< Return to Video

Jedwabny Szlak: historia pierwszej sieci komunikacyjnej - Shannon Harris Castelo

  • 0:07 - 0:09
    Bankier z Londynu
    wysyła informacje giełdowe
  • 0:09 - 0:12
    do kolegi w Hong Kongu
    w ciągu sekundy.
  • 0:12 - 0:15
    Jednym kliknięciem myszki
    klient w Nowym Jorku
  • 0:15 - 0:17
    zamawia z Pekinu produkty elektroniczne,
  • 0:17 - 0:19
    których transport statkiem lub samolotem
  • 0:19 - 0:22
    zajmie tylko kilka dni.
  • 0:22 - 0:24
    Ilość towarów i informacji oraz prędkość,
  • 0:24 - 0:27
    z jaką przemieszczają się
    po świecie jest niebywała.
  • 0:27 - 0:31
    Globalna wymiana towarów jest jednak
    znacznie starsza, niż myślimy.
  • 0:31 - 0:34
    Jej początki sięgają 2000 lat wstecz
    i są związane z pasem ziemi
  • 0:34 - 0:37
    o długości 8000 km,
    zwanym Jedwabnym Szlakiem.
  • 0:37 - 0:39
    Jedwabny Szlak nie był
    pojedynczym szlakiem,
  • 0:39 - 0:41
    ale siecią wielu dróg,
  • 0:41 - 0:43
    które powstawały przez wieki,
  • 0:43 - 0:46
    nitka po nitce łącząc ludzkie osady
  • 0:46 - 0:47
    i siebie nawzajem.
  • 0:47 - 0:51
    Pierwsze cywilizacje rolnicze
    znajdowały się w odległych miejscach,
  • 0:51 - 0:53
    pośród żyznych dolin rzecznych.
  • 0:53 - 0:55
    Podróże utrudniały
    ograniczenia geograficzne
  • 0:55 - 0:57
    i strach przed nieznanym.
  • 0:57 - 0:58
    Z czasem okazywało się,
  • 0:58 - 1:01
    że suche pustynie i graniczne stepy
    są zamieszkałe,
  • 1:01 - 1:03
    ale nie przez mityczne demony,
  • 1:03 - 1:05
    lecz przez plemiona
    koczowników na koniach.
  • 1:05 - 1:08
    Scytowie, zamieszkujący tereny
    od Węgier po Mongolię,
  • 1:08 - 1:10
    napotkali na swojej drodze cywilizacje
  • 1:10 - 1:13
    Grecji, Egiptu, Indii i Chin.
  • 1:13 - 1:16
    Te spotkania rzadko przebiegały w spokoju.
  • 1:16 - 1:18
    Poprzez najazdy i wojny,
  • 1:18 - 1:21
    ale także handel
    i ochronę podróżujących kupców
  • 1:21 - 1:22
    w zamian za opłatę,
  • 1:22 - 1:26
    koczownicy przenosili towary, idee
    i techniki między kulturami,
  • 1:26 - 1:29
    które nie miały między sobą kontaktu.
  • 1:29 - 1:32
    Jedną z ważniejszych nitek
    tej rosnącej sieci
  • 1:32 - 1:33
    była perska Droga Królewska,
  • 1:33 - 1:37
    ukończona w V w. p.n.e.
    przez Dariusza I Wielkiego.
  • 1:37 - 1:41
    Długa na ponad 3000 km, droga sięgała
    od Tygrysu do Morza Egejskiego,
  • 1:41 - 1:42
    a dzięki stacjom pocztowym
  • 1:42 - 1:44
    towary i listy docierały do celu
  • 1:44 - 1:48
    10 razy szybciej niż pojedynczy podróżny.
  • 1:48 - 1:51
    Po podbiciu Persji
    przez Aleksandra Wielkiego,
  • 1:51 - 1:55
    jego ekspansji do Azji Centralnej
    i zdobyciu miast, takich jak Samarkanda
  • 1:55 - 1:58
    oraz założeniu nowych,
    jak Aleksandria Kresowa,
  • 1:58 - 2:02
    sieć wymiany kulturowej i handlowej
    Grecji, Egiptu, Persji i Indii
  • 2:02 - 2:04
    rozciągnęła się
    jeszcze bardziej na wschód,
  • 2:04 - 2:08
    kładąc podwaliny pod most
    łączący Chiny z Zachodem.
  • 2:08 - 2:11
    Do tego połączenia doszło w II w. p.n.e.,
  • 2:11 - 2:13
    kiedy ambasador Zhang Qian,
  • 2:13 - 2:16
    wysłany jako negocjator
    do koczowników z Zachodu,
  • 2:16 - 2:18
    powrócił do cesarza z opowieściami
  • 2:18 - 2:21
    o zaawansowanych cywilizacjach,
    prosperującym handlu
  • 2:21 - 2:24
    i egzotycznych towarach,
    znajdujących się za zachodnią granicą.
  • 2:24 - 2:26
    Wysłano nowych ambasadorów i kupców
  • 2:26 - 2:30
    do Persji i Indii, by wymienili
    jedwab i nefryt na konie i bawełnę.
  • 2:30 - 2:33
    Do ochrony wysłano też armię.
  • 2:33 - 2:35
    Trakty wschodnie i zachodnie
    stopniowo połączyły się
  • 2:35 - 2:38
    w sieć dróg opasującą na całą Eurazję,
  • 2:38 - 2:40
    umożliwiając wymianę kulturową i handlową
  • 2:40 - 2:43
    na olbrzymim obszarze.
  • 2:43 - 2:45
    Chińskie towary trafiły do Rzymu,
  • 2:45 - 2:48
    powodując odpływ złota, a w rezultacie
    zakaz handlu jedwabiem.
  • 2:48 - 2:51
    Rzymskie kryształy
    były wysoce cenione w Chinach.
  • 2:51 - 2:54
    W trakcie ekspedycji wojskowych
  • 2:54 - 2:57
    ścierały się armie Chińczyków i Rzymian.
  • 2:57 - 3:00
    W ten sposób świat Zachodni
  • 3:00 - 3:02
    poznał technikę tworzenia kusz.
  • 3:02 - 3:04
    Zapotrzebowanie na egzotyczne towary
  • 3:04 - 3:05
    i związane z nimi zyski
  • 3:05 - 3:08
    utrzymały nienaruszony stan
    sieci dróg Jedwabnego Szlaku,
  • 3:08 - 3:10
    nawet po rozpadzie imperium rzymskiego
  • 3:10 - 3:13
    i stopniowym upadku chińskich dynastii.
  • 3:13 - 3:16
    Nawet hordy Mongołów,
    znanych z grabieży i rabunku,
  • 3:16 - 3:20
    chroniły trakty handlowe.
  • 3:20 - 3:21
    Obok przewozu towarów
  • 3:21 - 3:24
    trakty umożliwiły migrację tradycji,
  • 3:24 - 3:27
    innowacji, ideologii i języków.
  • 3:27 - 3:31
    Buddyzm, mający korzenie w Indiach,
    dotarł do Chin i Japonii,
  • 3:31 - 3:33
    gdzie stał się dominującą religią.
  • 3:33 - 3:36
    Islam z Półwyspu Arabskiego
    zawędrował do Azji Południowej,
  • 3:36 - 3:38
    mieszając się z rodzimymi wierzeniami
  • 3:38 - 3:41
    i tworząc nowe, takie jak sikhizm.
  • 3:41 - 3:43
    Proch strzelniczy dotarł
    z Chin na Środkowy Wschód,
  • 3:43 - 3:48
    przesądzając o przyszłości Imperiów
    Otomanów, Safawidów i Mogołów.
  • 3:48 - 3:51
    Sukces Jedwabnego Szlaku
    przyczynił się do jego upadku.
  • 3:51 - 3:56
    Do Europy zawitały techniki morskie,
    na przykład kompas magnetyczny,
  • 3:56 - 3:59
    sprawiając, że długie trasy lądowe
    stały się niepotrzebne.
  • 3:59 - 4:01
    Tymczasem, po upadku rządów Mogołów,
  • 4:01 - 4:04
    Chiny wycofały się
    z handlu międzynarodowego.
  • 4:04 - 4:07
    Choć stare trakty
    i sieci dróg nie przetrwały,
  • 4:07 - 4:09
    zmieniły oblicze świata na zawsze
  • 4:09 - 4:11
    i w sposób nieodwracalny.
  • 4:11 - 4:13
    Europejskie poszukiwania
    nowych dróg morskich,
  • 4:13 - 4:16
    prowadzących do bogactw Azji Wschodniej,
  • 4:16 - 4:18
    zapoczątkowały czas
    wielkich odkryć geograficznych
  • 4:18 - 4:20
    i ekspansję do Afryki oraz obu Ameryk.
  • 4:20 - 4:24
    Dzisiejsze możliwości komunikacyjne
    rządzą naszym życiem, jak nigdy dotąd.
  • 4:24 - 4:28
    Kanadyjczycy kupują koszulki
    produkowane w Bangladeszu,
  • 4:28 - 4:30
    widzowie w Japonii oglądają
    brytyjskie programy telewizyjne,
  • 4:30 - 4:34
    a oprogramowanie z USA pozwoliło
    na wybuch rewolucji w Tunezji.
  • 4:34 - 4:39
    Wpływ globalizacji na kulturę
    i ekonomię jest bezsporny.
  • 4:39 - 4:41
    Ale bez względu na jego wady i zalety,
  • 4:41 - 4:43
    nie jest to nowe zjawisko.
  • 4:43 - 4:46
    Choć obecnie góry, pustynie i oceany,
  • 4:46 - 4:47
    kiedyś tworzące barierę,
  • 4:47 - 4:49
    teraz omijamy dzięki
    nowoczesnym samochodom,
  • 4:49 - 4:52
    międzykontynentalnym
    kablom komunikacyjnym,
  • 4:52 - 4:53
    czy sygnałom wysyłanym z kosmosu
  • 4:53 - 4:56
    i nie musimy miesiącami
    przemieszczać się karawaną,
  • 4:56 - 4:58
    nie byłoby to możliwe
  • 4:58 - 4:59
    bez wkładu dawnych kultur,
  • 4:59 - 5:02
    które wspólnym wysiłkiem
    zbudowały Jedwabny Szlak:
  • 5:02 - 5:05
    pierwszą w historii sieć komunikacyjną.
Title:
Jedwabny Szlak: historia pierwszej sieci komunikacyjnej - Shannon Harris Castelo
Description:

Cała lekcja: http://ed.ted.com/lessons/the-silk-road-history-s-first-world-wide-web-shannon-harris-castelo

Z pomocą nowoczesnej techniki międzynarodowa wymiana towarów i idei odbywa się za wciśnięciem guzika. A jak to wyglądało 2000 lat temu? Shannon Harris Castelo opowiada historię rozciągającego się na przestrzeni 8000 km Jedwabnego Szlaku. Ta sieć dróg, wykorzystując wspólny język handlu, nitka po nitce łączyła największe siedliska ludzkie na świecie.

Lekcja: Shannon Harris Castelo, animacja: Steff Lee.

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:20

Polish subtitles

Revisions Compare revisions