Durağanlık sanatı

Gezi yazarı Pico Iyer'in en çok gitmek istediği yer neresi? Hiçbir yer. Alışılmışın dışında ve lirik bir meditasyonla, İyer durağanlığa zaman yaratmakla edinilebilecek inanılmaz çıkarımlara göz atıyor. Durmaksızın hareketli ve dikkatimizi toplamakta güçlük çektiğimiz dünyamızda, her gün birkaç dakikamızı veya her mevsim birkaç günümüzü ayırma taktiklerinden bahsediyor. Dünyamızın bizden gerektirdiklerinden sıkılan herkesin izlemesi gereken bir konuşma.

Hayatım boyunca seyahat ettim.

Küçük bir çocukken

İngiltere'de yatılı okula gitmemin

ailemin Kaliforniya'daki evinin yakınındaki

en iyi okula gitmekten
daha ucuz olacağını fark etmiştim.

Dokuz yaşımda iken

yılda birkaç defa, tek başıma

okula gitmek için
Kuzey Kutbunun üstünden uçuyordum.

Tabii uçtukça
uçmayı daha çok sevmeye başladım.

Liseden mezun olduğum hafta

masa temizleyicisi olarak
çalışmaya başladım.

Böylece 18. yaşımın her mevsimini

farklı bir kıtada geçirecektim.

Daha sonra ise neredeyse
kaçınılmaz bir şekilde seyahat yazarı oldum.

İşimle, heyecan duyduğum şey birleşmişti.

Ve o zaman şöyle hissetmeye başladım:

Tibet'in mumla aydınlatılmış
tapınakları etrafında yürüyecek

veya etrafınızda müzik varken

Havana'nın sahillerinde gezinecek kadar
şanslıysanız,

o sesleri, o masmavi gökyüzünü

ve mavi okyanusun parıldamasını

memleketinizdeki arkadaşlarınıza
getirebilir,

kendi hayatınıza birazcık sihir

ve açıklık da katabilirsiniz.

Tabii hepinizin bildiği gibi

seyahat ettiğinizde
öğrendiğiniz ilk şeylerden biri,

doğru gözle bakmadığınız sürece
hiçbir yerin sihirli olmadığı.

Sinirli bir adamı Himalayalar'a götürün,

yiyecekten şikayet etmeye başlar.

Daha dikkat edici ve takdir edici gözlere

ulaşmanın en iyi şeklinin

gariptir,

hiçbir yere gitmeme,
hareketsiz oturma olduğunu fark ettim.

Hareketsiz oturarak çoğumuz
hızlanmış hayatlarımızda

en çok hasretini çektiğimiz şey
olan araya ulaşıyoruz.

Fakat hareketsiz oturma benim için

deneyimlerime göz gezdirmemin,

gelecek ve geçmişten
anlam çıkarmanın tek yoluydu.

Şaşırtıcı bir şekilde

hiçbir yere gitmemenin

en az Tibet ve Küba'ya gitmek kadar
heyecan verici olduğunu keşfettim.

Hiçbir yere gitmemek derken

her gün birkaç dakika

ya da her mevsim birkaç gün

ya da bazı insanların yaptığı gibi

hayattan birkaç sene

hareketsiz bir şekilde

sizi en çok harekete geçiren şeyi buluncaya,

en gerçek mutluluğunuzun
nerede olduğunu hatırlayıncaya kadar

ya da bazen

hayatı kazanmakla, hayatı yaşamanın

farklı yönlerde olduğunu fark edinceye kadar
oturmayı kastediyorum.

Tabii ki bu, yüzyıllar boyu her gelenekten

hikmet sahibi kişilerin bize söylediği bir şey.

Bu çok eski bir fikir.

İki bin yıldan çok daha önce Stoacılar,

hayatımızın deneyimlerden değil

bizim onlarla yaptıklarımızdan
oluştuğunu bize hatırlatıyordu.

Şehrinizden aniden bir fırtınanın geçtiğini

ve her şeyi yakıp yıktığını düşünün.

Bir kişi hayatı boyunca travma yaşayacak.

Fakat bir başka biri, belki de kardeşi,
özgürlüğe kavuşmuş gibi hissedebilir.

Bunun hayatına yeniden başlamak için
büyük bir şans olduğuna karar verebilir.

Aynı olay,

fakat çok farklı iki tepki.

Şekspir'in "Hamlet"te dediği gibi, iyi ya da kötü yoktur,

düşünme biçimimiz onları oluşturur.

Benim gezginlik deneyimlerim de
hep bunu onayladı.

24 yıl önce hayatımdaki
en ilginç gezilerimden birini

Kuzey Kore'ye gerçekleştirdim.

Gezi birkaç gün sürmüştü.

Hareketsiz bir şekilde otururken,
zihnimde gezinin üzerinden tekrar geçtim,

onu anlamaya çalıştım,
düşüncelerimde yer bulmaya çalıştım,

24 yıldır sürüyor,

belki de hayat boyu devam edecek.

Başka bir deyişle,
bu gezi bana muhteşem manzaralar sunmuştu,

fakat hareketsiz oturma

onları kalıcı çıkarımlara dönüştürdü.

Bazen hayatımızın ne kadar büyük kısmının

zihnimizde geçtiğini düşünüyorum.

hafıza, hayal, yorumlama
veya fikir yürütme ile

Hayatımı gerçekten değiştirmek istiyorsam,

zihnimi değiştirmeye başlamam en iyisi.

Yine, bunların hiçbiri yeni şeyler değil.

Şekspir ve Stoacılar bu yüzden yüzyıllar
önce bize bunları söyledi.

Fakat Şekspir hiçbir zaman
günde 200 e-posta ile uğraşmıyordu.

(Gülüşmeler)

Bildiğim kadarı ile
Stoacılar Facebook'ta değildi.

Bizden çok şey talep eden hayatımızda

en çok talep gören şey

kendimiz.

Nerede olursak olalım,
gece veya sabah her an

patronlarımız, gereksiz e-posta atanlar,
ebeveynlerimiz bize ulaşabilir.

Sosyologlar son zamanlarda

Amerikalıların 50 yıl önceye göre
daha az çalıştığını buldular,

fakat daha çok çalıştığımızı düşünüyoruz.

Zaman kazandırıcı alet sayısı artıyor,

fakat bazen
daha az zaman varmış gibi geliyor.

Dünyanın en ücra köşelerindeki kişilerle

daha kolay iletişime geçebiliyoruz,

fakat bu süreçte

kendimizle olan bağı kaybediyoruz.

Gezgin olarak fark ettiğim en şaşırtıcı şey,

herhangi bir yere

ulaşmamızı sağlayan insanların

hiçbir yere gitmeme isteklerinin olması.

Başka bir deyişle,

eskinin limitlerinin üstesinden gelen

teknolojileri oluşturanlar,

teknoloji limitleri konusunda

en bilinçli insanlar.

Bir gün Google merkez binasına gittim,

duyduğunuz şeyleri gördüm;

içerideki ağaç evleri, trambolinleri,

çalışanların ücretli zamanlarının
yüzde yirmisinde

hayallerini serbest bırakmanın
tadını çıkardıklarını.

Fakat dijital kimliğimi almayı beklerken

beni başka şeyler daha çok şaşırttı:

bir Google çalışanı

yoga yapan başka Google çalışanlarını
yoga eğitmeni yapmak için

bir program başlatacağını söyledi.

Bir başka çalışan

iç arama moturu

ve bilimin empirik olarak

hareketsiz oturmanın ya da meditasyonun

sağlığı iyileştirip berrak düşünmeyi sağlamanın yanında

duygusal zekayı da geliştirdiğini
göstermesiyle ilgili bir kitap yazacaktı.

Silikon Vadisi'nde bir arkadaşım daha var.

Yeni teknolojiler konusunda

sık görüş bildiren kişilerden biri.

Wired dergisinin kurucularından biri, Kevin Kelly.

Kevin taze teknolojiler üzerine olan yeni kitabını

evinde hiç akıllı telefon, dizüstü bilgisayar veya televizyon yokken yazdı.

Silikon Vadisi'ndeki birçokları gibi

İnternet Şabatına uymak için

gerçekten uğraşıyor.

Her hafta 24 veya 48 saat

tamamen çevrimdışı oluyorlar.

Tekrar çevrimiçi olduklarında

yön ve dengelerinin ne olacağını
anlamaya çalışıyorlar.

Teknolojinin her zaman bize sağlamadığı şey

sanırım teknolojiyi doğru kullanmanın
nasıl olacağı.

Şabattan bahsetmişken,

on emre bakınız,

orada sadece bir kelime için kutsal sıfatı kullanılmış,

o da Şabat.

Yahudilerin kutsal kitabı Tevrat'a bakıyorum,

en uzun bölüm Şabat'la ilgili.

Hepimiz biliyoruz ki boş alan

en büyük lükslerimizden biri.

Birçok müzik parçasında, durma ya da ara

parçaya güzelliğini veya şeklini verir.

Yazar olarak

sayfaya birçok boş alan koymaya çalışırım,

böylece okuyucu düşüncelerimi
ve cümlelerimi tamamlayabilir

ve hayali nefes alacak yer bulur.

Fiziksel dünyada birçok insan tabii ki,

ellerinde kaynakları varsa,

ülkede kendilerine
bir alan almak isterler.

O kaynaklara sahip olmadım, fakat

bazen kendime

mekanda olmasa da zamanda ikinci bir eve

bir gün ara vererek
sahip olabilecegimi hatirlatiyorum.

Bu da çok kolay değil tabii ki,
bunu ne zaman yapsam

zamanımı bir sonraki gün
üzerime binecek işleri

düşünerek geçiriyorum.

Bazen e-postalarımı
kontrol etme şansı için

et, seks veya şaraptan
vazgeçebileceğimi düşünüyorum.

(Gülüşmeler)

Her mevsim üç gün
inzivaya çekilmeye çalışıyorum,

fakat bir tarafım zavallı eşimi
geride bıraktığım için

ya da patronlarımdan gelen

o acil görünümlü
e-postaları ihmal ettiğim için

ya da bir arkadaşımın doğum günü partisini
kaçırdığım için kendimi suçlu hissediyorum.

Fakat gerçek sessizliğin olduğu bir yere
vardığım an,

ancak oraya gidince
eşimle, patronlarımla ya da arkadaşlarımla

paylaşabileceğim taze, yaratıcı
veya heyecan verici

şeylere sahip olacağımı fark ediyorum.

Diğer türlü, gerçekten,

onları kendi yorgunluklarımla
veya dağınıklıklarımla boğuyorum.

Bu da bir lütuf değil.

29 yaşımdayken,

hayatımı hiçbir yere gitmeyerek

baştan şekillendirmeye karar verdim.

Bir gün ofisten Times Meydanı üzerinden

bir taksiyle dönüyordum. Geceyarısı sonrasıydı.

Bir anda çok koşturduğumu,

kendi hayatıma yetişemediğimi fark ettim.

O zamanki hayatım da

küçük çocukken kurduğum hayallerin
neredeyse aynısıydı.

Çok ilginç arkadaş ve iş arkadaşlarım vardı.

Park Avenue ve 20th Street'te
güzel bir dairem vardı.

Bana göre dünyadaki gelişmelerle ilgili
çok büyüleyici bir işim vardı.

Fakat hiçbir zaman onlardan kendimi ayırıp

kendimin gerçekten mutlu olduğumu

duyamıyordum ya da anlayamıyordum.

Hayal etmiş olduğum hayatı

Kyoto, Japonya'nın arka sokaklarındaki
tek oda için terk ettim.

Burası uzun zamandır güçlü,

gerçekten mistik bir şekilde beni çekiyordu.

Çocukken bile

Kyoto'daki bir tabloya baktığımda
onu tanıdığımı hissediyordum.

Daha önce ona baktığımı biliyordum.

Bildiğiniz gibi Kyoto

tepelerle çevrili,

iki binden fazla tapınağın
ve kutsal mekanın olduğu,

insanların 800 seneden daha fazladır
hareketsiz oturduğu, güzel bir şehir.

Buraya taşındıktan kısa bir süre sonra
şimdi hala olduğum yere geldim,

eşimle ve eskiden çocuklarımla birlikte
kuş uçmaz kervan geçmez bir yerde

iki odalı bir apartman dairesi.

Bisikletimiz, arabamız yoktu.

Televizyonu anlamıyordum.

Sevdiklerime gazeteci ve gezgin olarak

bakmak zorundaydım

ve bu tip bir yerin terfi

ya da kültürel heyecan

ya da sosyal oyalanma için
ideal bir yer olmadığı aşikar.

Fakat buranın en çok değer verdiğim şeyleri
sağladığını fark ettim:

günler

ve saatler.

Oradayken hiç cep telefonu kullanmadım.

Saate neredeyse hiç bakmadım,

her sabah uyandığımda

gün açık bir çayır gibi

önümde uzanıyordu.

Hayattaki o nahoş sürprizlerle karşılaştığımda,

- ki birden fazla kez karşılaşıyoruz

asık yüzlü bir doktor

odama girdiğinde

ya da yoldaki araba
önümde hızlıca yön değiştirdiğinde -

çok içten bir şekilde biliyorum ki

hiçbir yere gitmemek bana

Bütan ya da Paskalya Adası'nda
koştururken geçirdiğim zamandan

daha fazla destek olacak.

Ben her zaman gezgin olacağım,

geçimimi buradan sağlıyorum.

Seyahatin güzelliklerinden biri de

hayatın hareketi ve patırtısının içine

sakinliği sokmanıza izin vermesi.

Bir gün Frankfurt, Almanya'da
bir uçağa bindim,

genç bir Alman kadın yanıma oturdu,

yaklaşık 30 dakika boyunca

benle arkadaşça sohbet etti,

sonra da döndü

ve hareketsiz bir şekilde 12 saat oturdu.

Bir kere bile önündeki
video ekranına bakmadı,

hiç kitap okumadı, uyumadı bile.

Hareketsiz bir şekilde oturdu.

Ondaki bu duruluk ve sakinlik
gerçekten bana da bulaştı.

Bugünlerde gitgide daha çok insanın
bilinçli bir şekilde

hayatlarında bir yer açmak için
önlemler aldığını fark ettim.

Bazı insanlar "kara delik"
tatil yerlerine gidiyor.

Danışma masasına

cep telefonu ve diz üstü bilgisayarlarını
teslim etmek için

yüzlerce dolar veriyorlar.

Bazı tanıdıklarım uyumadan önce

mesajlarına bakma

ya da YouTube'da
video izlemek yerine,

ışıklarını kapatıp müzik dinlediklerinde

daha iyi uyuyup

daha zinde uyandıklarını fark etti.

Bir keresinde Los Angeles'in arkasındaki

yüksek, karanlık dağlara
gitme şansı elde etmiştim.

Burada büyük şair, şarkıcı

dünyada birçok insanın sevdiği
Leonard Cohen

Mount Baldy Zen Merkezi'nde uzun yıllardır

tam zamanlı bir rahip olarak
yaşıyor ve çalışıyor.

Yetmiş yedi yaşında

bilerek çekici olmayan "Eski Fikirler"

adını verdiği gibi albümü

dünyada 17 ülkede birinci sıraya,

dokuzunda da ilk beşe yerleştiğinde
çok şaşırmadım.

İçimizdeki bir şey bu tip insanlardan

aldığımız bu yakınlık ve derinliğe susamış.

Hareketsiz oturmak için
zaman harcayıp, engelleri aşanlar.

Büyük, gürültülü,

kalabalık,

her saniye değişen bir ekrana

beş santim öteden bakmamızın

hayatımız olduğunu düşünüyoruz.

Ben öyle düşünüyorum.

Ancak birkaç adım geri çekilip,
sonra daha da geriye gidip,

sessizce durduğumuzda,

tuvalde olanı görmeye

ve büyük resmi anlamaya başlıyoruz.

Birkaç kişi bunu bizim için
hiçbir yere gitmeyerek yapıyor.

İvme çağında

yavaş gitmekten daha coşturucu
bir şey olamaz.

Dikkat dağınıklığı çağında,

dikkat etmekten daha lüks bir şey yoktur.

Sürekli hareket çağında,

oturmaktan daha acil bir şey yoktur.

Bir sonraki tatilinizde

Paris'e, Hawaii'ye ya da
New Orlens'a gidebilirsiniz.

Çok güzel vakit geçireceğinizi düşünüyorum.

Fakat eve canlı, taze ümitlerle,

dünyayı seven bir şekilde
dönmek istiyorsanız,

hiçbir yere gitmemeyi de
isteyebileceğinizi düşünüyorum.

Teşekkürler.

(Alkışlar)