1
00:00:06,704 --> 00:00:09,444
Bankier z Londynu
wysyła informacje giełdowe

2
00:00:09,444 --> 00:00:12,459
do kolegi w Hong Kongu
w ciągu sekundy.

3
00:00:12,459 --> 00:00:14,759
Jednym kliknięciem myszki
klient w Nowym Jorku

4
00:00:14,759 --> 00:00:16,854
zamawia z Pekinu produkty elektroniczne,

5
00:00:16,854 --> 00:00:19,082
których transport statkiem lub samolotem

6
00:00:19,082 --> 00:00:21,603
zajmie tylko kilka dni.

7
00:00:21,603 --> 00:00:23,650
Ilość towarów i informacji oraz prędkość,

8
00:00:23,650 --> 00:00:27,176
z jaką przemieszczają się 
po świecie jest niebywała.

9
00:00:27,176 --> 00:00:30,581
Globalna wymiana towarów jest jednak
znacznie starsza, niż myślimy.

10
00:00:30,581 --> 00:00:34,170
Jej początki sięgają 2000 lat wstecz
i są związane z pasem ziemi

11
00:00:34,170 --> 00:00:36,521
o długości 8000 km,
zwanym Jedwabnym Szlakiem.

12
00:00:36,521 --> 00:00:39,065
Jedwabny Szlak nie był
pojedynczym szlakiem,

13
00:00:39,065 --> 00:00:41,134
ale siecią wielu dróg,

14
00:00:41,134 --> 00:00:43,494
które powstawały przez wieki,

15
00:00:43,494 --> 00:00:45,934
nitka po nitce łącząc ludzkie osady

16
00:00:45,934 --> 00:00:47,311
i siebie nawzajem.

17
00:00:47,311 --> 00:00:51,045
Pierwsze cywilizacje rolnicze
znajdowały się w odległych miejscach,

18
00:00:51,045 --> 00:00:52,615
pośród żyznych dolin rzecznych.

19
00:00:52,615 --> 00:00:54,905
Podróże utrudniały 
ograniczenia geograficzne

20
00:00:54,905 --> 00:00:56,521
i strach przed nieznanym.

21
00:00:56,521 --> 00:00:57,744
Z czasem okazywało się,


22
00:00:57,744 --> 00:01:00,641
że suche pustynie i graniczne stepy
są zamieszkałe,

23
00:01:00,641 --> 00:01:02,868
ale nie przez mityczne demony,

24
00:01:02,868 --> 00:01:05,234
lecz przez plemiona 
koczowników na koniach.

25
00:01:05,234 --> 00:01:08,258
Scytowie, zamieszkujący tereny 
od Węgier po Mongolię,

26
00:01:08,258 --> 00:01:10,121
napotkali na swojej drodze cywilizacje

27
00:01:10,121 --> 00:01:13,129
Grecji, Egiptu, Indii i Chin.

28
00:01:13,129 --> 00:01:15,517
Te spotkania rzadko przebiegały w spokoju.

29
00:01:15,517 --> 00:01:17,891
Poprzez najazdy i wojny,

30
00:01:17,891 --> 00:01:20,719
ale także handel 
i ochronę podróżujących kupców

31
00:01:20,719 --> 00:01:22,256
w zamian za opłatę,

32
00:01:22,256 --> 00:01:25,775
koczownicy przenosili towary, idee
i techniki między kulturami,

33
00:01:25,775 --> 00:01:28,576
które nie miały między sobą kontaktu.

34
00:01:28,576 --> 00:01:31,591
Jedną z ważniejszych nitek
tej rosnącej sieci

35
00:01:31,591 --> 00:01:33,160
była perska Droga Królewska,

36
00:01:33,160 --> 00:01:36,993
ukończona w V w. p.n.e.
przez Dariusza I Wielkiego.

37
00:01:36,993 --> 00:01:41,399
Długa na ponad 3000 km, droga sięgała 
od Tygrysu do Morza Egejskiego,

38
00:01:41,399 --> 00:01:42,399
a dzięki stacjom pocztowym

39
00:01:42,399 --> 00:01:43,937
towary i listy docierały do celu

40
00:01:43,937 --> 00:01:48,251
10 razy szybciej niż pojedynczy podróżny.

41
00:01:48,251 --> 00:01:50,965
Po podbiciu Persji
przez Aleksandra Wielkiego,

42
00:01:50,965 --> 00:01:54,699
jego ekspansji do Azji Centralnej 
i zdobyciu miast, takich jak Samarkanda

43
00:01:54,699 --> 00:01:57,844
oraz założeniu nowych, 
jak Aleksandria Kresowa,

44
00:01:57,844 --> 00:02:01,563
sieć wymiany kulturowej i handlowej 
Grecji, Egiptu, Persji i Indii

45
00:02:01,563 --> 00:02:04,455
rozciągnęła się 
jeszcze bardziej na wschód,

46
00:02:04,455 --> 00:02:07,978
kładąc podwaliny pod most
łączący Chiny z Zachodem.

47
00:02:07,978 --> 00:02:11,029
Do tego połączenia doszło w II w. p.n.e.,

48
00:02:11,029 --> 00:02:13,116
kiedy ambasador Zhang Qian,

49
00:02:13,116 --> 00:02:15,627
wysłany jako negocjator
do koczowników z Zachodu,

50
00:02:15,627 --> 00:02:17,605
powrócił do cesarza z opowieściami

51
00:02:17,605 --> 00:02:20,709
o zaawansowanych cywilizacjach,
prosperującym handlu

52
00:02:20,709 --> 00:02:23,909
i egzotycznych towarach,
znajdujących się za zachodnią granicą.

53
00:02:23,909 --> 00:02:26,313
Wysłano nowych ambasadorów i kupców

54
00:02:26,313 --> 00:02:29,943
do Persji i Indii, by wymienili 
jedwab i nefryt na konie i bawełnę.

55
00:02:29,943 --> 00:02:32,864
Do ochrony wysłano też armię.

56
00:02:32,864 --> 00:02:35,358
Trakty wschodnie i zachodnie 
stopniowo połączyły się

57
00:02:35,358 --> 00:02:38,113
w sieć dróg opasującą na całą Eurazję,

58
00:02:38,113 --> 00:02:40,240
umożliwiając wymianę kulturową i handlową

59
00:02:40,240 --> 00:02:42,506
na olbrzymim obszarze.

60
00:02:42,506 --> 00:02:44,736
Chińskie towary trafiły do Rzymu,

61
00:02:44,736 --> 00:02:48,281
powodując odpływ złota, a w rezultacie
zakaz handlu jedwabiem.

62
00:02:48,281 --> 00:02:51,430
Rzymskie kryształy 
były wysoce cenione w Chinach.

63
00:02:51,430 --> 00:02:53,892
W trakcie ekspedycji wojskowych

64
00:02:53,892 --> 00:02:57,267
ścierały się armie Chińczyków i Rzymian.

65
00:02:57,267 --> 00:02:59,547
W ten sposób świat Zachodni

66
00:02:59,547 --> 00:03:01,812
poznał technikę tworzenia kusz.

67
00:03:01,812 --> 00:03:04,187
Zapotrzebowanie na egzotyczne towary

68
00:03:04,187 --> 00:03:05,389
i związane z nimi zyski

69
00:03:05,389 --> 00:03:08,149
utrzymały nienaruszony stan 
sieci dróg Jedwabnego Szlaku,

70
00:03:08,149 --> 00:03:09,989
nawet po rozpadzie imperium rzymskiego

71
00:03:09,990 --> 00:03:13,258
i stopniowym upadku chińskich dynastii.

72
00:03:13,258 --> 00:03:16,151
Nawet hordy Mongołów, 
znanych z grabieży i rabunku,

73
00:03:16,151 --> 00:03:19,588
chroniły trakty handlowe.

74
00:03:19,588 --> 00:03:20,808
Obok przewozu towarów

75
00:03:20,808 --> 00:03:23,762
trakty umożliwiły migrację tradycji,

76
00:03:23,762 --> 00:03:27,087
innowacji, ideologii i języków.

77
00:03:27,087 --> 00:03:30,644
Buddyzm, mający korzenie w Indiach,
dotarł do Chin i Japonii,

78
00:03:30,644 --> 00:03:32,989
gdzie stał się dominującą religią.

79
00:03:32,989 --> 00:03:36,278
Islam z Półwyspu Arabskiego 
zawędrował do Azji Południowej,

80
00:03:36,278 --> 00:03:38,098
mieszając się z rodzimymi wierzeniami

81
00:03:38,098 --> 00:03:40,704
i tworząc nowe, takie jak sikhizm.

82
00:03:40,704 --> 00:03:43,427
Proch strzelniczy dotarł
z Chin na Środkowy Wschód,

83
00:03:43,427 --> 00:03:48,258
przesądzając o przyszłości Imperiów
Otomanów, Safawidów i Mogołów.

84
00:03:48,258 --> 00:03:51,214
Sukces Jedwabnego Szlaku
przyczynił się do jego upadku.

85
00:03:51,214 --> 00:03:55,822
Do Europy zawitały techniki morskie, 
na przykład kompas magnetyczny,

86
00:03:55,822 --> 00:03:58,750
sprawiając, że długie trasy lądowe 
stały się niepotrzebne.

87
00:03:58,750 --> 00:04:00,622
Tymczasem, po upadku rządów Mogołów,

88
00:04:00,622 --> 00:04:04,032
Chiny wycofały się
z handlu międzynarodowego.

89
00:04:04,032 --> 00:04:06,851
Choć stare trakty 
i sieci dróg nie przetrwały,

90
00:04:06,851 --> 00:04:08,936
zmieniły oblicze świata na zawsze

91
00:04:08,936 --> 00:04:10,848
i w sposób nieodwracalny.

92
00:04:10,848 --> 00:04:13,023
Europejskie poszukiwania
nowych dróg morskich,

93
00:04:13,023 --> 00:04:15,639
prowadzących do bogactw Azji Wschodniej,

94
00:04:15,639 --> 00:04:18,101
zapoczątkowały czas 
wielkich odkryć geograficznych

95
00:04:18,101 --> 00:04:20,488
i ekspansję do Afryki oraz obu Ameryk.

96
00:04:20,488 --> 00:04:24,286
Dzisiejsze możliwości komunikacyjne
rządzą naszym życiem, jak nigdy dotąd.

97
00:04:24,286 --> 00:04:27,557
Kanadyjczycy kupują koszulki
produkowane w Bangladeszu,

98
00:04:27,557 --> 00:04:30,500
widzowie w Japonii oglądają
brytyjskie programy telewizyjne,

99
00:04:30,500 --> 00:04:34,436
a oprogramowanie z USA pozwoliło 
na wybuch rewolucji w Tunezji.

100
00:04:34,436 --> 00:04:38,577
Wpływ globalizacji na kulturę 
i ekonomię jest bezsporny.

101
00:04:38,577 --> 00:04:40,563
Ale bez względu na jego wady i zalety,

102
00:04:40,563 --> 00:04:43,246
nie jest to nowe zjawisko.

103
00:04:43,246 --> 00:04:45,501
Choć obecnie góry, pustynie i oceany,

104
00:04:45,501 --> 00:04:46,688
kiedyś tworzące barierę,

105
00:04:46,688 --> 00:04:49,452
teraz omijamy dzięki
nowoczesnym samochodom,

106
00:04:49,452 --> 00:04:51,576
międzykontynentalnym 
kablom komunikacyjnym,

107
00:04:51,576 --> 00:04:53,439
czy sygnałom wysyłanym z kosmosu

108
00:04:53,439 --> 00:04:56,116
i nie musimy miesiącami 
przemieszczać się karawaną,

109
00:04:56,116 --> 00:04:57,863
nie byłoby to możliwe

110
00:04:57,863 --> 00:04:59,385
bez wkładu dawnych kultur,

111
00:04:59,385 --> 00:05:01,842
które wspólnym wysiłkiem 
zbudowały Jedwabny Szlak:

112
00:05:01,842 --> 00:05:04,532
pierwszą w historii sieć komunikacyjną.