1
00:00:00,980 --> 00:00:04,310
Chrisek esan duenez, 
nik gizakiaren burmuina ikertzen dut,

2
00:00:04,420 --> 00:00:06,600
bere funtzionamendu eta antolaketa.

3
00:00:06,750 --> 00:00:10,000
Pentsa ezazue minutu batez 
zer esan nahi duen honek.

4
00:00:10,360 --> 00:00:14,690
Hona hemen gelatina masa hau, 
kilo eta erdikoa.

5
00:00:14,910 --> 00:00:17,700
Zure eskuan sartzen da

6
00:00:17,880 --> 00:00:21,000
eta izarrarte amaigabeari
so egon daiteke.

7
00:00:21,280 --> 00:00:23,710
Hausnar dezake infinituaren zentzuaz

8
00:00:23,910 --> 00:00:28,460
eta bere burua infinituaren zentzuaz 
hausnartzen kontenplatu.

9
00:00:28,570 --> 00:00:33,150
Gaitasun errekurtsibo horri 
autokontzientzia deritzogu

10
00:00:33,370 --> 00:00:37,000
eta uste dut dela neurozientzia 
eta neurologiaren Grial Santua.

11
00:00:37,160 --> 00:00:40,160
Agian noizbait ulertuko dugu 
hori nola gertatzen den.

12
00:00:41,010 --> 00:00:43,780
Nola ikertu organo misteriotsu hau?

13
00:00:43,900 --> 00:00:47,000
100.000 miloi neurona dauzka,

14
00:00:47,130 --> 00:00:50,800
protoplasma sorta txikiak 
elkarri eragiten,

15
00:00:50,920 --> 00:00:54,000
eta haren jardueratik 
sortzen dira giza natura

16
00:00:54,000 --> 00:00:57,000
eta giza-kontzientziaren 
gaitasun guztiak.

17
00:00:57,080 --> 00:00:58,300
Nola gertatzen da hori?

18
00:00:58,360 --> 00:01:02,050
Giza-burmuinaren funtzioak 
aztertzeko modu asko dago.

19
00:01:02,360 --> 00:01:04,000
Erabiliena hau da:

20
00:01:04,230 --> 00:01:09,160
aztertzen ditugu burmuineko zatitxo baten
kaltea duten gaixoak,

21
00:01:09,320 --> 00:01:11,960
aldaketa genetiko bat egon den lekua.

22
00:01:12,190 --> 00:01:17,410
Kasu horietan, ez dira galtzen 
gaitasun mental guztiak,

23
00:01:17,640 --> 00:01:21,130
funtzio bakar bat galtzen da

24
00:01:21,130 --> 00:01:24,670
eta gainerako funtzioak ondo dabiltza.

25
00:01:25,000 --> 00:01:27,000
Horrela badakigu

26
00:01:27,100 --> 00:01:31,000
burmuineko zati hori 
galdutako funtzioari lotuta dagoela.

27
00:01:31,160 --> 00:01:33,590
Horrela estrukturan 
kokatzen dugu funtzioa

28
00:01:33,780 --> 00:01:36,000
eta jakin nola jardun diren zirkuituak

29
00:01:36,070 --> 00:01:38,670
funtzio berezi hori sortzeko.

30
00:01:38,760 --> 00:01:40,770
Horretan ari gara.

31
00:01:40,800 --> 00:01:43,200
Utzidazue 
adibide harrigarri batzuk jartzen.

32
00:01:43,200 --> 00:01:47,000
Hitzaldian 3 adibide emango dizkizuet, 
sei minutukoa bakoitza.

33
00:01:47,000 --> 00:01:51,700
Lehen adibidea Capgras sindromea da, 
benetan ezohikoa eta txundigarria.

34
00:01:51,940 --> 00:01:53,980
Begiratu lehen diapositibari:

35
00:01:54,160 --> 00:01:58,000
hor daude lobulu tenporalak, 
frontalak, parietalak,

36
00:01:58,000 --> 00:02:00,000
burmuina osatzen duten lobuluak.

37
00:02:00,000 --> 00:02:04,000
Eta hemen, lobulu tenporalen 
azalaren azpian ezkutaturik

38
00:02:04,050 --> 00:02:06,000
-ezin duzue ikusi-

39
00:02:06,090 --> 00:02:08,870
egitura txiki bat dago: 
zirkunboluzio fusiformea.

40
00:02:08,940 --> 00:02:11,000
“Aurpegien kokagunea” ere esaten zaio,

41
00:02:11,000 --> 00:02:14,740
kalteturik dagoenean ezin diezulako 
pertsonen aurpegiei antzeman.

42
00:02:14,800 --> 00:02:16,890
Haien ahotsa entzunda, 
ezagut ditzakezu

43
00:02:16,930 --> 00:02:18,430
eta esan: “Bai, Jon da”.

44
00:02:18,440 --> 00:02:21,410
Baina ezin duzu jakin nor den 
aurpegia ikusita.

45
00:02:21,480 --> 00:02:23,810
Zeure burua ere ezin duzu 
ispiluan ezagutu.

46
00:02:23,810 --> 00:02:27,500
Badakizu zu zarela, kliskatu 
eta ispiluko irudiak ere kliskatzen baitu

47
00:02:27,500 --> 00:02:28,800
eta badakizu ispilua dela.

48
00:02:28,950 --> 00:02:32,530
Baina ez duzu benetan 
zeure burua ezagutzen.

49
00:02:32,740 --> 00:02:35,900
Sindrome horren jatorria 
zirkunboluzio fusiformean lesioa da.

50
00:02:36,000 --> 00:02:38,340
Bada beste sindrome bat 
hain ezohikoa dela

51
00:02:38,420 --> 00:02:42,780
ezen mediku eta neurologo gutxik 
entzun baitute hari buruz:

52
00:02:42,930 --> 00:02:44,757
Capgras eldarnioa.

53
00:02:44,970 --> 00:02:47,940
Horrelako gaixo batek, 
bestaldetik guztiz normala,

54
00:02:47,970 --> 00:02:50,000
buruko lesioa izan, komatik esnatu,

55
00:02:50,000 --> 00:02:53,660
itxuraz normal, eta ama ikustean,

56
00:02:53,770 --> 00:02:56,000
dio: “Amaren antza osoa du emakume honek,

57
00:02:56,000 --> 00:02:58,000
baina inpostore bat da.

58
00:02:58,000 --> 00:03:00,000
Beste emakume bat da 
amarena egiten".

59
00:03:00,840 --> 00:03:02,000
Zergatik gertatzen da?

60
00:03:02,000 --> 00:03:05,000
Zergatik pertsona bati, 
bestela guztiz normala denari,

61
00:03:05,000 --> 00:03:07,000
ama ikustean soilik

62
00:03:07,000 --> 00:03:10,000
pizten zaio eldarnioa, eta orduan
dio hori ez dela ama.

63
00:03:10,000 --> 00:03:12,000
Freuden ikuspegitik

64
00:03:12,000 --> 00:03:14,000
interpretatu ohi da eldarnio hori

65
00:03:14,000 --> 00:03:18,000
psikiatria liburuetan. 
Horren arabera, gizon horrek --

66
00:03:18,000 --> 00:03:20,500
emakumeei buruz 
antzeko azalpena ematen dute,

67
00:03:20,550 --> 00:03:22,200
baina gizonezkoez arituko gara.

68
00:03:22,350 --> 00:03:25,000
Haur txikia zarenean,

69
00:03:25,000 --> 00:03:27,000
amarekiko erakarpen sexual handia duzu.

70
00:03:27,000 --> 00:03:29,000
Horretan datza Freuden Edipo konplexua.

71
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
Ez diot
neuk horretan sinisten dudanik,

72
00:03:31,000 --> 00:03:33,000
baina Freuden irizpidea da hau.

73
00:03:33,000 --> 00:03:36,000
Handitzen zarenean, 
kortexa garatu egiten zaizu

74
00:03:36,000 --> 00:03:40,000
eta amarekiko grina sexuala 
inhibitu egiten dizu kortexak.

75
00:03:40,000 --> 00:03:44,000
Eskerrak, zeren bestela 
ama ikustean berotuko zinateke.

76
00:03:45,200 --> 00:03:47,491
Gero, kolpe batengatik edo,

77
00:03:47,723 --> 00:03:49,460
kortexa kaltetzen bada,

78
00:03:49,815 --> 00:03:53,568
ezkutuko grina sexuala 
argitara ateratzen da berriro.

79
00:03:53,707 --> 00:03:55,646
Bat-batean, ustekabean,

80
00:03:55,800 --> 00:03:58,676
zeure amarekiko 
grina sexualak jota zaude.

81
00:03:58,700 --> 00:04:00,400
Eta diozu: 
“Ene, hau ama bada,

82
00:04:00,400 --> 00:04:02,200
nola liteke ni bero-bero egotea?

83
00:04:02,200 --> 00:04:04,200
Beste emakume bat da: 
inpostorea da”.

84
00:04:04,200 --> 00:04:08,538
Zure burmuin kaltetuarentzat, hori da 
interpretazio zentzudun bakarra.

85
00:04:08,680 --> 00:04:11,000
Nire ustez 
horrek ez dauka zentzu handirik.

86
00:04:11,000 --> 00:04:14,276
Zorrotza da, 
Freuden beste teoriak bezala.

87
00:04:15,029 --> 00:04:16,769
(Barreak)

88
00:04:17,107 --> 00:04:21,000
Ez dauka zentzu handirik, 
eldarnio bera ikusi baitut

89
00:04:21,184 --> 00:04:24,445
gaixo bat eldarnio berberarekin
baina bere canichearekiko.

90
00:04:24,643 --> 00:04:26,000
(Barreak)

91
00:04:26,337 --> 00:04:29,000
Zioen: “Doktorea, hau ez da Fifi. 
Haren itxura du,

92
00:04:29,000 --> 00:04:31,000
baina beste txakur bat da”.

93
00:04:31,107 --> 00:04:33,723
Bada, azaldu hori ikuspegi freudianotik.

94
00:04:34,000 --> 00:04:38,000
Gizakion bestialismorako joera ezkutuaz

95
00:04:38,000 --> 00:04:41,000
hasi beharko zinatekete, 
eta hori nahiko absurdoa da.

96
00:04:41,000 --> 00:04:43,000
Zer da benetan 
gertatzen ari dena?

97
00:04:43,000 --> 00:04:45,000
Gaitz bitxi hori azaltzeko,

98
00:04:45,000 --> 00:04:49,000
burmuineko ikusmenaren ibilbideak 
aztertu behar ditugu.

99
00:04:49,000 --> 00:04:52,000
Normalean, ikusmen-seinaleak 
begietan sartzen dira

100
00:04:52,000 --> 00:04:54,000
eta burmuineko 
ikusmen-eremuetara doaz.

101
00:04:54,000 --> 00:04:57,630
Burmuineko atzealdean badaude 
30 eremu, ikusmenari hertsiki lotuak.

102
00:04:57,784 --> 00:05:01,091
Behin hori prozesatu ondoren, 
mezua egitura txiki batera doa,

103
00:05:01,230 --> 00:05:05,738
zirkunboluzio fusiformera,
non azkenean aurpegiak hautematen dituzun.

104
00:05:05,923 --> 00:05:08,100
Han daude 
aurpegiei antzemateko neuronak.

105
00:05:08,150 --> 00:05:10,300
“Burmuineko aurpegien 
kokagunea” deritzo.

106
00:05:10,300 --> 00:05:11,892
Arestian aipatu dut.

107
00:05:12,184 --> 00:05:16,415
Eremu hori kalteturik dagoenean, 
ez zara aurpegiak ezagutzeko gai.

108
00:05:16,600 --> 00:05:19,000
Eremu horretatik, mezua berrabiatzen da

109
00:05:19,000 --> 00:05:22,000
sistema linbikoko 
“amigdala” izeneko egiturara,

110
00:05:22,000 --> 00:05:24,000
burmuinaren gune emozionala.

111
00:05:24,000 --> 00:05:26,000
Eta egitura horrek, amigdalak,

112
00:05:26,000 --> 00:05:28,353
garrantzi emozionala balioesten du.

113
00:05:28,538 --> 00:05:32,000
Harrapakina al da? 
Harraparia? Nire kidea?

114
00:05:32,000 --> 00:05:34,538
Edo zerbait arrunta: hauts pixka bat,

115
00:05:34,630 --> 00:05:38,000
klarion zatia -- 
ez dut hori seinalatu nahi, --

116
00:05:38,000 --> 00:05:40,300
izan daiteke zapata bat 
edo antzeko zerbait.

117
00:05:40,300 --> 00:05:42,000
Alde batera utz dezakezun zerbait.

118
00:05:41,884 --> 00:05:45,000
Amigdala kitzikaturik badago 
eta hau garrantzizkoa da,

119
00:05:45,000 --> 00:05:48,430
mezua nerbio-sistema autonomora 
desbideratzen da.

120
00:05:48,500 --> 00:05:50,400
Bihotz-taupadak bizkortzen zaizkizu,

121
00:05:50,400 --> 00:05:53,200
izerditan hasten zara, 
ariketa fisikoaren ondoriozko

122
00:05:53,200 --> 00:05:55,876
muskuluen beroa arintzeko.

123
00:05:55,700 --> 00:05:59,400
Izerditan hasten zara. Beraz, 
esku-azpietan elektrodoak jar ditzakegu

124
00:05:59,400 --> 00:06:03,000
eta izerdiak sortutako 
larruazalaren konduktantzia neurtu.

125
00:06:03,000 --> 00:06:05,820
Horrela jakin dezaket 
zerbaiti so egiten diozunean

126
00:06:05,900 --> 00:06:09,000
kitzikaturik zauden ala ez.

127
00:06:09,000 --> 00:06:11,000
Geroxeago komentatuko dugu hau.

128
00:06:11,000 --> 00:06:15,000
Nire susmoa da lagun honek 
zerbaiti begiratzen dionean,

129
00:06:15,000 --> 00:06:19,200
edozein gauzari, seinalea 
ikusmen-eremuetara joaten dela

130
00:06:19,330 --> 00:06:22,000
eta zirkunboluzio fusiformean 
prozesatzen dela.

131
00:06:22,000 --> 00:06:25,340
Orduan hautematen duzu 
madariondoa, mahaia

132
00:06:25,370 --> 00:06:27,320
edo zure ama, dena delakoa.

133
00:06:27,640 --> 00:06:30,000
Gero mezua amigdalara abiatzen da

134
00:06:30,000 --> 00:06:32,000
eta, hortik, nerbio-sistema autonomora.

135
00:06:32,000 --> 00:06:37,000
Baina agian, lagun horrengan, 
amigdalatik sistema linbikorako bidea,

136
00:06:37,000 --> 00:06:40,480
burmuineko gune emozionalerako bidea 
moztuta dago istripuagatik.

137
00:06:40,610 --> 00:06:42,850
Fusiformea ondo dagoenez,

138
00:06:42,890 --> 00:06:45,000
bere ama ezagut dezake,

139
00:06:45,000 --> 00:06:47,360
eta esaten du: 
“Tira, amaren antza osoa du”.

140
00:06:47,470 --> 00:06:50,250
Baina gune emozionaletarako bidea 
mozturik dagoenez,

141
00:06:50,320 --> 00:06:54,430
dio: “Baina ama bada, zergatik ez dut 
inolako maitasunik sentitzen?”

142
00:06:54,460 --> 00:06:56,450
Edo ikara, akaso?

143
00:06:56,590 --> 00:06:58,100
(Barreak)

144
00:06:58,320 --> 00:07:03,000
Beraz, esaten du: 
“Nola liteke hutsune emozional hori?

145
00:07:03,000 --> 00:07:05,130
Ezin da nire ama izan,

146
00:07:05,200 --> 00:07:07,500
emakume arrotza da, 
ama ematen badu ere".

147
00:07:07,500 --> 00:07:09,000
Nola frogatu susmo hori?

148
00:07:09,000 --> 00:07:12,560
Honela: zuetako bat hemen jartzen dugu, 
pantailaren aurrean,

149
00:07:12,640 --> 00:07:14,660
eta erantzun galbanikoa neurtzen dugu

150
00:07:14,760 --> 00:07:16,700
irudiak pantailan erakustean.

151
00:07:16,700 --> 00:07:20,000
Jakin dezaket zenbat izerdi 
egiten duzun objektu bat ikustean.

152
00:07:19,820 --> 00:07:22,870
Mahaia edo euritakoa bada 
ez zara izerditan hasiko.

153
00:07:22,950 --> 00:07:27,000
Lehoi baten edo biluzi baten irudia 
erakutsiz gero, izerditan hasiko zarete.

154
00:07:27,000 --> 00:07:30,000
Eta, sinistu ala ez, 
amaren irudia erakusten badizut

155
00:07:30,000 --> 00:07:32,700
-pertsona arruntez ari naiz-, 
izerditan hasiko zara.

156
00:07:32,700 --> 00:07:34,670
Juduak izan ez arren.

157
00:07:34,800 --> 00:07:36,200
(Barreak).

158
00:07:36,700 --> 00:07:41,010
Aldiz, gaixo bati irudiak erakustean, 
zer gertatzen da?

159
00:07:41,050 --> 00:07:44,000
Irudiak pantailan erakutsi

160
00:07:44,000 --> 00:07:46,000
eta erantzun galbanikoa neurtuko dugu.

161
00:07:46,000 --> 00:07:51,000
Mahaiak, aulkiak eta hautsa: ez da 
ezer gertatzen, jende normalarekin bezala.

162
00:07:51,000 --> 00:07:53,000
Baina amaren irudia 
erakusten badiozu,

163
00:07:53,000 --> 00:07:55,400
larruazalaren erantzun galbanikoa 
laua da ere.

164
00:07:55,400 --> 00:07:57,600
Ez du erantzun emozionalik 
amaren aurrean

165
00:07:57,659 --> 00:08:02,450
ikusmen-eremuak eta emozioak 
lotzen dituen konexioa etenda duelako.

166
00:08:02,510 --> 00:08:05,340
Hortaz, ikusmena eta 
ikusmen-eremuak ondo dauzka.

167
00:08:05,390 --> 00:08:08,300
Emozioak ere ondo ditu, 
barre, negar egingo du.

168
00:08:08,300 --> 00:08:11,550
Ikusmena eta emozioen arteko konexioa, 
berriz, hautsirik dauka,

169
00:08:11,550 --> 00:08:14,500
eta, horren ondorioz, ama 
inpostorea delako eldarnioa du.

170
00:08:14,520 --> 00:08:17,000
Adibide ona da 
egiten dugun lana ikusteko.

171
00:08:17,000 --> 00:08:21,380
Psikiatriaren sindrome bitxi bat hartu, 
lehen itxuraz ulertezina.

172
00:08:21,440 --> 00:08:23,800
Irizpide freudianoa 
okerra dela erakutsi

173
00:08:23,860 --> 00:08:27,000
eta, gainera azalpen zehatza topatu dugu,

174
00:08:27,000 --> 00:08:29,490
burmuineko neurona-anatomian oinarrituta.

175
00:08:29,570 --> 00:08:31,330
Bestalde, gaixo horri

176
00:08:31,380 --> 00:08:35,210
amak telefonoz 
alboko gelatik deitzen badio,

177
00:08:35,760 --> 00:08:40,000
telefonoa hartu eta erantzungo du: 
“Ama, nola zaude? Non zaude?”

178
00:08:40,080 --> 00:08:42,000
Telefonoz, ez dago eldarniorik.

179
00:08:42,000 --> 00:08:44,520
Ordu bat geroago ama hurbiltzean: 
“Nor zara?

180
00:08:44,600 --> 00:08:46,000
Amaren antza duzu!”.

181
00:08:46,000 --> 00:08:48,440
Izan ere, beste ibilbide bat dago,

182
00:08:48,550 --> 00:08:52,200
burmuineko entzumen-guneetatik 
emozioaren guneetara,

183
00:08:52,260 --> 00:08:54,590
eta ibilbide hori ez da hautsi istripuan.

184
00:08:54,710 --> 00:08:59,340
Horregatik ezagutzen du ama 
telefonoz arazorik gabe.

185
00:08:59,430 --> 00:09:03,150
Aurrez aurre ikustean, berriz, 
inpostorea dela esaten du.

186
00:09:03,590 --> 00:09:06,880
Nola osatzen da zirkuitu 
multzo hori guztia burmuinean?

187
00:09:06,950 --> 00:09:09,480
Natura da, geneak, ala kultura?

188
00:09:09,510 --> 00:09:11,200
Eztabaida hori argitzeko

189
00:09:11,270 --> 00:09:15,000
ikus dezagun beste sindrome bitxia: 
gorputz-adar fantasma.

190
00:09:15,000 --> 00:09:17,300
Badakizue zer den 
gorputz-adar fantasma bat.

191
00:09:17,300 --> 00:09:20,000
Norbaiti besoa edo zangoa 
ebakitzen diotenean

192
00:09:20,000 --> 00:09:22,560
gerra, Irakekoa adibidez, 
edo gangrena dela eta,

193
00:09:22,650 --> 00:09:24,830
arazo larria da.

194
00:09:25,080 --> 00:09:28,750
Oraindik biziki sentitzen du 
galdutako besoaren presentzia.

195
00:09:28,850 --> 00:09:31,200
Horri deitzen diogu 
beso edo zango fantasma.

196
00:09:31,200 --> 00:09:33,900
Gorputzeko edozein zatiaren 
fantasma eduki dezakezu.

197
00:09:34,000 --> 00:09:36,480
Sinistu ala ez, 
barne-organo batena ere.

198
00:09:36,660 --> 00:09:40,810
Benetako umetokia kendu ondoren, 
histerektomia,

199
00:09:40,970 --> 00:09:44,460
umetoki fantasmadun 
gaixoak tratatu ditut,

200
00:09:44,540 --> 00:09:47,630
menstruazio minekin eta guztiz.

201
00:09:47,790 --> 00:09:49,740
Ikasle batek galdetu zidan:

202
00:09:49,820 --> 00:09:52,350
“Ba al dute menstruazioaren 
aurreko sindromea?”

203
00:09:52,350 --> 00:09:53,600
(Barreak)

204
00:09:53,600 --> 00:09:57,050
Zientifikoki ikertzea mereziko luke, 
baina oraindik ez dugu egin.

205
00:09:58,180 --> 00:09:59,560
Hurrengo galdera zera da:

206
00:09:59,740 --> 00:10:02,900
Nola ikertu gorputz-adar fantasmak 
esperimentuen bidez?

207
00:10:02,900 --> 00:10:04,000
Hau aurkitu dugu:

208
00:10:04,000 --> 00:10:06,000
gorputz-adar fantasmadun gaixoen erdiek

209
00:10:06,000 --> 00:10:08,000
diote gai direla 
fantasma mugitzeko.

210
00:10:08,000 --> 00:10:10,600
“Zaplada emango diot bizkarrean 
adiskide honi.

211
00:10:10,600 --> 00:10:12,870
Telefonoa hartuko dut.
Eskuaz agurtuko dut”.

212
00:10:12,870 --> 00:10:15,700
Sentipen hauek oso biziak dira, 
sinistu beharrekoak.

213
00:10:15,700 --> 00:10:17,200
Gaixoak ez du eldarniorik.

214
00:10:17,200 --> 00:10:18,890
Badaki besorik ez daukala.

215
00:10:19,030 --> 00:10:21,860
Hala ere, bizi-bizi sentitzen du hura.

216
00:10:22,000 --> 00:10:25,000
Gaixoen beste erdiei 
ez zaie halakorik gertatzen.

217
00:10:25,000 --> 00:10:29,000
Hau diote beso fantasmaz: “Doktorea, 
beso fantasma paralizaturik dago.

218
00:10:29,000 --> 00:10:32,220
Espasmo gogorrean dago uzkurtuta, 
min ikaragarria ematen dit.

219
00:10:32,260 --> 00:10:35,700
Behintzat mugitzerik izango banu, 
mina arinduko litzaidake agian”.

220
00:10:35,710 --> 00:10:38,550
Nola liteke gorputz-adar fantasma 
paralizatuta egotea?

221
00:10:38,630 --> 00:10:40,000
Kontraesana ematen du.

222
00:10:40,020 --> 00:10:43,000
Historia klinikoei begiratzean 
hau ikusi genuen:

223
00:10:43,000 --> 00:10:45,380
gorputz-adar fantasma 
paralizaturik dutenean,

224
00:10:45,380 --> 00:10:49,690
bere besoa ere egon zen paralizaturik 
nerbio periferikoaren lesioagatik.

225
00:10:49,730 --> 00:10:53,340
Besora heltzen den nerbioa 
moztuta zuten,

226
00:10:53,340 --> 00:10:55,290
demagun motozikleta istripu batengatik.

227
00:10:55,340 --> 00:10:57,310
Besoa euskarri bati lotuta izan zuten

228
00:10:57,340 --> 00:11:01,000
hilabete edo urteetan zehar, 
mingarria dena

229
00:11:01,000 --> 00:11:04,000
eta besoko mina kentzeko 
modu okerra dena.

230
00:11:04,000 --> 00:11:06,000
Gero medikuak besoa anputatu du.

231
00:11:06,000 --> 00:11:09,860
Hortaz, beso fantasma ere 
mingarria izango da.

232
00:11:10,000 --> 00:11:12,330
Hau arazo kliniko larria da.

233
00:11:12,390 --> 00:11:14,000
Gaixoak deprimitu egiten dira,

234
00:11:14,000 --> 00:11:16,210
batzuk beren buruaz beste egiten dute.

235
00:11:16,350 --> 00:11:18,510
Nola tratatu sindrome hori?

236
00:11:18,510 --> 00:11:21,400
Zergatik sortzen da 
gorputz-adar fantasma paralizatua?

237
00:11:21,400 --> 00:11:24,620
Historia klinikoei begiratuta, 
ikusi nuen

238
00:11:24,670 --> 00:11:28,010
benetako besoa maneiatzen duten 
nerbioak moztu zirela aurretik

239
00:11:28,150 --> 00:11:30,400
eta benetako besoa 
paralizaturik egon zela,

240
00:11:30,400 --> 00:11:34,670
euskarri baten hilabetetan gordeta, 
anputatu arte.

241
00:11:34,780 --> 00:11:40,000
Orduko min hura 
beso fantasmara igaro zen.

242
00:11:40,100 --> 00:11:41,740
Zergatik gertatzen da hori?

243
00:11:41,820 --> 00:11:44,300
Besoa osorik dagoenean, 
baina paralizatuta,

244
00:11:44,300 --> 00:11:47,100
burmuinaren aurrealdeak 
besoari agintzen dio: “Mugi”

245
00:11:47,150 --> 00:11:49,850
Baina burmuinak 
ikusmen-feedback hau jasotzen du: “Ez”.

246
00:11:49,930 --> 00:11:53,410
Mugi. Ez. Mugi. Ez. Mugi. Ez

247
00:11:53,430 --> 00:11:56,600
Kontraesan hori grabatu egiten da 
burmuineko zirkuiterian.

248
00:11:56,600 --> 00:11:59,500
Horri “ikasitako paralisia” deitzen diogu.

249
00:11:59,570 --> 00:12:03,000
Burmuinak lotura hebbiano hori egiten du,

250
00:12:03,000 --> 00:12:06,040
eta, ondorioz, besoa mugitzeko 
aginduak berak

251
00:12:06,060 --> 00:12:08,510
sortzen du paralisiaren sentsazioa.

252
00:12:08,530 --> 00:12:10,840
Horrez gero, besoa anputatzen badizute,

253
00:12:10,940 --> 00:12:14,780
ikasitako paralisi hori dator ere 
zure gorputz-irudira,

254
00:12:14,820 --> 00:12:17,000
eta zure fantasmara.

255
00:12:18,010 --> 00:12:20,050
Nola lagundu paziente hauei?

256
00:12:20,150 --> 00:12:22,510
Nola “desikasi” ikasitako paralisia,

257
00:12:22,550 --> 00:12:25,000
nola askatu beso fantasma

258
00:12:25,120 --> 00:12:27,940
uzkurdura mingarritik?

259
00:12:28,040 --> 00:12:32,000
Eta agindua fantasmari 
bidaltzen badiogu

260
00:12:32,000 --> 00:12:35,890
eta ikusmen-feedbacka eman
agindua betetzen ari dela?

261
00:12:36,000 --> 00:12:39,100
Agian horrela bare genezake 
fantasmaren mina eta gogordura.

262
00:12:39,100 --> 00:12:41,200
Nola egin? 
Bai, errealitate birtuala.

263
00:12:41,200 --> 00:12:43,000
Baina milioika euro kostatzen du.

264
00:12:43,000 --> 00:12:46,060
3 eurogatik egiteko 
modua asmatu nuen,

265
00:12:46,140 --> 00:12:48,710
baina ez esan nire diru-laguntzaileei.

266
00:12:48,790 --> 00:12:49,900
(Barreak).

267
00:12:50,000 --> 00:12:53,000
Ispilu-kutxa bat egin dugu.

268
00:12:53,000 --> 00:12:55,680
Kartoizko kutxa baten erdian 
ispilua jarri,

269
00:12:55,760 --> 00:13:00,000
eta barruan beso fantasma kokatu. 
Derek, nire lehen pazientea sartu zen.

270
00:13:00,150 --> 00:13:02,300
Besoa orain dela 10 urte 
anputatu zioten.

271
00:13:02,300 --> 00:13:05,000
Besoa moztu zitzaion,
nerbioak moztu,

272
00:13:05,000 --> 00:13:09,000
besoa paralizatu. Urte bat euskarrian 
izan ondoren, anputatu zioten.

273
00:13:09,000 --> 00:13:12,100
Beso fantasma bat zuen,
paralizatuta eta sekulako minarekin.

274
00:13:12,100 --> 00:13:13,500
Beso fantasma paralizatua.

275
00:13:13,500 --> 00:13:17,000
Etorri zenean 
ispiludun kutxa bat eman nion,

276
00:13:17,000 --> 00:13:19,340
ispilu-kutxa deitzen dudana.

277
00:13:20,000 --> 00:13:23,530
Gaixoak ezkerreko 
beso fantasma zurrun tolestua

278
00:13:23,630 --> 00:13:25,890
ispiluaren ezkerraldean jartzen du

279
00:13:26,020 --> 00:13:28,180
eta esku normala ispiluaren eskuinaldean

280
00:13:28,540 --> 00:13:31,550
eta bestearen modu berean 
tolesten du.

281
00:13:31,580 --> 00:13:35,210
Ispiluari begiratzean, 
zer esperientzia izango du?

282
00:13:35,420 --> 00:13:38,290
Beso fantasma berpiztu egin dela 
irudituko zaio,

283
00:13:38,370 --> 00:13:41,520
beso normalaren 
ispiluko isla ikusten baitu,

284
00:13:41,570 --> 00:13:43,880
eta badirudi beso fantasma 
bizirik dagoela.

285
00:13:43,940 --> 00:13:47,030
“Orain -esan nuen- astindu zure fantasma,

286
00:13:47,030 --> 00:13:50,570
mugitu benetako atzamarrak, 
ispiluari begira”.

287
00:13:50,600 --> 00:13:54,000
Fantasma mugitzen dela 
irudituko zaio.

288
00:13:54,000 --> 00:13:56,000
Baina begira 
zer gauza harrigarria

289
00:13:56,000 --> 00:13:59,000
esan zuen: “Ene! Nire fantasma 
berriro mugitzen da,

290
00:13:59,000 --> 00:14:01,000
mina, uzkurduraren espasmoa arindu da”.

291
00:14:01,000 --> 00:14:04,000
Gogoratu, niregana etorri zen 
lehen pazientea...

292
00:14:04,000 --> 00:14:05,500
(Txaloak)

293
00:14:05,650 --> 00:14:07,333
Eskerrik asko.

294
00:14:09,500 --> 00:14:12,000
Nire lehen pazienteak 
ispiluan begiratu zuen

295
00:14:12,000 --> 00:14:15,000
eta esan nion: 
"Begiratu zure fantasmaren islari".

296
00:14:15,000 --> 00:14:17,500
Irri egin zuen: 
“Nire fantasma ikus dezaket”.

297
00:14:17,500 --> 00:14:19,500
Ez da memeloa: 
badaki ez dela erreala.

298
00:14:19,500 --> 00:14:21,000
Ispiluko isla dela,

299
00:14:21,000 --> 00:14:23,000
baina bizi-bizia sentitzen du.

300
00:14:23,000 --> 00:14:26,000
Esan nion esku normala 
eta fantasma batera mugitzeko.

301
00:14:26,000 --> 00:14:28,700
Berak: “Ezin dut fantasma mugitu, 
mingarria da”.

302
00:14:28,700 --> 00:14:30,500
Esku normala mugitzeko esan nion.

303
00:14:30,500 --> 00:14:34,000
Eta berak: “Ene! Fantasma mugitzen da, 
ezin dut sinistu!

304
00:14:34,000 --> 00:14:35,500
Mina desagertu da!”.

305
00:14:35,000 --> 00:14:38,000
Eta nik: “Begiak itxi”. 
Begiak itxi zituen.

306
00:14:38,000 --> 00:14:39,500
- Esku normala mugitu.

307
00:14:39,500 --> 00:14:41,000
- Ai! Berriro uzkurtu da.

308
00:14:41,000 --> 00:14:42,500
- Zabaldu begiak.

309
00:14:42,500 --> 00:14:44,000
- Ene! Berriro mugitzen da!

310
00:14:44,000 --> 00:14:45,500
Pozaren pozez zegoen.

311
00:14:45,500 --> 00:14:50,000
Horrek frogatzen du nire teoria 
ikasitako paralisiari buruz

312
00:14:50,000 --> 00:14:52,500
eta ikusmen input-aren 
funtsezko eginkizuna.

313
00:14:52,500 --> 00:14:54,100
Baina ez dut Nobel Saria jasoko

314
00:14:54,100 --> 00:14:56,600
norbaitek beso fantasma mugitzea
lortu dudalako.

315
00:14:56,600 --> 00:14:58,100
(Barreak) 
(Txaloak)

316
00:14:58,100 --> 00:15:01,000
Azken finean, 
guztiz alferrikakoa da gaitasun hori.

317
00:15:01,000 --> 00:15:02,400
(Barreak)

318
00:15:02,400 --> 00:15:08,000
Baina pentsatu nuen neurologiako 
beste paralisi mota batzuetan ere

319
00:15:08,000 --> 00:15:11,000
isurietan, foku-disfasietan,

320
00:15:11,000 --> 00:15:13,400
egon zitekeela 
antzeko ikasitako osagairik,

321
00:15:13,000 --> 00:15:16,000
ispilu soil baten bidez senda daitekeena.

322
00:15:16,000 --> 00:15:18,000
Esan nion: "Tira, Derek" --

323
00:15:18,000 --> 00:15:21,200
Ezin da batetik bestera ibili 
ispilu batekin, mina kentzeko.

324
00:15:21,200 --> 00:15:25,000
Esan nion: “Derek: etxera eraman 
eta aste pare batez praktikatu".

325
00:15:25,000 --> 00:15:27,000
Praktikatu eta gero, agian,

326
00:15:27,000 --> 00:15:29,000
ispilua utzi, paralisia ‘desikasi’,

327
00:15:29,000 --> 00:15:31,300
zure beso paralizatua 
mugitzen berriro hasi

328
00:15:31,300 --> 00:15:33,000
eta minetik askatuko zara”.

329
00:15:33,000 --> 00:15:35,150
Berak baietz esan 
eta etxera eraman zuen.

330
00:15:35,150 --> 00:15:37,300
Esan nion: 
“Bi euro dira, eraman etxera”.

331
00:15:37,300 --> 00:15:40,000
Bi aste geroago telefonoz deitu zidan:

332
00:15:40,000 --> 00:15:42,000
- Doktorea, ez didazu sinistuko.

333
00:15:42,000 --> 00:15:43,500
- Zer?

334
00:15:43,500 --> 00:15:45,000
- Desagertu da.

335
00:15:45,000 --> 00:15:46,500
- Zer desagertu da?

336
00:15:46,500 --> 00:15:48,400
Uste nuen agian ispilua izango zela.

337
00:15:48,400 --> 00:15:49,700
(Barreak)

338
00:15:49,700 --> 00:15:52,100
- Ez. Badakizu 10 urtetan 
izan dudan fantasma?

339
00:15:52,100 --> 00:15:54,000
Desagertu da!

340
00:15:54,000 --> 00:15:56,000
Kezkatu nintzen.

341
00:15:56,000 --> 00:15:58,000
Gizon honen gorputz-irudia aldatu dut.

342
00:15:58,000 --> 00:16:01,000
Non dira etika, 
giza-arazo kontuak?

343
00:16:01,000 --> 00:16:03,000
Esan nion: 
- Gaizki zaude horregatik?

344
00:16:03,000 --> 00:16:06,000
- Ez, azken hiru egunetan 
ez dut beso fantasmarik izan,

345
00:16:06,000 --> 00:16:09,000
ezta uzkurdurarik, ukondoko minik,

346
00:16:09,000 --> 00:16:12,000
besaurreko minik. 
Min horiek guztiak joan zaizkit.

347
00:16:12,000 --> 00:16:16,000
Arazoa da oraindik ditudala 
atzamar fantasmak lepotik eskegita,

348
00:16:16,000 --> 00:16:18,000
eta zure kutxa ez da haraino ailegatzen.

349
00:16:18,000 --> 00:16:19,200
(Barreak)

350
00:16:19,200 --> 00:16:22,000
Kutxaren diseinua alda dezakezu, 
nire bekokian jarri

351
00:16:22,000 --> 00:16:25,000
atzamar fantasmak ezabatzeko?

352
00:16:25,000 --> 00:16:27,000
Aztitzat hartzen ninduen nonbait.

353
00:16:27,000 --> 00:16:28,500
Zergatik gertatzen da hau?

354
00:16:28,500 --> 00:16:31,300
Zentzumen-gatazka itzelari 
aurre egiten dio burmuinak.

355
00:16:31,300 --> 00:16:34,000
Ikusmenak esaten dio besoa itzuli dela.

356
00:16:34,000 --> 00:16:36,200
Beste aldetik, 
muskuluek ez diote igortzen

357
00:16:36,200 --> 00:16:40,000
itzuleraren seinalerik.

358
00:16:40,000 --> 00:16:42,800
Eta mugitzeko aginduek esaten dute 
besoa hor dagoela.

359
00:16:42,800 --> 00:16:45,300
Gatazka hori dela-eta, 
burmuinak erabakitzen du:

360
00:16:45,300 --> 00:16:48,000
“Pikutara. Ez dago besorik. 
Ez dago fantasmarik”.

361
00:16:48,000 --> 00:16:50,000
Uko egiten du, 
seinaleak ukatzen ditu.

362
00:16:50,000 --> 00:16:54,000
Besoarekin batera 
mina ere desagertzen da,

363
00:16:54,000 --> 00:16:58,000
ezin delako 
inongo kokapenik gabeko minik eduki.

364
00:16:58,000 --> 00:17:00,000
Horixe da gertatzen dena.

365
00:17:00,000 --> 00:17:02,700
Egun, teknika hori 
hamaika pazientekin probatu dute

366
00:17:02,700 --> 00:17:04,150
Helsinkiko ikerlari batzuek.

367
00:17:04,150 --> 00:17:07,000
Frogatu dute baliagarria dela 
min fantasma tratatzeko.

368
00:17:07,000 --> 00:17:09,400
Iktusaren errehabilitazioan 
ere probatu dute.

369
00:17:09,400 --> 00:17:12,000
Iktusean, normalean, 
zuntzen kaltea dagoenez

370
00:17:12,000 --> 00:17:14,200
zereginik ez dagoela pentsatu ohi dugu.

371
00:17:14,000 --> 00:17:19,000
Baina paralisi horietako 
osagai bat ikasitakoa da,

372
00:17:19,000 --> 00:17:22,000
eta osagai hori, akaso, 
ispiluak erabiliz gaindi genezake.

373
00:17:22,000 --> 00:17:24,000
Ideia hori klinikoki ere probatu dute

374
00:17:24,000 --> 00:17:26,000
eta gaixo askori lagundu dio.

375
00:17:26,000 --> 00:17:30,000
Abia gaitezen 
hitzaldiaren hirugarren parterantz.

376
00:17:30,000 --> 00:17:34,000
Sinestesia izeneko 
fenomeno bitxiari buruzkoa da.

377
00:17:34,000 --> 00:17:37,000
Francis Galtonek 
aurkitu zuen, XIX. mendean.

378
00:17:37,000 --> 00:17:39,000
Charles Darwinen lehengusua zen.

379
00:17:39,000 --> 00:17:41,200
Hura konturatu zen 
pertsona jakin batzuek,

380
00:17:41,200 --> 00:17:45,000
guztiz normalak izan arren, 
berezitasun hau dutela:

381
00:17:45,000 --> 00:17:48,000
zenbakiak koloreztaturik 
ikusten dituzte beti.

382
00:17:48,000 --> 00:17:52,000
Haientzat bosta urdina da, 
zazpia horia, zortzia berdexka,

383
00:17:52,000 --> 00:17:54,000
bederatzia morea.

384
00:17:54,000 --> 00:17:57,000
Guztiz normalak dira gainerako arloetan.

385
00:17:57,000 --> 00:18:00,000
Edo, batzuetan, 
soinuek kolorea ekartzen diete gogora.

386
00:18:00,000 --> 00:18:03,000
Do musika-notak urdina, Rek berdea,

387
00:18:03,000 --> 00:18:06,000
beste nota batek horia.

388
00:18:06,000 --> 00:18:07,500
Zergatik gertatzen da hori?

389
00:18:07,500 --> 00:18:10,100
Sinestesia izena du. 
Galtonek horrela deitu zion:

390
00:18:10,100 --> 00:18:12,000
zentzumenen nahastea.

391
00:18:12,000 --> 00:18:14,300
Oro har zentzumenak 
bereizita egoten dira.

392
00:18:14,300 --> 00:18:16,700
Baina pertsona horiengan 
nahastu egiten dira.

393
00:18:16,700 --> 00:18:18,000
Zergatik?

394
00:18:18,000 --> 00:18:19,750
Ezaugarri interesgarri pare bat du.

395
00:18:19,750 --> 00:18:21,300
Familien barruan hedatzen da.

396
00:18:21,300 --> 00:18:24,100
Horregatik Galtonek esan zuen 
oinarri genetikoa zuela.

397
00:18:24,100 --> 00:18:28,000
Bigarrenik, eta honek 
hitzaldiaren muinera garamatza,

398
00:18:28,300 --> 00:18:30,000
sormenera,

399
00:18:30,000 --> 00:18:33,000
artista, poeta 
eta bestelako sortzaileen artean

400
00:18:33,000 --> 00:18:36,000
zortzi aldiz gehiagotan gertatzen da

401
00:18:36,000 --> 00:18:39,000
biztanleria osoaren artean baino.

402
00:18:39,000 --> 00:18:40,300
Zer dela eta?

403
00:18:40,300 --> 00:18:42,000
Galdera hori erantzungo dut.

404
00:18:42,000 --> 00:18:44,000
Sekula erantzun gabeko galdera da.

405
00:18:44,000 --> 00:18:45,850
Zer da sinestesia? 
Zerk sortzen du?

406
00:18:45,850 --> 00:18:47,200
Teoria asko daude.

407
00:18:47,200 --> 00:18:48,900
Teoria baten arabera, zoroak dira.

408
00:18:48,900 --> 00:18:51,900
Ez da benetako teoria zientifikoa, 
beraz bazter dezakegu.

409
00:18:51,900 --> 00:18:53,500
Beste teoria baten arabera,

410
00:18:53,500 --> 00:18:55,300
azido eta haxix-pipatzaileak dira.

411
00:18:55,300 --> 00:18:57,000
Baliteke egiaren bat egotea,

412
00:18:57,000 --> 00:18:59,700
San Franciscon 
San Diegon baino ohikoagoa delako .

413
00:18:59,700 --> 00:19:01,000
(Barreak).

414
00:19:01,300 --> 00:19:03,000
Hirugarren teoria da…

415
00:19:03,150 --> 00:19:08,000
Galde diezaiogun geure buruari 
zertan datzan sinestesia.

416
00:19:08,000 --> 00:19:11,000
Aurkitu genuen 
koloreen aldea eta zenbakien aldea

417
00:19:11,000 --> 00:19:14,000
pare-parean daudela burmuinean, 
zirkunboluzio fusiformean.

418
00:19:14,000 --> 00:19:16,000
Esan genuen: ezusteko kable gurutzatuak

419
00:19:16,150 --> 00:19:19,000
daude burmuinean, 
kolore eta zenbakien artean.

420
00:19:19,000 --> 00:19:22,000
Zenbakia ikustean, 
dagokion kolorea ere ikusten duzu

421
00:19:22,000 --> 00:19:24,000
eta horregatik daukazu sinestesia.

422
00:19:24,000 --> 00:19:25,500
Zergatik gertatzen da?

423
00:19:25,500 --> 00:19:28,000
Zergatik kable-gurutzaketa 
pertsona batzuengan?

424
00:19:28,000 --> 00:19:30,300
Ez al genuen esan 
familietan hedatzen dela?

425
00:19:30,300 --> 00:19:32,000
Horrek ematen dizu arrasto bat.

426
00:19:32,150 --> 00:19:34,000
Ezohiko gene batek,

427
00:19:34,000 --> 00:19:37,000
gene baten mutazioak 
sortzen du nerbio-gurutzaketa hori.

428
00:19:37,300 --> 00:19:39,500
Izan ere, denok

429
00:19:39,000 --> 00:19:43,000
jaiotzen garenean 
dena daukagu konektatuta.

430
00:19:43,000 --> 00:19:46,000
Burmuineko alde bakoitza 
beste guztiekin dago konektatuta.

431
00:19:46,000 --> 00:19:48,000
Gero, konexio horiek kimatu egiten dira

432
00:19:48,000 --> 00:19:51,000
burmuin helduaren 
berezko arkitektura modularra sortzeko.

433
00:19:51,000 --> 00:19:53,300
Kimaketa hori eragiten duen 
gene bat badago

434
00:19:53,450 --> 00:19:55,100
eta genea mutatzen bada,

435
00:19:55,100 --> 00:19:58,500
orduan kimatze urria edukiko duzu 
burmuineko alboko aldeen artean.

436
00:19:58,500 --> 00:20:01,900
Zenbaki eta koloreen artean bada, 
zenbaki-kolore sinestesia duzu.

437
00:20:01,900 --> 00:20:05,000
Tonua eta kolorearen artean bada, 
tonu-kolore sinestesia.

438
00:20:05,000 --> 00:20:06,400
Honaino, dena argi.

439
00:20:06,400 --> 00:20:08,700
Eta gene horrek 
burmuin osoan eragina balu,

440
00:20:08,700 --> 00:20:10,100
eta dena konektatuta balego?

441
00:20:10,100 --> 00:20:15,000
Zer dute artista, nobelagile 
eta poeta guztiek?

442
00:20:15,150 --> 00:20:18,000
Pentsamendu metaforikorako joera,

443
00:20:18,150 --> 00:20:20,100
itxuraz loturik gabeko ideiak lotzen.

444
00:20:20,100 --> 00:20:23,000
Adibidez: 
“Hau Ekialdea eta Julieta Eguzkia”.

445
00:20:23,000 --> 00:20:25,000
Ez duzu esaten Julieta eguzkia denik,

446
00:20:25,000 --> 00:20:27,000
suzko bola gorri distiratsua denik.

447
00:20:27,000 --> 00:20:30,300
Eskizofrenikoek ere egiten dute, 
baina hori beste kontua da.

448
00:20:30,300 --> 00:20:33,100
Jende arruntak dio 
Julieta eguzkia bezain beroa dela,

449
00:20:33,100 --> 00:20:35,300
eguzkia bezain 
distiratsua, suspergarria.

450
00:20:35,300 --> 00:20:37,000
Bat-batean egiten dituzu loturak.

451
00:20:37,000 --> 00:20:40,000
Onartzen bada 
konexio-gurutzatze handiago hori

452
00:20:40,000 --> 00:20:43,200
eta kontzeptuak burmuinaren 
beste alde batzuetan ere daudela,

453
00:20:43,200 --> 00:20:46,000
pentsamendu metaforikoa eta sorkuntzarako

454
00:20:46,000 --> 00:20:49,000
joera handiagoa aurkituko dugu

455
00:20:49,000 --> 00:20:51,000
sinestesia duten pertsonengan.

456
00:20:51,000 --> 00:20:54,000
Eta, horregatik, sinestesia 
zortzi aldiz hedatuago egotea

457
00:20:54,000 --> 00:20:56,000
poeta, artista eta nobelagileen artean.

458
00:20:56,150 --> 00:20:59,000
Sinestesiaren oso ikuspegi frenologikoa.

459
00:20:59,000 --> 00:21:01,000
Azken froga - 
Minutu bat gehiago?

460
00:21:01,150 --> 00:21:02,500
(Txaloak)

461
00:21:03,000 --> 00:21:08,000
Guztiak sinestetak zaretela 
erakutsiko dizuet, baina ukatzen duzue.

462
00:21:08,000 --> 00:21:12,000
Hona hemen “Marteko alfabetoa”. 
Zuen alfabetoaren gisakoa.

463
00:21:12,000 --> 00:21:15,000
A da A, B da B, C da C.

464
00:21:15,000 --> 00:21:18,000
Zenbat forma, hainbat fonema, ezta?

465
00:21:18,000 --> 00:21:20,000
Hemen duzue alfabeto martetarra.

466
00:21:20,000 --> 00:21:21,800
Bata Kiki da, eta bestea, Buba.

467
00:21:21,800 --> 00:21:23,300
Zein Kiki eta zein Buba?

468
00:21:23,300 --> 00:21:26,100
Nork uste du hau Kiki dela 
eta hori Buba? Altxa eskua.

469
00:21:26,100 --> 00:21:28,000
Tira, mutante bat edo bi.

470
00:21:28,000 --> 00:21:29,300
(Barreak)

471
00:21:29,300 --> 00:21:31,400
Nork uste du hau dela Buba eta hori Kiki?

472
00:21:31,400 --> 00:21:33,000
Zuetako %99k.

473
00:21:33,000 --> 00:21:35,800
Ez dago martetarrik zuen artean. 
Nola asmatu duzue?

474
00:21:35,800 --> 00:21:40,000
Guztiak ari zarete ereduak lotu 
eta abstrakzio sinestetikoa egiten.

475
00:21:41,000 --> 00:21:44,000
Adierazten duzuena da 
inflexio zorrotz horrek --ki-ki

476
00:21:44,000 --> 00:21:48,700
entzumen kortexean 
zelula ziliatuak kitzikatzeak, Kiki,

477
00:21:48,700 --> 00:21:52,200
imitatzen duela ikusmenaren inflexioa, 
horzdun formaren inflexioa.

478
00:21:52,200 --> 00:21:55,000
Hau oso garrantzitsua da, 
erakusten baitigu

479
00:21:55,000 --> 00:21:57,000
burmuina jokaera primitiboan…

480
00:21:57,000 --> 00:21:59,000
Badirudi ilusio inozoa dela,

481
00:21:59,000 --> 00:22:03,000
baina begiko fotoiek 
forma hau hartzen dute

482
00:22:03,000 --> 00:22:06,500
eta belarriko zelula ziliatuek 
entzumen-patroia kitzikatzen dute.

483
00:22:06,500 --> 00:22:11,000
Baina burmuinak bien arteko 
elementu komunak atera ditzake.

484
00:22:11,000 --> 00:22:13,200
Abstrakzioa egiteko 
modu primitibo bat da.

485
00:22:13,200 --> 00:22:18,000
Egun badakigu zirkunboluzio 
fusiformean gertatzen dela,

486
00:22:18,000 --> 00:22:19,000
hondatzen denean

487
00:22:19,000 --> 00:22:23,000
Buba eta Kikiak erlazionatzeko 
gaitasuna galtzen delako.

488
00:22:23,000 --> 00:22:25,000
Baita ere metaforak egiteko gaitasuna.

489
00:22:25,000 --> 00:22:29,000
Galdetzen badiozu: 
“Ez da urrea distiratzen duen guztia.

490
00:22:29,000 --> 00:22:31,000
Zer esan nahi du honek?"

491
00:22:31,000 --> 00:22:35,000
Gaixoak dio: “Metalikoa eta distiratsua, 
baina ez da zertan urrea izan behar.

492
00:22:35,000 --> 00:22:36,700
Dentsitatea neurtu beharko duzu".

493
00:22:36,700 --> 00:22:39,000
Zentzu metaforikoa guztiz galdu du.

494
00:22:39,000 --> 00:22:42,000
Alde hau zortzi aldiz handiagoa da 
primate garatuetan

495
00:22:42,000 --> 00:22:45,000
gizakiarengan bereziki, 
ez garatuetan baino.

496
00:22:45,000 --> 00:22:48,380
Zerbait oso interesgarria gertatzen da 
zirkunboluzio angularrean,

497
00:22:48,380 --> 00:22:51,200
entzumena, ikusmena 
eta ukimenaren gurutzagunea baita.

498
00:22:51,000 --> 00:22:55,200
Izugarri handi bihurtu da gizakiongan - 
eta gauza interesgarria ari da gertatzen.

499
00:22:55,200 --> 00:22:58,200
Uste dut gizakiaren 
trebezia bereizgarrien kokagunea dela.

500
00:22:58,200 --> 00:23:01,000
Abstrakzioarena, 
metaforarena eta sormenarena.

501
00:23:01,000 --> 00:23:04,000
Filosofoek milaka urtetan 
miatutako galderak

502
00:23:04,000 --> 00:23:08,000
zientzialariok azter ditzakegu 
burmuin-irudien bidez,

503
00:23:08,000 --> 00:23:10,300
gaixoak ikertzen 
eta galdera egokiak egiten.

504
00:23:10,300 --> 00:23:12,000
Eskerrik asko.

505
00:23:12,000 --> 00:23:13,300
(Txaloak)

506
00:23:13,300 --> 00:23:14,800
Barkatu horregatik.

507
00:23:14,000 --> 00:23:15,500
(Barreak)