23:04.000
Filosofoek milaka urtetan 
miatutako galderak

00:23:04.000 --> 00:23:08.000
zientzialariok azter ditzakegu 
burmuin-irudien bidez,

00:23:08.000 --> 00:23:10.300
gaixoak ikertzen 
eta galdera egokiak egiten.

00:23:10.300 --> 00:23:12.000
Eskerrik asko.

00:23:12.000 --> 00:23:13.300
(Txaloak)

00:23:13.300 --> 00:23:14.800
Barkatu horregatik.

00:23:14.000 --> 00:23:15.500
(Barreak)