Sztuka, która pozwala odpowiadać szpiegom z NSA

W 2013 roku świat dowiedział się, że brytyjski odpowiednik NSA, GCHQ, długo szpiegował niemiecki rząd. W obliczu powszechnego oburzenia, artyści Mathias Jud i Christoph Wachter pomyśleli: "Skoro i tak słuchają... porozmawiajmy z nimi". Za pomocą anten zamontowanych na dachu ambasady Szwajcarii w berlińskiej dzielnicy rządowej ustanowili otwartą sieć, która pozwalała przesyłać wiadomości do szpiegów z USA i Wielkiej Brytanii, którzy podsłuchiwali w pobliżu. To jedno z trzech odważnych, często zabawnych i mocno wywrotowych działań omówionych w tej prelekcji, która kwestionuje świat zamkniętych sieci i rosnące niezadowolenie z bycia podsłuchiwanym i obserwowanym.

Rok temu ambasada Szwajcarii
w Berlinie poprosiła nas

o prezentację naszych
projektów artystycznych.

Dostajemy wiele zaproszeń,
ale to było naprawdę ekscytujące.

Ambasada Szwajcarii
w Berlinie jest wyjątkowa.

To jedyny budynek w dzielnicy rządowej,

który nie został zniszczony
podczas II wojny światowej

i znajduje się tuż obok
Urzędu Kanclerza Federalnego.

Nikt nie jest bliżej Kanclerz Merkel
niż szwajcarscy dyplomaci.

(Śmiech)

W dzielnicy rządowej w Berlinie
znajduje się również Reichstag,

parlament Niemiec,
oraz Brama Brandenburska,

a tuż obok bramy są inne ambasady,

zwłaszcza amerykańska i brytyjska.

Mimo że Niemcy to nowoczesny,
demokratyczny kraj,

obywatelom ogranicza się
ich konstytucyjne prawa

właśnie w dzielnicy rządowej.

Prawo do zgromadzeń
i demonstracji jest tam ograniczone.

To interesujące z artystycznego
punktu widzenia.

Możliwość uczestnictwa i wyrażania siebie

zawsze są w pewien sposób uporządkowane

i zawsze podlegają regulacjom.

Znając zależności między regulacjami,

zyskujemy nową perspektywę.

Dane warunki kształtują
nasze postrzeganie, zachowanie

oraz nasze życie.

To kluczowe w innym kontekście.

W ostatnich latach

dowiedzieliśmy się, że z dachów
ambasad USA i Wielkiej Brytanii

służby specjalne
podsłuchiwały całą dzielnicę,

w tym rozmowy telefoniczne
Angeli Merkel.

Brytyjska Centrala Łączności Rządowej
ukrywa anteny w białej kopule,

podczas gdy biuro podsłuchu
Amerykańskiej NSA

jest pokryte przezroczystymi
ekranami radiowymi.

Jak tytułować te ukryte
i zamaskowane siły?

Z moim kolegą, Christophem Wachterem,

zaakceptowaliśmy zaproszenie
do Szwajcarskiej Ambasady.

Wykorzystaliśmy tę okazję,
by zbadać tę specyficzną sytuację.

Jeżeli nas szpiegują, oczywiste jest,

że muszą nas podsłuchiwać.

(Śmiech)

Na dachu Szwajcarskiej Ambasady,
zainstalowaliśmy zbiór anten.

Nie tak wysokiej klasy, jak te
używane przez Amerykanów czy Anglików.

(Śmiech)

Były to doraźne metalowe anteny,

nieukryte, ale absolutnie
jawne i widoczne.

Akademia Sztuk Pięknych
dołączyła do projektu,

więc wybudowaliśmy kolejną
wielką antenę na ich dachu,

dokładnie pomiedzy podsłuchami NSA i GCHQ.

(Śmiech)

Nigdy nie byliśmy tak obserwowani
podczas budowania instalacji artystycznej.

Helikopter latał nad naszymi głowami,

nagrywając kamerą każdy nasz ruch,

dach Ambasady USA
patrolowali ochroniarze.

Pomimo ścisłej kontroli policji
w dzielnicy urzędowej

nie ma szczególnych regulacji prawnych
odnośnie cyfrowej komunikacji.

Dlatego nasza instalacja,
była całkowicie legalna,

a ambasador Szwajcarii
poinformował o niej kanclerz Merkel.

Nazwaliśmy projekt: "Czy mnie słyszysz?".

(Śmiech)

Anteny stworzyły otwartą
i wolną przestrzeń Wi-Fi,

do której każdy chętny
mógł dołączyć bez utrudnień,

używając jakiegokolwiek
urządzenia z Wi-Fi.

Każdy mógł wysyłać wiadomości

do słuchających
na przyjętych częstotliwościach.

Wiadomości tekstowe,
rozmowa, udostępnianie plików,

wszystko mogło być wysyłane anonimowo.

Ludzie się komunikowali.

Wysłano ponad 15 000 wiadomości.

Tutaj mamy kilka przykładów.

"Cześć świecie, cześć Berlinie,
cześć NSA, cześć GCHQ"

"Agenci NSA , zróbcie co należy!
Podnieście alarm!"

"Tu NSA, w Boga wierzymy,
a innych śledzimy!"

(Śmiech)

"#@nonymous patrzy na #NSA #GCHQ,
jesteśmy częścią waszych organizacji.

#expect us. Oczekujcie nas,
wyłączymy was #shutdown".

"Tu pięta Achillesowa NSA.
Otwarte Sieci"

"Agenci, jaką pokręconą własną historię
opowiecie naszym wnukom?"

"@NSA moi sąsiedzi hałasują,
wyślijcie samolot do ataku".

(Śmiech)

"Kochajmy się, nie wojujmy internetowo"

Zaprosiliśmy ambasady i resorty rządowe

do udziału w wolnej sieci

i ku naszemu zaskoczeniu, zgodziły się.

W internecie pojawiły się pliki,
włączając tajne dokumenty,

przecieki z sejmowego
dochodzenia komisji,

co podkreśla, że wolny przepływ
istotnych informacji i dyskusja o nich

zaczynają być trudne nawet
dla członków parlamentu.

Były też wycieczki z przewodnikiem,
żeby doświadczyć i wybadać

moc konstelacji na miejscu.

Odwiedzały one trudno dostępne
obszary wokół ambasad.

Dyskutowaliśmy o potencjale
i korzyściach komunikacji.

Jeżeli jesteśmy świadomi konstelacji,

warunki i postanowienia komunikacji

nie tylko poszerzają nasze horyzonty,

ale pozwalają spojrzeć na przepisy,
które ograniczają nasz światopogląd,

nasze szczególne społeczne,
polityczne czy estetyczne konwencje.

Spójrzmy na rzeczywisty przykład.

Los ludzi żyjących na doraźnych osiedlach

na obrzeżach Paryża

jest ukryty.

To błędne koło.

To nie bieda, rasizm
czy wykluczenie są czymś nowym.

Nowe jest to, jak te realia są ukryte

i jak ludzie są niewidzialni

w erze globalnej i wszechobecnej
komunikacji i wymiany.

Takie tymczasowe osiedla
są uważane za nielegalne,

więc ich mieszkańcy nie mają okazji

do przemówienia.

Przeciwnie, wychylając się,
ryzykują bycie zauważonym

dając powody
do dalszych prześladowań,

wydalenia czy stłumienia.

Interesowało nas, jak możemy
poznać tę ukrytą stronę.

Szukaliśmy wspólnej płaszczyzny
i ją znaleźliśmy.

To nie przestrzeń cyfrowa,
ale fizyczna, to hotel.

Nazwaliśmy projekt "Hotel Gelem".

Razem z cygańskimi rodzinami
utworzyliśmy takich hoteli w Europie,

we Freiburgu w Niemczech,
w Montreuil niedaleko Paryża

i także na Bałkanach.

To są prawdziwe hotele.

Ludzie mogą się tam zatrzymać.

Nie są komercyjnym przedsięwzięciem.

Są symbolem.

Możesz przez internet poprosić
o imienne zaproszenie

na kilka dni do Hotelu Gelem,
mieszkać w ich domach,

jedząc, pracują i żyjąc
z cygańskimi rodzinami.

Tutaj cygańskie rodziny nie podróżują,

odwiedzający tak.

Tutaj cygańskie rodziny
to nie mniejszość,

odwiedzający tak.

Chodzi o nieocenianie,

tylko odkrycie kontekstu,
który determinuje

te rozpaczliwe i pozornie
nieprzezwyciężone przeszkody.

W globalnym świecie

kontynenty znajdują się bliżej siebie.

Kultury, dobra i ludzie
ulegają nieustannej wymianie,

ale jednocześnie, przepaść
między uprzywilejowanymi

i wykluczonymi się zwiększa.

Byliśmy ostatnio w Australii.

Dla nas nie było problemu
z przekroczeniem granicy.

Mamy europejskie paszporty,
wizy, bilety lotnicze,

ale uchodźcy przybywający
na łódkach do Australii

są deportowani albo zamykani.

Przechwycanie łódek

i znikanie ludzi w areszcie

jest zatajane przez australijskie służby.

Procedury te są określane
jako tajne działania wojskowe.

Po dramatycznych ucieczkach
ze strefy kryzysu i wojny,

mężczyźni, kobiety i dzieci
są internowani bez procesu,

nawet na lata.

Podczas naszego pobytu

udało nam się nawiązać kontakt
z uwięzionymi uchodźcami,

pomimo ścisłej kontroli i odosobnienia.

Tak narodziła się instalacja artystyczna

na Uniwersytecie Technologii
Queensland w Brisbane.

Była to bardzo prosta instalacja.

Na podłodze stylizowany
kompas pokazywał kierunek

każdego tymczasowego ośrodka dla uchodźców

wraz z odległością i nazwą każdego z nich.

Wystawa miała wielowymiarowy format.

Nad każdym oznaczeniem
na podłodze były słuchawki.

Odwiedzający mieli możliwość
bezpośredniego porozmawiania z uchodźcami,

z ówczesnymi bądź wcześniejszymi więźniami

w specjalnym więziennym budynku,

i mogli zaangażować się
w prywatną rozmowę.

Ochronny wymiar wystawy powodował,

że więźniowie swobodnie opowiadali

o swojej sytuacji i historii,
bez obaw o konsekwencje.

Odwiedzający zagłębiali się
w długie rozmowy

o rozpadach rodzin, dramatycznych
ucieczkach ze strefy wojny,

próbach samobójczych

czy losie uwięzionych dzieci.

Głębokie emocje. Wielu płakało.

Niektórzy przyszli jeszcze raz na wystawę.

Było to wpływowe doświadczenie.

Europa zmaga się teraz z falą migrantów.

Sytuacja uchodźców jest zaostrzona
przez sprzeczną politykę

i chęć zbrojnego odwetu.

Założyliśmy także system komunikacyjny

w niewielkich obozach uchodźców
w Szwajcarii i Grecji.

Chodzi o podstawowe informacje,
prognozę pogody,

informacje prawne, porady.

To ważne.

Informacje w Internecie,

mogące pomóc przetrwać
na niebezpiecznych trasach,

są ocenzurowane,

a ich podawanie staje się przestępstwem.

Tu powracamy do naszego internetu i anten

na dachu szwajcarskiej ambasady w Berlinie

i projektu "Czy mnie słyszysz?".

Nie należy przyjmować
nieograniczonej komunikacji za pewnik.

Trzeba zacząć tworzyć własną komunikację,

walcząc o idee równego
i globalnie połączonego świata.

Jest to niezbędne
do przezwyciężenia milczenia

i podziału spowodowanego
przez konkurujące partie.

Tylko pełne otwarcie

przemieniającą moc tego doświadczenia

pozwoli przezwyciężyć
uprzedzenia i wykluczenie.

Dziękuję.

(Brawa)

Bruno Giussani: Dziękuję, Mathias.

Jest z nami druga połowa
artystycznego duetu.

Christoph Wachter, prosimy na scenę.

(Brawa)

Zdradźcie mi taki drobiazg:

nazwa hotelu nie jest przypadkowa.

"Gelem" oznacza coś szczególnego
w języku cygańskim.

Mathias Jud: Tak, "Gelem, gelem"
to oficjalny tytuł cygańskiej pieśni,

oznacza "przeszedłem długą drogę".

BG: To taki dodatek do twojej prelekcji.

Obydwaj byliście na wyspie Lesbos

bardzo niedawno,
wróciliście raptem kilka dni temu,

w Grecji, gdzie przybywają
tysiące uchodźców

od kilku dobrych miesięcy.

Co tam widzieliście i co robiliście?

Christopher Wachter: Otóż Lesbos jest
jedną z greckich wysp koło Turcji.

Podczas naszego pobytu

wielu uchodźców przypływało
na łódkach i przepełnionych pontonach,

po wylądowaniu byli całkowicie
pozostawieni sami sobie.

Nie mają dostępu do wielu usług.

Nie wolno im kupić biletu autobusowego

albo wynająć pokoju w hotelu,

wiele rodzin dosłownie śpi na ulicach.

Zainstalowaliśmy tam internet,
żeby zapewnić podstawową komunikację,

bo uważam,

że nie chodzi tylko
o rozmawianie o uchodźcach,

ale też o rozmowę z nimi.

Robiąc to, widzimy,
że chodzi o człowieczeństwo,

o ich życie i walkę o przetrwanie.

BG: I dopuszczenie ich do głosu.
Christoph, dziękuję za wizytę.

Mathias, tobie też i za twoją historię.

(Brawa)