0:00:00.980,0:00:04.310
Chrisek esan duenez, [br]nik gizakiaren burmuina ikertzen dut,

0:00:04.420,0:00:06.600
bere funtzionamendu eta antolaketa.

0:00:06.750,0:00:10.000
Pentsa ezazue minutu batez [br]zer esan nahi duen honek.

0:00:10.360,0:00:14.690
Hona hemen gelatina masa hau, [br]kilo eta erdikoa.

0:00:14.910,0:00:17.700
Zure eskuan sartzen da

0:00:17.880,0:00:21.000
eta izarrarte amaigabeari[br]so egon daiteke.

0:00:21.280,0:00:23.710
Hausnar dezake infinituaren zentzuaz

0:00:23.910,0:00:28.460
eta bere burua infinituaren zentzuaz [br]hausnartzen kontenplatu.

0:00:28.570,0:00:33.150
Gaitasun errekurtsibo horri [br]autokontzientzia deritzogu

0:00:33.370,0:00:37.000
eta uste dut dela neurozientzia [br]eta neurologiaren Grial Santua.

0:00:37.160,0:00:40.160
Agian noizbait ulertuko dugu [br]hori nola gertatzen den.

0:00:41.010,0:00:43.780
Nola ikertu organo misteriotsu hau?

0:00:43.900,0:00:47.000
100.000 miloi neurona dauzka,

0:00:47.130,0:00:50.800
protoplasma sorta txikiak [br]elkarri eragiten,

0:00:50.920,0:00:54.000
eta haren jardueratik [br]sortzen dira giza natura

0:00:54.000,0:00:57.000
eta giza-kontzientziaren [br]gaitasun guztiak.

0:00:57.080,0:00:58.300
Nola gertatzen da hori?

0:00:58.360,0:01:02.050
Giza-burmuinaren funtzioak [br]aztertzeko modu asko dago.

0:01:02.360,0:01:04.000
Erabiliena hau da:

0:01:04.230,0:01:09.160
aztertzen ditugu burmuineko zatitxo baten[br]kaltea duten gaixoak,

0:01:09.320,0:01:11.960
aldaketa genetiko bat egon den lekua.

0:01:12.190,0:01:17.410
Kasu horietan, ez dira galtzen [br]gaitasun mental guztiak,

0:01:17.640,0:01:21.130
funtzio bakar bat galtzen da

0:01:21.130,0:01:24.670
eta gainerako funtzioak ondo dabiltza.

0:01:25.000,0:01:27.000
Horrela badakigu

0:01:27.100,0:01:31.000
burmuineko zati hori [br]galdutako funtzioari lotuta dagoela.

0:01:31.160,0:01:33.590
Horrela estrukturan [br]kokatzen dugu funtzioa

0:01:33.780,0:01:36.000
eta jakin nola jardun diren zirkuituak

0:01:36.070,0:01:38.670
funtzio berezi hori sortzeko.

0:01:38.760,0:01:40.770
Horretan ari gara.

0:01:40.800,0:01:43.200
Utzidazue [br]adibide harrigarri batzuk jartzen.

0:01:43.200,0:01:47.000
Hitzaldian 3 adibide emango dizkizuet, [br]sei minutukoa bakoitza.

0:01:47.000,0:01:51.700
Lehen adibidea Capgras sindromea da, [br]benetan ezohikoa eta txundigarria.

0:01:51.940,0:01:53.980
Begiratu lehen diapositibari:

0:01:54.160,0:01:58.000
hor daude lobulu tenporalak, [br]frontalak, parietalak,

0:01:58.000,0:02:00.000
burmuina osatzen duten lobuluak.

0:02:00.000,0:02:04.000
Eta hemen, lobulu tenporalen [br]azalaren azpian ezkutaturik

0:02:04.050,0:02:06.000
-ezin duzue ikusi-

0:02:06.090,0:02:08.870
egitura txiki bat dago: [br]zirkunboluzio fusiformea.

0:02:08.940,0:02:11.000
“Aurpegien kokagunea” ere esaten zaio,

0:02:11.000,0:02:14.740
kalteturik dagoenean ezin diezulako [br]pertsonen aurpegiei antzeman.

0:02:14.800,0:02:16.890
Haien ahotsa entzunda, [br]ezagut ditzakezu

0:02:16.930,0:02:18.430
eta esan: “Bai, Jon da”.

0:02:18.440,0:02:21.410
Baina ezin duzu jakin nor den [br]aurpegia ikusita.

0:02:21.480,0:02:23.810
Zeure burua ere ezin duzu [br]ispiluan ezagutu.

0:02:23.810,0:02:27.500
Badakizu zu zarela, kliskatu [br]eta ispiluko irudiak ere kliskatzen baitu

0:02:27.500,0:02:28.800
eta badakizu ispilua dela.

0:02:28.950,0:02:32.530
Baina ez duzu benetan [br]zeure burua ezagutzen.

0:02:32.740,0:02:35.900
Sindrome horren jatorria [br]zirkunboluzio fusiformean lesioa da.

0:02:36.000,0:02:38.340
Bada beste sindrome bat [br]hain ezohikoa dela

0:02:38.420,0:02:42.780
ezen mediku eta neurologo gutxik [br]entzun baitute hari buruz:

0:02:42.930,0:02:44.757
Capgras eldarnioa.

0:02:44.970,0:02:47.940
Horrelako gaixo batek, [br]bestaldetik guztiz normala,

0:02:47.970,0:02:50.000
buruko lesioa izan, komatik esnatu,

0:02:50.000,0:02:53.660
itxuraz normal, eta ama ikustean,

0:02:53.770,0:02:56.000
dio: “Amaren antza osoa du emakume honek,

0:02:56.000,0:02:58.000
baina inpostore bat da.

0:02:58.000,0:03:00.000
Beste emakume bat da [br]amarena egiten".

0:03:00.840,0:03:02.000
Zergatik gertatzen da?

0:03:02.000,0:03:05.000
Zergatik pertsona bati, [br]bestela guztiz normala denari,

0:03:05.000,0:03:07.000
ama ikustean soilik

0:03:07.000,0:03:10.000
pizten zaio eldarnioa, eta orduan[br]dio hori ez dela ama.

0:03:10.000,0:03:12.000
Freuden ikuspegitik

0:03:12.000,0:03:14.000
interpretatu ohi da eldarnio hori

0:03:14.000,0:03:18.000
psikiatria liburuetan. [br]Horren arabera, gizon horrek --

0:03:18.000,0:03:20.500
emakumeei buruz [br]antzeko azalpena ematen dute,

0:03:20.550,0:03:22.200
baina gizonezkoez arituko gara.

0:03:22.350,0:03:25.000
Haur txikia zarenean,

0:03:25.000,0:03:27.000
amarekiko erakarpen sexual handia duzu.

0:03:27.000,0:03:29.000
Horretan datza Freuden Edipo konplexua.

0:03:29.000,0:03:31.000
Ez diot[br]neuk horretan sinisten dudanik,

0:03:31.000,0:03:33.000
baina Freuden irizpidea da hau.

0:03:33.000,0:03:36.000
Handitzen zarenean, [br]kortexa garatu egiten zaizu

0:03:36.000,0:03:40.000
eta amarekiko grina sexuala [br]inhibitu egiten dizu kortexak.

0:03:40.000,0:03:44.000
Eskerrak, zeren bestela [br]ama ikustean berotuko zinateke.

0:03:45.200,0:03:47.491
Gero, kolpe batengatik edo,

0:03:47.723,0:03:49.460
kortexa kaltetzen bada,

0:03:49.815,0:03:53.568
ezkutuko grina sexuala [br]argitara ateratzen da berriro.

0:03:53.707,0:03:55.646
Bat-batean, ustekabean,

0:03:55.800,0:03:58.676
zeure amarekiko [br]grina sexualak jota zaude.

0:03:58.700,0:04:00.400
Eta diozu: [br]“Ene, hau ama bada,

0:04:00.400,0:04:02.200
nola liteke ni bero-bero egotea?

0:04:02.200,0:04:04.200
Beste emakume bat da: [br]inpostorea da”.

0:04:04.200,0:04:08.538
Zure burmuin kaltetuarentzat, hori da [br]interpretazio zentzudun bakarra.

0:04:08.680,0:04:11.000
Nire ustez [br]horrek ez dauka zentzu handirik.

0:04:11.000,0:04:14.276
Zorrotza da, [br]Freuden beste teoriak bezala.

0:04:15.029,0:04:16.769
(Barreak)

0:04:17.107,0:04:21.000
Ez dauka zentzu handirik, [br]eldarnio bera ikusi baitut

0:04:21.184,0:04:24.445
gaixo bat eldarnio berberarekin[br]baina bere canichearekiko.

0:04:24.643,0:04:26.000
(Barreak)

0:04:26.337,0:04:29.000
Zioen: “Doktorea, hau ez da Fifi. [br]Haren itxura du,

0:04:29.000,0:04:31.000
baina beste txakur bat da”.

0:04:31.107,0:04:33.723
Bada, azaldu hori ikuspegi freudianotik.

0:04:34.000,0:04:38.000
Gizakion bestialismorako joera ezkutuaz

0:04:38.000,0:04:41.000
hasi beharko zinatekete, [br]eta hori nahiko absurdoa da.

0:04:41.000,0:04:43.000
Zer da benetan [br]gertatzen ari dena?

0:04:43.000,0:04:45.000
Gaitz bitxi hori azaltzeko,

0:04:45.000,0:04:49.000
burmuineko ikusmenaren ibilbideak [br]aztertu behar ditugu.

0:04:49.000,0:04:52.000
Normalean, ikusmen-seinaleak [br]begietan sartzen dira

0:04:52.000,0:04:54.000
eta burmuineko [br]ikusmen-eremuetara doaz.

0:04:54.000,0:04:57.630
Burmuineko atzealdean badaude [br]30 eremu, ikusmenari hertsiki lotuak.

0:04:57.784,0:05:01.091
Behin hori prozesatu ondoren, [br]mezua egitura txiki batera doa,

0:05:01.230,0:05:05.738
zirkunboluzio fusiformera,[br]non azkenean aurpegiak hautematen dituzun.

0:05:05.923,0:05:08.100
Han daude [br]aurpegiei antzemateko neuronak.

0:05:08.150,0:05:10.300
“Burmuineko aurpegien [br]kokagunea” deritzo.

0:05:10.300,0:05:11.892
Arestian aipatu dut.

0:05:12.184,0:05:16.415
Eremu hori kalteturik dagoenean, [br]ez zara aurpegiak ezagutzeko gai.

0:05:16.600,0:05:19.000
Eremu horretatik, mezua berrabiatzen da

0:05:19.000,0:05:22.000
sistema linbikoko [br]“amigdala” izeneko egiturara,

0:05:22.000,0:05:24.000
burmuinaren gune emozionala.

0:05:24.000,0:05:26.000
Eta egitura horrek, amigdalak,

0:05:26.000,0:05:28.353
garrantzi emozionala balioesten du.

0:05:28.538,0:05:32.000
Harrapakina al da? [br]Harraparia? Nire kidea?

0:05:32.000,0:05:34.538
Edo zerbait arrunta: hauts pixka bat,

0:05:34.630,0:05:38.000
klarion zatia -- [br]ez dut hori seinalatu nahi, --

0:05:38.000,0:05:40.300
izan daiteke zapata bat [br]edo antzeko zerbait.

0:05:40.300,0:05:42.000
Alde batera utz dezakezun zerbait.

0:05:41.884,0:05:45.000
Amigdala kitzikaturik badago [br]eta hau garrantzizkoa da,

0:05:45.000,0:05:48.430
mezua nerbio-sistema autonomora [br]desbideratzen da.

0:05:48.500,0:05:50.400
Bihotz-taupadak bizkortzen zaizkizu,

0:05:50.400,0:05:53.200
izerditan hasten zara, [br]ariketa fisikoaren ondoriozko

0:05:53.200,0:05:55.876
muskuluen beroa arintzeko.

0:05:55.700,0:05:59.400
Izerditan hasten zara. Beraz, [br]esku-azpietan elektrodoak jar ditzakegu

0:05:59.400,0:06:03.000
eta izerdiak sortutako [br]larruazalaren konduktantzia neurtu.

0:06:03.000,0:06:05.820
Horrela jakin dezaket [br]zerbaiti so egiten diozunean

0:06:05.900,0:06:09.000
kitzikaturik zauden ala ez.

0:06:09.000,0:06:11.000
Geroxeago komentatuko dugu hau.

0:06:11.000,0:06:15.000
Nire susmoa da lagun honek [br]zerbaiti begiratzen dionean,

0:06:15.000,0:06:19.200
edozein gauzari, seinalea [br]ikusmen-eremuetara joaten dela

0:06:19.330,0:06:22.000
eta zirkunboluzio fusiformean [br]prozesatzen dela.

0:06:22.000,0:06:25.340
Orduan hautematen duzu [br]madariondoa, mahaia

0:06:25.370,0:06:27.320
edo zure ama, dena delakoa.

0:06:27.640,0:06:30.000
Gero mezua amigdalara abiatzen da

0:06:30.000,0:06:32.000
eta, hortik, nerbio-sistema autonomora.

0:06:32.000,0:06:37.000
Baina agian, lagun horrengan, [br]amigdalatik sistema linbikorako bidea,

0:06:37.000,0:06:40.480
burmuineko gune emozionalerako bidea [br]moztuta dago istripuagatik.

0:06:40.610,0:06:42.850
Fusiformea ondo dagoenez,

0:06:42.890,0:06:45.000
bere ama ezagut dezake,

0:06:45.000,0:06:47.360
eta esaten du: [br]“Tira, amaren antza osoa du”.

0:06:47.470,0:06:50.250
Baina gune emozionaletarako bidea [br]mozturik dagoenez,

0:06:50.320,0:06:54.430
dio: “Baina ama bada, zergatik ez dut [br]inolako maitasunik sentitzen?”

0:06:54.460,0:06:56.450
Edo ikara, akaso?

0:06:56.590,0:06:58.100
(Barreak)

0:06:58.320,0:07:03.000
Beraz, esaten du: [br]“Nola liteke hutsune emozional hori?

0:07:03.000,0:07:05.130
Ezin da nire ama izan,

0:07:05.200,0:07:07.500
emakume arrotza da, [br]ama ematen badu ere".

0:07:07.500,0:07:09.000
Nola frogatu susmo hori?

0:07:09.000,0:07:12.560
Honela: zuetako bat hemen jartzen dugu, [br]pantailaren aurrean,

0:07:12.640,0:07:14.660
eta erantzun galbanikoa neurtzen dugu

0:07:14.760,0:07:16.700
irudiak pantailan erakustean.

0:07:16.700,0:07:20.000
Jakin dezaket zenbat izerdi [br]egiten duzun objektu bat ikustean.

0:07:19.820,0:07:22.870
Mahaia edo euritakoa bada [br]ez zara izerditan hasiko.

0:07:22.950,0:07:27.000
Lehoi baten edo biluzi baten irudia [br]erakutsiz gero, izerditan hasiko zarete.

0:07:27.000,0:07:30.000
Eta, sinistu ala ez, [br]amaren irudia erakusten badizut

0:07:30.000,0:07:32.700
-pertsona arruntez ari naiz-, [br]izerditan hasiko zara.

0:07:32.700,0:07:34.670
Juduak izan ez arren.

0:07:34.800,0:07:36.200
(Barreak).

0:07:36.700,0:07:41.010
Aldiz, gaixo bati irudiak erakustean, [br]zer gertatzen da?

0:07:41.050,0:07:44.000
Irudiak pantailan erakutsi

0:07:44.000,0:07:46.000
eta erantzun galbanikoa neurtuko dugu.

0:07:46.000,0:07:51.000
Mahaiak, aulkiak eta hautsa: ez da [br]ezer gertatzen, jende normalarekin bezala.

0:07:51.000,0:07:53.000
Baina amaren irudia [br]erakusten badiozu,

0:07:53.000,0:07:55.400
larruazalaren erantzun galbanikoa [br]laua da ere.

0:07:55.400,0:07:57.600
Ez du erantzun emozionalik [br]amaren aurrean

0:07:57.659,0:08:02.450
ikusmen-eremuak eta emozioak [br]lotzen dituen konexioa etenda duelako.

0:08:02.510,0:08:05.340
Hortaz, ikusmena eta [br]ikusmen-eremuak ondo dauzka.

0:08:05.390,0:08:08.300
Emozioak ere ondo ditu, [br]barre, negar egingo du.

0:08:08.300,0:08:11.550
Ikusmena eta emozioen arteko konexioa, [br]berriz, hautsirik dauka,

0:08:11.550,0:08:14.500
eta, horren ondorioz, ama [br]inpostorea delako eldarnioa du.

0:08:14.520,0:08:17.000
Adibide ona da [br]egiten dugun lana ikusteko.

0:08:17.000,0:08:21.380
Psikiatriaren sindrome bitxi bat hartu, [br]lehen itxuraz ulertezina.

0:08:21.440,0:08:23.800
Irizpide freudianoa [br]okerra dela erakutsi

0:08:23.860,0:08:27.000
eta, gainera azalpen zehatza topatu dugu,

0:08:27.000,0:08:29.490
burmuineko neurona-anatomian oinarrituta.

0:08:29.570,0:08:31.330
Bestalde, gaixo horri

0:08:31.380,0:08:35.210
amak telefonoz [br]alboko gelatik deitzen badio,

0:08:35.760,0:08:40.000
telefonoa hartu eta erantzungo du: [br]“Ama, nola zaude? Non zaude?”

0:08:40.080,0:08:42.000
Telefonoz, ez dago eldarniorik.

0:08:42.000,0:08:44.520
Ordu bat geroago ama hurbiltzean: [br]“Nor zara?

0:08:44.600,0:08:46.000
Amaren antza duzu!”.

0:08:46.000,0:08:48.440
Izan ere, beste ibilbide bat dago,

0:08:48.550,0:08:52.200
burmuineko entzumen-guneetatik [br]emozioaren guneetara,

0:08:52.260,0:08:54.590
eta ibilbide hori ez da hautsi istripuan.

0:08:54.710,0:08:59.340
Horregatik ezagutzen du ama [br]telefonoz arazorik gabe.

0:08:59.430,0:09:03.150
Aurrez aurre ikustean, berriz, [br]inpostorea dela esaten du.

0:09:03.590,0:09:06.880
Nola osatzen da zirkuitu [br]multzo hori guztia burmuinean?

0:09:06.950,0:09:09.480
Natura da, geneak, ala kultura?

0:09:09.510,0:09:11.200
Eztabaida hori argitzeko

0:09:11.270,0:09:15.000
ikus dezagun beste sindrome bitxia: [br]gorputz-adar fantasma.

0:09:15.000,0:09:17.300
Badakizue zer den [br]gorputz-adar fantasma bat.

0:09:17.300,0:09:20.000
Norbaiti besoa edo zangoa [br]ebakitzen diotenean

0:09:20.000,0:09:22.560
gerra, Irakekoa adibidez, [br]edo gangrena dela eta,

0:09:22.650,0:09:24.830
arazo larria da.

0:09:25.080,0:09:28.750
Oraindik biziki sentitzen du [br]galdutako besoaren presentzia.

0:09:28.850,0:09:31.200
Horri deitzen diogu [br]beso edo zango fantasma.

0:09:31.200,0:09:33.900
Gorputzeko edozein zatiaren [br]fantasma eduki dezakezu.

0:09:34.000,0:09:36.480
Sinistu ala ez, [br]barne-organo batena ere.

0:09:36.660,0:09:40.810
Benetako umetokia kendu ondoren, [br]histerektomia,

0:09:40.970,0:09:44.460
umetoki fantasmadun [br]gaixoak tratatu ditut,

0:09:44.540,0:09:47.630
menstruazio minekin eta guztiz.

0:09:47.790,0:09:49.740
Ikasle batek galdetu zidan:

0:09:49.820,0:09:52.350
“Ba al dute menstruazioaren [br]aurreko sindromea?”

0:09:52.350,0:09:53.600
(Barreak)

0:09:53.600,0:09:57.050
Zientifikoki ikertzea mereziko luke, [br]baina oraindik ez dugu egin.

0:09:58.180,0:09:59.560
Hurrengo galdera zera da:

0:09:59.740,0:10:02.900
Nola ikertu gorputz-adar fantasmak [br]esperimentuen bidez?

0:10:02.900,0:10:04.000
Hau aurkitu dugu:

0:10:04.000,0:10:06.000
gorputz-adar fantasmadun gaixoen erdiek

0:10:06.000,0:10:08.000
diote gai direla [br]fantasma mugitzeko.

0:10:08.000,0:10:10.600
“Zaplada emango diot bizkarrean [br]adiskide honi.

0:10:10.600,0:10:12.870
Telefonoa hartuko dut.[br]Eskuaz agurtuko dut”.

0:10:12.870,0:10:15.700
Sentipen hauek oso biziak dira, [br]sinistu beharrekoak.

0:10:15.700,0:10:17.200
Gaixoak ez du eldarniorik.

0:10:17.200,0:10:18.890
Badaki besorik ez daukala.

0:10:19.030,0:10:21.860
Hala ere, bizi-bizi sentitzen du hura.

0:10:22.000,0:10:25.000
Gaixoen beste erdiei [br]ez zaie halakorik gertatzen.

0:10:25.000,0:10:29.000
Hau diote beso fantasmaz: “Doktorea, [br]beso fantasma paralizaturik dago.

0:10:29.000,0:10:32.220
Espasmo gogorrean dago uzkurtuta, [br]min ikaragarria ematen dit.

0:10:32.260,0:10:35.700
Behintzat mugitzerik izango banu, [br]mina arinduko litzaidake agian”.

0:10:35.710,0:10:38.550
Nola liteke gorputz-adar fantasma [br]paralizatuta egotea?

0:10:38.630,0:10:40.000
Kontraesana ematen du.

0:10:40.020,0:10:43.000
Historia klinikoei begiratzean [br]hau ikusi genuen:

0:10:43.000,0:10:45.380
gorputz-adar fantasma [br]paralizaturik dutenean,

0:10:45.380,0:10:49.690
bere besoa ere egon zen paralizaturik [br]nerbio periferikoaren lesioagatik.

0:10:49.730,0:10:53.340
Besora heltzen den nerbioa [br]moztuta zuten,

0:10:53.340,0:10:55.290
demagun motozikleta istripu batengatik.

0:10:55.340,0:10:57.310
Besoa euskarri bati lotuta izan zuten

0:10:57.340,0:11:01.000
hilabete edo urteetan zehar, [br]mingarria dena

0:11:01.000,0:11:04.000
eta besoko mina kentzeko [br]modu okerra dena.

0:11:04.000,0:11:06.000
Gero medikuak besoa anputatu du.

0:11:06.000,0:11:09.860
Hortaz, beso fantasma ere [br]mingarria izango da.

0:11:10.000,0:11:12.330
Hau arazo kliniko larria da.

0:11:12.390,0:11:14.000
Gaixoak deprimitu egiten dira,

0:11:14.000,0:11:16.210
batzuk beren buruaz beste egiten dute.

0:11:16.350,0:11:18.510
Nola tratatu sindrome hori?

0:11:18.510,0:11:21.400
Zergatik sortzen da [br]gorputz-adar fantasma paralizatua?

0:11:21.400,0:11:24.620
Historia klinikoei begiratuta, [br]ikusi nuen

0:11:24.670,0:11:28.010
benetako besoa maneiatzen duten [br]nerbioak moztu zirela aurretik

0:11:28.150,0:11:30.400
eta benetako besoa [br]paralizaturik egon zela,

0:11:30.400,0:11:34.670
euskarri baten hilabetetan gordeta, [br]anputatu arte.

0:11:34.780,0:11:40.000
Orduko min hura [br]beso fantasmara igaro zen.

0:11:40.100,0:11:41.740
Zergatik gertatzen da hori?

0:11:41.820,0:11:44.300
Besoa osorik dagoenean, [br]baina paralizatuta,

0:11:44.300,0:11:47.100
burmuinaren aurrealdeak [br]besoari agintzen dio: “Mugi”

0:11:47.150,0:11:49.850
Baina burmuinak [br]ikusmen-feedback hau jasotzen du: “Ez”.

0:11:49.930,0:11:53.410
Mugi. Ez. Mugi. Ez. Mugi. Ez

0:11:53.430,0:11:56.600
Kontraesan hori grabatu egiten da [br]burmuineko zirkuiterian.

0:11:56.600,0:11:59.500
Horri “ikasitako paralisia” deitzen diogu.

0:11:59.570,0:12:03.000
Burmuinak lotura hebbiano hori egiten du,

0:12:03.000,0:12:06.040
eta, ondorioz, besoa mugitzeko [br]aginduak berak

0:12:06.060,0:12:08.510
sortzen du paralisiaren sentsazioa.

0:12:08.530,0:12:10.840
Horrez gero, besoa anputatzen badizute,

0:12:10.940,0:12:14.780
ikasitako paralisi hori dator ere [br]zure gorputz-irudira,

0:12:14.820,0:12:17.000
eta zure fantasmara.

0:12:18.010,0:12:20.050
Nola lagundu paziente hauei?

0:12:20.150,0:12:22.510
Nola “desikasi” ikasitako paralisia,

0:12:22.550,0:12:25.000
nola askatu beso fantasma

0:12:25.120,0:12:27.940
uzkurdura mingarritik?

0:12:28.040,0:12:32.000
Eta agindua fantasmari [br]bidaltzen badiogu

0:12:32.000,0:12:35.890
eta ikusmen-feedbacka eman[br]agindua betetzen ari dela?

0:12:36.000,0:12:39.100
Agian horrela bare genezake [br]fantasmaren mina eta gogordura.

0:12:39.100,0:12:41.200
Nola egin? [br]Bai, errealitate birtuala.

0:12:41.200,0:12:43.000
Baina milioika euro kostatzen du.

0:12:43.000,0:12:46.060
3 eurogatik egiteko [br]modua asmatu nuen,

0:12:46.140,0:12:48.710
baina ez esan nire diru-laguntzaileei.

0:12:48.790,0:12:49.900
(Barreak).

0:12:50.000,0:12:53.000
Ispilu-kutxa bat egin dugu.

0:12:53.000,0:12:55.680
Kartoizko kutxa baten erdian [br]ispilua jarri,

0:12:55.760,0:13:00.000
eta barruan beso fantasma kokatu. [br]Derek, nire lehen pazientea sartu zen.

0:13:00.150,0:13:02.300
Besoa orain dela 10 urte [br]anputatu zioten.

0:13:02.300,0:13:05.000
Besoa moztu zitzaion,[br]nerbioak moztu,

0:13:05.000,0:13:09.000
besoa paralizatu. Urte bat euskarrian [br]izan ondoren, anputatu zioten.

0:13:09.000,0:13:12.100
Beso fantasma bat zuen,[br]paralizatuta eta sekulako minarekin.

0:13:12.100,0:13:13.500
Beso fantasma paralizatua.

0:13:13.500,0:13:17.000
Etorri zenean [br]ispiludun kutxa bat eman nion,

0:13:17.000,0:13:19.340
ispilu-kutxa deitzen dudana.

0:13:20.000,0:13:23.530
Gaixoak ezkerreko [br]beso fantasma zurrun tolestua

0:13:23.630,0:13:25.890
ispiluaren ezkerraldean jartzen du

0:13:26.020,0:13:28.180
eta esku normala ispiluaren eskuinaldean

0:13:28.540,0:13:31.550
eta bestearen modu berean [br]tolesten du.

0:13:31.580,0:13:35.210
Ispiluari begiratzean, [br]zer esperientzia izango du?

0:13:35.420,0:13:38.290
Beso fantasma berpiztu egin dela [br]irudituko zaio,

0:13:38.370,0:13:41.520
beso normalaren [br]ispiluko isla ikusten baitu,

0:13:41.570,0:13:43.880
eta badirudi beso fantasma [br]bizirik dagoela.

0:13:43.940,0:13:47.030
“Orain -esan nuen- astindu zure fantasma,

0:13:47.030,0:13:50.570
mugitu benetako atzamarrak, [br]ispiluari begira”.

0:13:50.600,0:13:54.000
Fantasma mugitzen dela [br]irudituko zaio.

0:13:54.000,0:13:56.000
Baina begira [br]zer gauza harrigarria

0:13:56.000,0:13:59.000
esan zuen: “Ene! Nire fantasma [br]berriro mugitzen da,

0:13:59.000,0:14:01.000
mina, uzkurduraren espasmoa arindu da”.

0:14:01.000,0:14:04.000
Gogoratu, niregana etorri zen [br]lehen pazientea...

0:14:04.000,0:14:05.500
(Txaloak)

0:14:05.650,0:14:07.333
Eskerrik asko.

0:14:09.500,0:14:12.000
Nire lehen pazienteak [br]ispiluan begiratu zuen

0:14:12.000,0:14:15.000
eta esan nion: [br]"Begiratu zure fantasmaren islari".

0:14:15.000,0:14:17.500
Irri egin zuen: [br]“Nire fantasma ikus dezaket”.

0:14:17.500,0:14:19.500
Ez da memeloa: [br]badaki ez dela erreala.

0:14:19.500,0:14:21.000
Ispiluko isla dela,

0:14:21.000,0:14:23.000
baina bizi-bizia sentitzen du.

0:14:23.000,0:14:26.000
Esan nion esku normala [br]eta fantasma batera mugitzeko.

0:14:26.000,0:14:28.700
Berak: “Ezin dut fantasma mugitu, [br]mingarria da”.

0:14:28.700,0:14:30.500
Esku normala mugitzeko esan nion.

0:14:30.500,0:14:34.000
Eta berak: “Ene! Fantasma mugitzen da, [br]ezin dut sinistu!

0:14:34.000,0:14:35.500
Mina desagertu da!”.

0:14:35.000,0:14:38.000
Eta nik: “Begiak itxi”. [br]Begiak itxi zituen.

0:14:38.000,0:14:39.500
- Esku normala mugitu.

0:14:39.500,0:14:41.000
- Ai! Berriro uzkurtu da.

0:14:41.000,0:14:42.500
- Zabaldu begiak.

0:14:42.500,0:14:44.000
- Ene! Berriro mugitzen da!

0:14:44.000,0:14:45.500
Pozaren pozez zegoen.

0:14:45.500,0:14:50.000
Horrek frogatzen du nire teoria [br]ikasitako paralisiari buruz

0:14:50.000,0:14:52.500
eta ikusmen input-aren [br]funtsezko eginkizuna.

0:14:52.500,0:14:54.100
Baina ez dut Nobel Saria jasoko

0:14:54.100,0:14:56.600
norbaitek beso fantasma mugitzea[br]lortu dudalako.

0:14:56.600,0:14:58.100
(Barreak) [br](Txaloak)

0:14:58.100,0:15:01.000
Azken finean, [br]guztiz alferrikakoa da gaitasun hori.

0:15:01.000,0:15:02.400
(Barreak)

0:15:02.400,0:15:08.000
Baina pentsatu nuen neurologiako [br]beste paralisi mota batzuetan ere

0:15:08.000,0:15:11.000
isurietan, foku-disfasietan,

0:15:11.000,0:15:13.400
egon zitekeela [br]antzeko ikasitako osagairik,

0:15:13.000,0:15:16.000
ispilu soil baten bidez senda daitekeena.

0:15:16.000,0:15:18.000
Esan nion: "Tira, Derek" --

0:15:18.000,0:15:21.200
Ezin da batetik bestera ibili [br]ispilu batekin, mina kentzeko.

0:15:21.200,0:15:25.000
Esan nion: “Derek: etxera eraman [br]eta aste pare batez praktikatu".

0:15:25.000,0:15:27.000
Praktikatu eta gero, agian,

0:15:27.000,0:15:29.000
ispilua utzi, paralisia ‘desikasi’,

0:15:29.000,0:15:31.300
zure beso paralizatua [br]mugitzen berriro hasi

0:15:31.300,0:15:33.000
eta minetik askatuko zara”.

0:15:33.000,0:15:35.150
Berak baietz esan [br]eta etxera eraman zuen.

0:15:35.150,0:15:37.300
Esan nion: [br]“Bi euro dira, eraman etxera”.

0:15:37.300,0:15:40.000
Bi aste geroago telefonoz deitu zidan:

0:15:40.000,0:15:42.000
- Doktorea, ez didazu sinistuko.

0:15:42.000,0:15:43.500
- Zer?

0:15:43.500,0:15:45.000
- Desagertu da.

0:15:45.000,0:15:46.500
- Zer desagertu da?

0:15:46.500,0:15:48.400
Uste nuen agian ispilua izango zela.

0:15:48.400,0:15:49.700
(Barreak)

0:15:49.700,0:15:52.100
- Ez. Badakizu 10 urtetan [br]izan dudan fantasma?

0:15:52.100,0:15:54.000
Desagertu da!

0:15:54.000,0:15:56.000
Kezkatu nintzen.

0:15:56.000,0:15:58.000
Gizon honen gorputz-irudia aldatu dut.

0:15:58.000,0:16:01.000
Non dira etika, [br]giza-arazo kontuak?

0:16:01.000,0:16:03.000
Esan nion: [br]- Gaizki zaude horregatik?

0:16:03.000,0:16:06.000
- Ez, azken hiru egunetan [br]ez dut beso fantasmarik izan,

0:16:06.000,0:16:09.000
ezta uzkurdurarik, ukondoko minik,

0:16:09.000,0:16:12.000
besaurreko minik. [br]Min horiek guztiak joan zaizkit.

0:16:12.000,0:16:16.000
Arazoa da oraindik ditudala [br]atzamar fantasmak lepotik eskegita,

0:16:16.000,0:16:18.000
eta zure kutxa ez da haraino ailegatzen.

0:16:18.000,0:16:19.200
(Barreak)

0:16:19.200,0:16:22.000
Kutxaren diseinua alda dezakezu, [br]nire bekokian jarri

0:16:22.000,0:16:25.000
atzamar fantasmak ezabatzeko?

0:16:25.000,0:16:27.000
Aztitzat hartzen ninduen nonbait.

0:16:27.000,0:16:28.500
Zergatik gertatzen da hau?

0:16:28.500,0:16:31.300
Zentzumen-gatazka itzelari [br]aurre egiten dio burmuinak.

0:16:31.300,0:16:34.000
Ikusmenak esaten dio besoa itzuli dela.

0:16:34.000,0:16:36.200
Beste aldetik, [br]muskuluek ez diote igortzen

0:16:36.200,0:16:40.000
itzuleraren seinalerik.

0:16:40.000,0:16:42.800
Eta mugitzeko aginduek esaten dute [br]besoa hor dagoela.

0:16:42.800,0:16:45.300
Gatazka hori dela-eta, [br]burmuinak erabakitzen du:

0:16:45.300,0:16:48.000
“Pikutara. Ez dago besorik. [br]Ez dago fantasmarik”.

0:16:48.000,0:16:50.000
Uko egiten du, [br]seinaleak ukatzen ditu.

0:16:50.000,0:16:54.000
Besoarekin batera [br]mina ere desagertzen da,

0:16:54.000,0:16:58.000
ezin delako [br]inongo kokapenik gabeko minik eduki.

0:16:58.000,0:17:00.000
Horixe da gertatzen dena.

0:17:00.000,0:17:02.700
Egun, teknika hori [br]hamaika pazientekin probatu dute

0:17:02.700,0:17:04.150
Helsinkiko ikerlari batzuek.

0:17:04.150,0:17:07.000
Frogatu dute baliagarria dela [br]min fantasma tratatzeko.

0:17:07.000,0:17:09.400
Iktusaren errehabilitazioan [br]ere probatu dute.

0:17:09.400,0:17:12.000
Iktusean, normalean, [br]zuntzen kaltea dagoenez

0:17:12.000,0:17:14.200
zereginik ez dagoela pentsatu ohi dugu.

0:17:14.000,0:17:19.000
Baina paralisi horietako [br]osagai bat ikasitakoa da,

0:17:19.000,0:17:22.000
eta osagai hori, akaso, [br]ispiluak erabiliz gaindi genezake.

0:17:22.000,0:17:24.000
Ideia hori klinikoki ere probatu dute

0:17:24.000,0:17:26.000
eta gaixo askori lagundu dio.

0:17:26.000,0:17:30.000
Abia gaitezen [br]hitzaldiaren hirugarren parterantz.

0:17:30.000,0:17:34.000
Sinestesia izeneko [br]fenomeno bitxiari buruzkoa da.

0:17:34.000,0:17:37.000
Francis Galtonek [br]aurkitu zuen, XIX. mendean.

0:17:37.000,0:17:39.000
Charles Darwinen lehengusua zen.

0:17:39.000,0:17:41.200
Hura konturatu zen [br]pertsona jakin batzuek,

0:17:41.200,0:17:45.000
guztiz normalak izan arren, [br]berezitasun hau dutela:

0:17:45.000,0:17:48.000
zenbakiak koloreztaturik [br]ikusten dituzte beti.

0:17:48.000,0:17:52.000
Haientzat bosta urdina da, [br]zazpia horia, zortzia berdexka,

0:17:52.000,0:17:54.000
bederatzia morea.

0:17:54.000,0:17:57.000
Guztiz normalak dira gainerako arloetan.

0:17:57.000,0:18:00.000
Edo, batzuetan, [br]soinuek kolorea ekartzen diete gogora.

0:18:00.000,0:18:03.000
Do musika-notak urdina, Rek berdea,

0:18:03.000,0:18:06.000
beste nota batek horia.

0:18:06.000,0:18:07.500
Zergatik gertatzen da hori?

0:18:07.500,0:18:10.100
Sinestesia izena du. [br]Galtonek horrela deitu zion:

0:18:10.100,0:18:12.000
zentzumenen nahastea.

0:18:12.000,0:18:14.300
Oro har zentzumenak [br]bereizita egoten dira.

0:18:14.300,0:18:16.700
Baina pertsona horiengan [br]nahastu egiten dira.

0:18:16.700,0:18:18.000
Zergatik?

0:18:18.000,0:18:19.750
Ezaugarri interesgarri pare bat du.

0:18:19.750,0:18:21.300
Familien barruan hedatzen da.

0:18:21.300,0:18:24.100
Horregatik Galtonek esan zuen [br]oinarri genetikoa zuela.

0:18:24.100,0:18:28.000
Bigarrenik, eta honek [br]hitzaldiaren muinera garamatza,

0:18:28.300,0:18:30.000
sormenera,

0:18:30.000,0:18:33.000
artista, poeta [br]eta bestelako sortzaileen artean

0:18:33.000,0:18:36.000
zortzi aldiz gehiagotan gertatzen da

0:18:36.000,0:18:39.000
biztanleria osoaren artean baino.

0:18:39.000,0:18:40.300
Zer dela eta?

0:18:40.300,0:18:42.000
Galdera hori erantzungo dut.

0:18:42.000,0:18:44.000
Sekula erantzun gabeko galdera da.

0:18:44.000,0:18:45.850
Zer da sinestesia? [br]Zerk sortzen du?

0:18:45.850,0:18:47.200
Teoria asko daude.

0:18:47.200,0:18:48.900
Teoria baten arabera, zoroak dira.

0:18:48.900,0:18:51.900
Ez da benetako teoria zientifikoa, [br]beraz bazter dezakegu.

0:18:51.900,0:18:53.500
Beste teoria baten arabera,

0:18:53.500,0:18:55.300
azido eta haxix-pipatzaileak dira.

0:18:55.300,0:18:57.000
Baliteke egiaren bat egotea,

0:18:57.000,0:18:59.700
San Franciscon [br]San Diegon baino ohikoagoa delako .

0:18:59.700,0:19:01.000
(Barreak).

0:19:01.300,0:19:03.000
Hirugarren teoria da…

0:19:03.150,0:19:08.000
Galde diezaiogun geure buruari [br]zertan datzan sinestesia.

0:19:08.000,0:19:11.000
Aurkitu genuen [br]koloreen aldea eta zenbakien aldea

0:19:11.000,0:19:14.000
pare-parean daudela burmuinean, [br]zirkunboluzio fusiformean.

0:19:14.000,0:19:16.000
Esan genuen: ezusteko kable gurutzatuak

0:19:16.150,0:19:19.000
daude burmuinean, [br]kolore eta zenbakien artean.

0:19:19.000,0:19:22.000
Zenbakia ikustean, [br]dagokion kolorea ere ikusten duzu

0:19:22.000,0:19:24.000
eta horregatik daukazu sinestesia.

0:19:24.000,0:19:25.500
Zergatik gertatzen da?

0:19:25.500,0:19:28.000
Zergatik kable-gurutzaketa [br]pertsona batzuengan?

0:19:28.000,0:19:30.300
Ez al genuen esan [br]familietan hedatzen dela?

0:19:30.300,0:19:32.000
Horrek ematen dizu arrasto bat.

0:19:32.150,0:19:34.000
Ezohiko gene batek,

0:19:34.000,0:19:37.000
gene baten mutazioak [br]sortzen du nerbio-gurutzaketa hori.

0:19:37.300,0:19:39.500
Izan ere, denok

0:19:39.000,0:19:43.000
jaiotzen garenean [br]dena daukagu konektatuta.

0:19:43.000,0:19:46.000
Burmuineko alde bakoitza [br]beste guztiekin dago konektatuta.

0:19:46.000,0:19:48.000
Gero, konexio horiek kimatu egiten dira

0:19:48.000,0:19:51.000
burmuin helduaren [br]berezko arkitektura modularra sortzeko.

0:19:51.000,0:19:53.300
Kimaketa hori eragiten duen [br]gene bat badago

0:19:53.450,0:19:55.100
eta genea mutatzen bada,

0:19:55.100,0:19:58.500
orduan kimatze urria edukiko duzu [br]burmuineko alboko aldeen artean.

0:19:58.500,0:20:01.900
Zenbaki eta koloreen artean bada, [br]zenbaki-kolore sinestesia duzu.

0:20:01.900,0:20:05.000
Tonua eta kolorearen artean bada, [br]tonu-kolore sinestesia.

0:20:05.000,0:20:06.400
Honaino, dena argi.

0:20:06.400,0:20:08.700
Eta gene horrek [br]burmuin osoan eragina balu,

0:20:08.700,0:20:10.100
eta dena konektatuta balego?

0:20:10.100,0:20:15.000
Zer dute artista, nobelagile [br]eta poeta guztiek?

0:20:15.150,0:20:18.000
Pentsamendu metaforikorako joera,

0:20:18.150,0:20:20.100
itxuraz loturik gabeko ideiak lotzen.

0:20:20.100,0:20:23.000
Adibidez: [br]“Hau Ekialdea eta Julieta Eguzkia”.

0:20:23.000,0:20:25.000
Ez duzu esaten Julieta eguzkia denik,

0:20:25.000,0:20:27.000
suzko bola gorri distiratsua denik.

0:20:27.000,0:20:30.300
Eskizofrenikoek ere egiten dute, [br]baina hori beste kontua da.

0:20:30.300,0:20:33.100
Jende arruntak dio [br]Julieta eguzkia bezain beroa dela,

0:20:33.100,0:20:35.300
eguzkia bezain [br]distiratsua, suspergarria.

0:20:35.300,0:20:37.000
Bat-batean egiten dituzu loturak.

0:20:37.000,0:20:40.000
Onartzen bada [br]konexio-gurutzatze handiago hori

0:20:40.000,0:20:43.200
eta kontzeptuak burmuinaren [br]beste alde batzuetan ere daudela,

0:20:43.200,0:20:46.000
pentsamendu metaforikoa eta sorkuntzarako

0:20:46.000,0:20:49.000
joera handiagoa aurkituko dugu

0:20:49.000,0:20:51.000
sinestesia duten pertsonengan.

0:20:51.000,0:20:54.000
Eta, horregatik, sinestesia [br]zortzi aldiz hedatuago egotea

0:20:54.000,0:20:56.000
poeta, artista eta nobelagileen artean.

0:20:56.150,0:20:59.000
Sinestesiaren oso ikuspegi frenologikoa.

0:20:59.000,0:21:01.000
Azken froga - [br]Minutu bat gehiago?

0:21:01.150,0:21:02.500
(Txaloak)

0:21:03.000,0:21:08.000
Guztiak sinestetak zaretela [br]erakutsiko dizuet, baina ukatzen duzue.

0:21:08.000,0:21:12.000
Hona hemen “Marteko alfabetoa”. [br]Zuen alfabetoaren gisakoa.

0:21:12.000,0:21:15.000
A da A, B da B, C da C.

0:21:15.000,0:21:18.000
Zenbat forma, hainbat fonema, ezta?

0:21:18.000,0:21:20.000
Hemen duzue alfabeto martetarra.

0:21:20.000,0:21:21.800
Bata Kiki da, eta bestea, Buba.

0:21:21.800,0:21:23.300
Zein Kiki eta zein Buba?

0:21:23.300,0:21:26.100
Nork uste du hau Kiki dela [br]eta hori Buba? Altxa eskua.

0:21:26.100,0:21:28.000
Tira, mutante bat edo bi.

0:21:28.000,0:21:29.300
(Barreak)

0:21:29.300,0:21:31.400
Nork uste du hau dela Buba eta hori Kiki?

0:21:31.400,0:21:33.000
Zuetako %99k.

0:21:33.000,0:21:35.800
Ez dago martetarrik zuen artean. [br]Nola asmatu duzue?

0:21:35.800,0:21:40.000
Guztiak ari zarete ereduak lotu [br]eta abstrakzio sinestetikoa egiten.

0:21:41.000,0:21:44.000
Adierazten duzuena da [br]inflexio zorrotz horrek --ki-ki

0:21:44.000,0:21:48.700
entzumen kortexean [br]zelula ziliatuak kitzikatzeak, Kiki,

0:21:48.700,0:21:52.200
imitatzen duela ikusmenaren inflexioa, [br]horzdun formaren inflexioa.

0:21:52.200,0:21:55.000
Hau oso garrantzitsua da, [br]erakusten baitigu

0:21:55.000,0:21:57.000
burmuina jokaera primitiboan…

0:21:57.000,0:21:59.000
Badirudi ilusio inozoa dela,

0:21:59.000,0:22:03.000
baina begiko fotoiek [br]forma hau hartzen dute

0:22:03.000,0:22:06.500
eta belarriko zelula ziliatuek [br]entzumen-patroia kitzikatzen dute.

0:22:06.500,0:22:11.000
Baina burmuinak bien arteko [br]elementu komunak atera ditzake.

0:22:11.000,0:22:13.200
Abstrakzioa egiteko [br]modu primitibo bat da.

0:22:13.200,0:22:18.000
Egun badakigu zirkunboluzio [br]fusiformean gertatzen dela,

0:22:18.000,0:22:19.000
hondatzen denean

0:22:19.000,0:22:23.000
Buba eta Kikiak erlazionatzeko [br]gaitasuna galtzen delako.

0:22:23.000,0:22:25.000
Baita ere metaforak egiteko gaitasuna.

0:22:25.000,0:22:29.000
Galdetzen badiozu: [br]“Ez da urrea distiratzen duen guztia.

0:22:29.000,0:22:31.000
Zer esan nahi du honek?"

0:22:31.000,0:22:35.000
Gaixoak dio: “Metalikoa eta distiratsua, [br]baina ez da zertan urrea izan behar.

0:22:35.000,0:22:36.700
Dentsitatea neurtu beharko duzu".

0:22:36.700,0:22:39.000
Zentzu metaforikoa guztiz galdu du.

0:22:39.000,0:22:42.000
Alde hau zortzi aldiz handiagoa da [br]primate garatuetan

0:22:42.000,0:22:45.000
gizakiarengan bereziki, [br]ez garatuetan baino.

0:22:45.000,0:22:48.380
Zerbait oso interesgarria gertatzen da [br]zirkunboluzio angularrean,

0:22:48.380,0:22:51.200
entzumena, ikusmena [br]eta ukimenaren gurutzagunea baita.

0:22:51.000,0:22:55.200
Izugarri handi bihurtu da gizakiongan - [br]eta gauza interesgarria ari da gertatzen.

0:22:55.200,0:22:58.200
Uste dut gizakiaren [br]trebezia bereizgarrien kokagunea dela.

0:22:58.200,0:23:01.000
Abstrakzioarena, [br]metaforarena eta sormenarena.

0:23:01.000,0:23:04.000
Filosofoek milaka urtetan [br]miatutako galderak

0:23:04.000,0:23:08.000
zientzialariok azter ditzakegu [br]burmuin-irudien bidez,

0:23:08.000,0:23:10.300
gaixoak ikertzen [br]eta galdera egokiak egiten.

0:23:10.300,0:23:12.000
Eskerrik asko.

0:23:12.000,0:23:13.300
(Txaloak)

0:23:13.300,0:23:14.800
Barkatu horregatik.

0:23:14.000,0:23:15.500
(Barreak)