Neden geleceğin binaları ... sizlerle şekillenecek

"Mimarlık matematik ya da bölgeleme ile değil, derinde yatan hislerle ilgili", diyor Marc Kushner. Sürükleyici ve sık sık komik olan konuşmasında, mimarlığın son otuz yılının üzerinden geçerek, bir zamanlar kopuk olan kamunun tasarım sürecinin nasıl hayati bir parçası hâline geldiğini anlatıyor. Sosyal medyanın yardımı ile geri bildirimler, mimarlara bina oluşturulmadan yıllar önce ulaşıyor. Sonuç? Mimarlık bize her zaman olduğundan daha fazla yardımcı olacak.

Bugün sizlere mimarlık tarihinin

son 30 yılından bahsedeceğim.

18 dakikaya sığdırılacak çok şey var.

Karmaşık bir konu,

biz de direkt karmaşık kısmına dalacağız:

New Jersey.

Jerseyliyim ve 30 yıl önce

altı yaşımda, annemle babamın evinde

Livingston şehrinde yaşıyordum,

bu da çocukluğumun yatak odası.

Yatak odamın yanında, köşede

kız kardeşimle paylaştığımız banyo vardı.

Yatak odamla banyo arasında

oturma odasına bakan bir balkon vardı.

Herkesin vaktini geçirdiği ve
televizyon izlediği yer orasıydı,

yatak odamdan banyoya her yürüyüşümde

herkes beni görürdü,

her duş alışımdan sonra
dışarıya havlu ile çıkardım

ve herkes beni görürdü.

Böyle görünüyordum.

Gariptim,

güvensizdim ve bundan nefret ediyordum.

O yürüyüşten, o balkondan
nefret ediyordum,

o odadan nefret ediyordum,
o evden nefret ediyordum.

Ve bu mimarlık.

(Gülüşmeler)

Bitti.

O hisler, o hissettiğim duygular,

işte onlar mimarlığın gücü,

çünkü mimarlık
matematik ve bölgeleme ile ilgili değil,

işgal ettiğimiz yerlere karşı

hissettiğimiz hassas, duygusal
bağlantılarla ilgili.

Böyle hissetmemiz sürpriz değil,

çünkü EPA'ya göre

Amerikalılar vakitlerinin %90'ını
kapalı alanlarda geçiriyorlar.

Bu vaktimizin %90'ının
mimarlıkla çevrelenmesi demek.

Bu çok yüksek.

Bu da mimarlığın bizi fark etmediğimiz
yollarla şekillendirmesi demek.

Bu bizi biraz saf ve
çok, çok tahmin edilebilir yapıyor.

Size böyle bir bina gösterdiğimde,

sizin ne düşündüğünüzü
biliyorum demek:

"Güç" ve "istikrar" ve
"demokrasi"yi düşünüyorsunuz.

Sizin bunu böyle düşündüğünüzü,

bina 2500 yıl önce Yunanların inşa ettiği
bir binaya dayandığı için biliyorum.

Bu bir hile.

Mimarların

binalarımızı inşa ettiğimiz formlarla

aramızda duygusal bağı oluşturmak için
kullandıkları bir tetikleyici.

Tahmin edilebilir, duygusal bir bağlantı

ve bu hileyi
çok uzun bir süredir kullanıyoruz.

Biz onu [200] yıl önce
banka inşa ederken kullandık.

19. yüzyılda sanat müzeleri
inşa ederken kullandık.

20. yüzyılda Amerika'da

ev inşasında kullandık.

Bu katı, sağlam, küçük askerlere bakın.

Okyanusa dönükler ve
orada nöbet bekliyorlar.

Bu gerçekten çok faydalı,

çünkü bir şey inşa etmek
korkunç bir şeydir.

Çok pahalı, uzun sürer ve
gerçekten karmaşıktır.

Bir şeyler inşa eden insanlar --

geliştiriciler ve hükümetler --

doğal olarak yenilikten korkarlar

ve sadece tepki vereceğinizi bildikleri
formları kullanmayı tercih ederler.

İşte bu yüzden bu tip binalar
inşa edilebiliyor.

Bu güzel bir bina.

Bu Livingston Halk Kütüphanesi.

Memleketimde 2004'te inşa edildi.

Bir kubbesi var,

yuvarlak bir şeyi var,
sütunları var, kırmızı tuğla,

Livingston'un bu bina ile
ne demek istediğini tahmin edebilirsiniz:

Çocuklar, mülk değerleri ve tarih.

Fakat bu binanın günümüzde
kütüphanenin yaptığı işle çok ilgisi yok.

Aynı yıl, 2004 yılında ülkenin
bir diğer ucunda

başka bir kütüphane inşa edildi

ve görünüşü şu şekilde.

Bina Seattle'da.

Bu kütüphane dijital çağda
medyayı nasıl tükettiğimizle ilgili.

Şehirde yeni bir kamusal hoşluk.

Toplanıp bir şeyler okuyup,
paylaşma mekânı.

Aynı yıl, aynı ülkede

ikisine de kütüphane denen iki binanın

bu kadar farklı gözükmesi

nasıl mümkün oluyor?

Cevap ise mimarlığın
sarkaç prensibi ile çalışması.

Bir tarafta yenilikçilik var,

mimarlar bugün hayatı yaşama biçimimizle
ilgili sürekli yeni teknolojiler,

yeni tipolojiler, yeni çözümler
üretiyorlar.

Zorluyoruz, zorluyoruz, zorluyoruz,

ta ki sizleri tamamen
yabancılaştırıncaya kadar.

Hepimiz siyah giyiniyoruz,
bunalıma giriyoruz,

sevimli olduğumuzu düşünüyorsunuz,

aslında ölüyüz, çünkü seçimimiz yok.

Öbür tarafa geçip,

sevdiğinizi bildiğimiz sembollerle
tekrar ilgilenmemiz gerekiyor.

Bunu yapıyoruz,
siz mutlu oluyorsunuz.

Kapalı gişe satmış gibi hissediyoruz,

tekrar denemelere başlıyoruz

ve sarkaçı geri itiyoruz.

Son 300 yıl, kesinlikle de son 30 yıl

ileri-geri, ileri-geri gidip durduk.

Tamam, 30 yıl önce
yetmişlerin sonlarındaydık.

Mimarlar brütalizmi denemeyle meşgullerdi.

Mesele betonla ilgili.

(Gülüşmeler)

Bunu tahmin edebilirsiniz.

Küçük pencereler,
insansızlaştırıcı ölçüler.

Gerçekten ağır şeyler.

80'lere yaklaşırken,

o sembolleri tekrar kullanmaya başladık.

Sarkacı geri, diğer yöne itiyoruz.

Sevdiğinizi bildiğimiz formları alıp

güncelliyoruz.

Neonu ekliyoruz,

pastelleri ekliyoruz

ve yeni malzemeleri kullanıyoruz.

Sizin hoşunuza gidiyor.

Sizlere onlardan
yeterince de veremiyoruz.

Chippendale dolaplarını alıyoruz

ve gökdelene dönüştürüyoruz,

gökdelenler ise camdan yapılmış
Orta Çağ kaleleri olabilir.

Formlar büyüdü,

cesurlaştı ve renklendi.

Cüceler sütun oldu.

(Gülüşmeler)

Kuğular bina kadar oldu.

Çılgın bir şeydi.

Ama 80'lerdeydik ve bu harikaydı.

(Gülüşmeler)

Hepimiz alışveriş merkezlerinde
vakit geçiriyoruz,

şehir dışlarına taşınıyoruz.

Şehir dışlarında kendi

mimarlık fantezilerimizi oluşturabiliriz.

O fanteziler,

Akdeniz

ya da Fransız

ya da İtalyan olabilir.

(Gülüşmeler)

Belki de sonsuz adet grissini ile.

Bu postmodernizmle ilgili bir şey.

Sembollerle ilgili bir şey.

Kolay ve ucuzlar,

çünkü mekân yapmaktansa,

mekân hatıraları yapıyoruz.

Çünkü biliyorum,
sizin de bildiğinizi biliyorum,

burası Toskana değil.

Burası Ohio.

(Gülüşmeler)

Mimarlar hayal kırıklığı yaşadı

ve sarkacı diğer yönde itmeye başladık.

80'lerin sonunda, 90'ların başında,

dekonstrüktivizm denemelerine başladık.

Tarihsel sembolleri atıp,

yeni bilgisayar destekli
tasarım teknikleri kullanıyoruz

ve yeni kompozisyonlar icat ediyoruz,

formlar formların üstüne biniyor.

Akademik ve ağır meseleler,

hiç popüler değil,

sizi tamamen yabancılaştırıyoruz.

Normal olarak
sarkaç diğer yöne doğru giderdi.

Sonra çok muhteşem bir şey oldu.

1997'de bu bina açıldı.

Frank Gehry'nin Bilbao'daki
Guggenheim müzesi.

Bu bina dünyanın
mimarlıkla ilişkisini

temelden değiştiriyor.

Paul Goldberger, Bilbao'nun

eleştirmenlerin,
akademisyenlerin ve kamunun

bir bina etrafında birleştiği
nadir anlardan biri olduğunu söylemişti.

The New York Times
bu binaya mucize demişti.

Bilbao'da turizm bu bina
tamamlandıktan sonra

yüzde 2500 arttı.

Birdenbire, herkes bu binadan istiyordu:

Los Angeles,

Seattle,

Şikago,

New York,

Cleveland,

Springfield.

(Gülüşmeler)

Herkes bir tane istiyor
ve Gehry her yerde.

O bizim ilk "yıldız" mimarımız.

Bu çılgın ve radikal

formlar

nasıl oldu da tüm dünyaya yayıldı?

Çünkü medya o binalar etrafında kenetlenip
çok hızlı bir şekilde

bu formların kültür ve turizm
demek olduğunu öğrettiler.

Bu formlara
duygusal bir tepki oluşturduk.

Dünyadaki bütün
belediye başkanları da öyle yaptı.

Bütün belediye başkanları biliyorlardı ki,

bu formlara sahiplerse,
kültür ve turizmleri vardı.

Yeni bin yıla girerken

bu olgu birkaç başka
"yıldız" mimarın daha başına geldi.

Zaha'nın başına geldi

ve Libeskind'in başına geldi.

Dijital medya bilgiyi tüketme hızımızı

artırmaya başlarken,

bu birkaç elit mimarın başına gelenler

yeni bin yıla girerken

bütün mimarlık alanının
başına gelebilirdi.

Mimariyi nasıl tükettiğinizi düşünün.

Bin yıl önce,

bir binayı görmek için
yandaki köye yürümeniz gerekirdi.

Ulaşım hızlanıyor:

Gemiye, uçağa biniyorsunuz;
bir turiste dönüşüyorsunuz.

Teknoloji hızlanıyor:
Gazetede, televizyonda görüyorsunuz.

Sonunda da hepimiz
mimari fotoğrafçısı oluyoruz

ve bina inşaat yerinden ayrılıyor.

Mimarlık bugün her yerde,

bu da iletişimin hızının sonunda

mimarlığın hızına yetişmesi
anlamına geliyor.

Çünkü mimari aslında
bayağı hızlı hareket ediyor.

Bir binayı projelendirmek
çok uzun sürmüyor.

Binayı inşa etmek ise uzun sürüyor,

üç ya da dört yıl

ve bu arada mimar
iki ya da sekiz

ya da yüzlerce başka bina tasarlıyor

ve üstelik dört yıl önce
tasarladığı binanın

başarılı mı başarısız mı
olduğunu bilmeden.

Çünkü mimarlıkta güzel bir geri bildirim
döngüsü hiç olmadı.

Bu tip binaların inşa
edilmesinin sebebi bu.

Brütalizm iki yıllık bir akım değildi,

20 yıllık bir akımdı.

20 yıl boyunca, bu tip binalar inşa ettik.

Çünkü bundan ne kadar
nefret ettiğinizi bilmiyorduk.

Bu bir daha yaşanmayacak,

bence,

çünkü mimarlıktaki en büyük devrimlerin
birinin başındayız.

Betonun,

çeliğin ya da asansörün
icadından beri olan en büyük devrim,

o da medya devrimi.

Benim teorim şu:
Sarkaca medyayı uygularsanız,

sarkaç daha hızlı sallanmaya başlıyor

ve neredeyse
aynı anda iki uçta bulunuyor,

bu da yenilikle sembol arasında,

biz mimarlar ile siz kamu arasındaki
farkı bulanıklaştırıyor.

Artık tamamen yeni bir şeyden

neredeyse anında,
duygu yüklü semboller yapabiliyoruz.

Bunu size şirketimin
yeni tamamladığı bir proje

üzerinde anlatacağım.

Yanan bu binayı tekrar
yapmamız istenmişti.

Burası New York eyaletinin
Fire Adası'ndaki

Pines şehrinin merkezi.

Burası bir tatil şehri.

Cüretkâr bir bina teklif ettik,

toplumun alıştığı tüm
formlardan farklıydı,

korkmuştuk, müşterimiz de korkmuştu,

topluluk da korkmuştu.

Fotogerçekçi bir seri oluşturduk

ve Facebook'a,

Instagram'a yerleştirdik,

insanlara yaptıkları şeyi
yapmalarına izin verdik:

Paylaşma, yorum yapma, beğenme, beğenmeme.

Bu da binanın
tamamlanmasından iki yıl önce

binanın toplumun bir parçası
olduğu anlamına geliyordu.

Böylece çizimler son ürüne
tıpatıp benzediğinde

hiçbir sürpriz yaşanmadı.

Bina çoktan toplumun bir parçasıydı

ve sonra ilk yaz,

insanlar gelip de binayı
sosyal medyada paylaştıklarında,

bina sadece yapı değil,
aynı zamanda medyaydı da.

Çünkü bunlar sadece
bir binanın resmi değil,

bunlar bir binanın size ait resimleri.

Bunları kendi hikâyenizi
anlatmada kullandığınızda,

sizin kendi anlatınızın
bir parçası hâline geliyor

ve yaptığınız şey de

bütün toplu hafızamızı değiştirip,

bu duygu yüklü sembolleri
anlamamızı sağlama.

Bu da artık mimarlık hakkında
ne düşünmemiz gerektiğini

söyleyen Yunanlara ihtiyacımızın
olmadığı anlamına geliyor.

Mimarlık hakkında ne düşündüğümüzü
birbirimize söyleyebiliriz,

çünkü dijital medya
sadece aramızdaki ilişkileri değil,

binalarla aramızdaki
ilişkiyi de değiştirdi.

Bir anlığına Livingston'daki
o kütüphanecileri düşünün.

O bina bugün inşa edilseydi,

ilk yapacakları şey internette
"yeni kütüphaneler"i aratmak olacaktı.

Kütüphanenin nasıl olabileceği
hakkında deneme, yenilikçilik,

sınırları zorlama örnekleriyle ilgili
bombardımana tutulacaklardı.

Bu bir muhimmattır.

Bu muhimmatı alıp

Livingston belediye başkanına,
Livingston halkına götürüp,

bugün kütüphanelerin
farklı görünebileceğini söyleyebilirler.

Haydi bunun bir parçası olalım.

Denemenin bu yaygınlığı

kendi deneylerini yapma özgürlüğü veriyor.

Her şey artık çok farklı.

Mimarlar artık o

büyük kelimeler ve karmaşık çizimler
kullanan o esrarlı yaratıklar değiller,

siz de artık ne o şanssız toplumsunuz,

ne de o daha önce görmediği
bir şeyi kabul etmeyecek bir müşterisiniz.

Mimarlar sizi duyabilir

ve siz de mimariden korkmuyorsunuz.

Bu da ileri-geri,

stilden stile,
akımdan akıma giden sarkacın

artık anlamsız olması demek.

Artık ilerleyip

toplumumuzun karşılaştığı problemlerle
alakalı çözümleri bulabiliriz.

Bu mimari tarihinin sonu,

bu da geleceğin binalarının

bugünkü binalardan
çok daha farklı gözükmesi demek.

Antik şehir Sevilla'daki bir kamusal alan

eşsiz olup, modern şehrin
işleyişine uygun hâle getirilebilir demek.

Brooklyn'deki bir stadyum,
Brooklyn'deki bir stadyum olabilir.

Stadyumun nasıl olması
gerektiğini düşündüğümüz

kırmızı tuğlalı tarihi
bir taklit olmaz demek.

Binalarımızı robotlar yapacak demek.

Çünkü artık onların üreteceği
formlara sonunda hazırız.

Binalar doğanın isteklerine
uyum sağlayacak,

tersi olmayacak demek.

Miami Beach, Florida'daki bir otopark,

aynı zamanda bir spor mekânı

ve yoga yeri olabilir demek,

gece geç saatte orada
evlenebilirsiniz bile.

(Gülüşmeler)

Artık üç mimar East River, New York'ta

yüzme hayali kurup,

fikirleri etrafında birleşen topluluktan

yarım milyon dolara yakın
para toplayabilir demek.

Artık tek müşteri yok.

Artık hiçbir bina yenilikçi olmak
için çok küçük değil demek.

Bu küçük Ren geyiği pavilyonu gibi.

Gözetlemesi için yapılmış hayvanlar kadar
kaslı ve güçlü.

Bir binanın sevilmesi için

güzel olması gerekmiyor demek.

İspanya'daki bu küçük çirkin bina gibi.

Mimarlar bir delik açmış,

içini samanla doldurup,

üstüne beton dökmüşler.

Beton kuruyunca,

birisini çağırıp samanı temizletmişler

ve bitince ortaya bu küçük,

korkunç oda çıkmış.

Odanın yapılma sürecinden çentikler
ve izlerle dolu bir yer

ve bu oda İspanyol güneş batışını
izlemenin en muhteşem yeri hâline gelmiş.

Çünkü binalarımızı bir ineğin mi,

bir robotun mu
inşa ettiği önemli değil.

Nasıl inşa ettiğimiz önemli değil,
ne inşa ettiğimiz önemli.

Mimarlar daha çevreci, daha akıllı

ve daha rahat binaları
yapmayı zaten biliyorlar.

Hepinizin bunu istemesini bekliyorduk.

Sonunda iki karşıt tarafta değiliz.

Bir mimar bulun, bir mimarı işe alın,

daha iyi binaların, şehirlerin ve
dünyanın inşası için bizimle çalışın,

çünkü mesele önemli.

Binalar sadece toplumumuzu yansıtmıyor,

toplumumuzu en küçük mekânlarına
kadar şekillendiriyor:

Yerel kütüphaneleri,

çocuklarımızı büyüttüğümüz evleri

ve onların yatak odası ile
banyo arasındaki yürüyüşünü.

Teşekkürler.

(Alkış)