WEBVTT

00:00:06.704 --> 00:00:09.444
Bankier z Londynu
wysyła informacje giełdowe

00:00:09.444 --> 00:00:12.459
do kolegi w Hong Kongu
w ciągu sekundy.

00:00:12.459 --> 00:00:14.759
Jednym kliknięciem myszki
klient w Nowym Jorku

00:00:14.759 --> 00:00:16.854
zamawia z Pekinu produkty elektroniczne,

00:00:16.854 --> 00:00:19.082
których transport statkiem lub samolotem

00:00:19.082 --> 00:00:21.603
zajmie tylko kilka dni.

00:00:21.603 --> 00:00:23.650
Ilość towarów i informacji oraz prędkość,

00:00:23.650 --> 00:00:27.176
z jaką przemieszczają się 
po świecie jest niebywała.

00:00:27.176 --> 00:00:30.581
Globalna wymiana towarów jest jednak
znacznie starsza, niż myślimy.

00:00:30.581 --> 00:00:34.170
Jej początki sięgają 2000 lat wstecz
i są związane z pasem ziemi

00:00:34.170 --> 00:00:36.521
o długości 8000 km,
zwanym Jedwabnym Szlakiem.

00:00:36.521 --> 00:00:39.065
Jedwabny Szlak nie był
pojedynczym szlakiem,

00:00:39.065 --> 00:00:41.134
ale siecią wielu dróg,

00:00:41.134 --> 00:00:43.494
które powstawały przez wieki,

00:00:43.494 --> 00:00:45.934
nitka po nitce łącząc ludzkie osady

00:00:45.934 --> 00:00:47.311
i siebie nawzajem.

00:00:47.311 --> 00:00:51.045
Pierwsze cywilizacje rolnicze
znajdowały się w odległych miejscach,

00:00:51.045 --> 00:00:52.615
pośród żyznych dolin rzecznych.

00:00:52.615 --> 00:00:54.905
Podróże utrudniały 
ograniczenia geograficzne

00:00:54.905 --> 00:00:56.521
i strach przed nieznanym.

00:00:56.521 --> 00:00:57.744
Z czasem okazywało się,


00:00:57.744 --> 00:01:00.641
że suche pustynie i graniczne stepy
są zamieszkałe,

00:01:00.641 --> 00:01:02.868
ale nie przez mityczne demony,

00:01:02.868 --> 00:01:05.234
lecz przez plemiona 
koczowników na koniach.

00:01:05.234 --> 00:01:08.258
Scytowie, zamieszkujący tereny 
od Węgier po Mongolię,

00:01:08.258 --> 00:01:10.121
napotkali na swojej drodze cywilizacje

00:01:10.121 --> 00:01:13.129
Grecji, Egiptu, Indii i Chin.

00:01:13.129 --> 00:01:15.517
Te spotkania rzadko przebiegały w spokoju.

00:01:15.517 --> 00:01:17.891
Poprzez najazdy i wojny,

00:01:17.891 --> 00:01:20.719
ale także handel 
i ochronę podróżujących kupców

00:01:20.719 --> 00:01:22.256
w zamian za opłatę,

00:01:22.256 --> 00:01:25.775
koczownicy przenosili towary, idee
i techniki między kulturami,

00:01:25.775 --> 00:01:28.576
które nie miały między sobą kontaktu.

00:01:28.576 --> 00:01:31.591
Jedną z ważniejszych nitek
tej rosnącej sieci

00:01:31.591 --> 00:01:33.160
była perska Droga Królewska,

00:01:33.160 --> 00:01:36.993
ukończona w V w. p.n.e.
przez Dariusza I Wielkiego.

00:01:36.993 --> 00:01:41.399
Długa na ponad 3000 km, droga sięgała 
od Tygrysu do Morza Egejskiego,

00:01:41.399 --> 00:01:42.399
a dzięki stacjom pocztowym

00:01:42.399 --> 00:01:43.937
towary i listy docierały do celu

00:01:43.937 --> 00:01:48.251
10 razy szybciej niż pojedynczy podróżny.

00:01:48.251 --> 00:01:50.965
Po podbiciu Persji
przez Aleksandra Wielkiego,

00:01:50.965 --> 00:01:54.699
jego ekspansji do Azji Centralnej 
i zdobyciu miast, takich jak Samarkanda

00:01:54.699 --> 00:01:57.844
oraz założeniu nowych, 
jak Aleksandria Kresowa,

00:01:57.844 --> 00:02:01.563
sieć wymiany kulturowej i handlowej 
Grecji, Egiptu, Persji i Indii

00:02:01.563 --> 00:02:04.455
rozciągnęła się 
jeszcze bardziej na wschód,

00:02:04.455 --> 00:02:07.978
kładąc podwaliny pod most
łączący Chiny z Zachodem.

00:02:07.978 --> 00:02:11.029
Do tego połączenia doszło w II w. p.n.e.,

00:02:11.029 --> 00:02:13.116
kiedy ambasador Zhang Qian,

00:02:13.116 --> 00:02:15.627
wysłany jako negocjator
do koczowników z Zachodu,

00:02:15.627 --> 00:02:17.605
powrócił do cesarza z opowieściami

00:02:17.605 --> 00:02:20.709
o zaawansowanych cywilizacjach,
prosperującym handlu

00:02:20.709 --> 00:02:23.909
i egzotycznych towarach,
znajdujących się za zachodnią granicą.

00:02:23.909 --> 00:02:26.313
Wysłano nowych ambasadorów i kupców

00:02:26.313 --> 00:02:29.943
do Persji i Indii, by wymienili 
jedwab i nefryt na konie i bawełnę.

00:02:29.943 --> 00:02:32.864
Do ochrony wysłano też armię.

00:02:32.864 --> 00:02:35.358
Trakty wschodnie i zachodnie 
stopniowo połączyły się

00:02:35.358 --> 00:02:38.113
w sieć dróg opasującą na całą Eurazję,

00:02:38.113 --> 00:02:40.240
umożliwiając wymianę kulturową i handlową

00:02:40.240 --> 00:02:42.506
na olbrzymim obszarze.

00:02:42.506 --> 00:02:44.736
Chińskie towary trafiły do Rzymu,

00:02:44.736 --> 00:02:48.281
powodując odpływ złota, a w rezultacie
zakaz handlu jedwabiem.

00:02:48.281 --> 00:02:51.430
Rzymskie kryształy 
były wysoce cenione w Chinach.

00:02:51.430 --> 00:02:53.892
W trakcie ekspedycji wojskowych

00:02:53.892 --> 00:02:57.267
ścierały się armie Chińczyków i Rzymian.

00:02:57.267 --> 00:02:59.547
W ten sposób świat Zachodni

00:02:59.547 --> 00:03:01.812
poznał technikę tworzenia kusz.

00:03:01.812 --> 00:03:04.187
Zapotrzebowanie na egzotyczne towary

00:03:04.187 --> 00:03:05.389
i związane z nimi zyski

00:03:05.389 --> 00:03:08.149
utrzymały nienaruszony stan 
sieci dróg Jedwabnego Szlaku,

00:03:08.149 --> 00:03:09.989
nawet po rozpadzie imperium rzymskiego

00:03:09.990 --> 00:03:13.258
i stopniowym upadku chińskich dynastii.

00:03:13.258 --> 00:03:16.151
Nawet hordy Mongołów, 
znanych z grabieży i rabunku,

00:03:16.151 --> 00:03:19.588
chroniły trakty handlowe.

00:03:19.588 --> 00:03:20.808
Obok przewozu towarów

00:03:20.808 --> 00:03:23.762
trakty umożliwiły migrację tradycji,

00:03:23.762 --> 00:03:27.087
innowacji, ideologii i języków.

00:03:27.087 --> 00:03:30.644
Buddyzm, mający korzenie w Indiach,
dotarł do Chin i Japonii,

00:03:30.644 --> 00:03:32.989
gdzie stał się dominującą religią.

00:03:32.989 --> 00:03:36.278
Islam z Półwyspu Arabskiego 
zawędrował do Azji Południowej,

00:03:36.278 --> 00:03:38.098
mieszając się z rodzimymi wierzeniami

00:03:38.098 --> 00:03:40.704
i tworząc nowe, takie jak sikhizm.

00:03:40.704 --> 00:03:43.427
Proch strzelniczy dotarł
z Chin na Środkowy Wschód,

00:03:43.427 --> 00:03:48.258
przesądzając o przyszłości Imperiów
Otomanów, Safawidów i Mogołów.

00:03:48.258 --> 00:03:51.214
Sukces Jedwabnego Szlaku
przyczynił się do jego upadku.

00:03:51.214 --> 00:03:55.822
Do Europy zawitały techniki morskie, 
na przykład kompas magnetyczny,

00:03:55.822 --> 00:03:58.750
sprawiając, że długie trasy lądowe 
stały się niepotrzebne.

00:03:58.750 --> 00:04:00.622
Tymczasem, po upadku rządów Mogołów,

00:04:00.622 --> 00:04:04.032
Chiny wycofały się
z handlu międzynarodowego.

00:04:04.032 --> 00:04:06.851
Choć stare trakty 
i sieci dróg nie przetrwały,

00:04:06.851 --> 00:04:08.936
zmieniły oblicze świata na zawsze

00:04:08.936 --> 00:04:10.848
i w sposób nieodwracalny.

00:04:10.848 --> 00:04:13.023
Europejskie poszukiwania
nowych dróg morskich,

00:04:13.023 --> 00:04:15.639
prowadzących do bogactw Azji Wschodniej,

00:04:15.639 --> 00:04:18.101
zapoczątkowały czas 
wielkich odkryć geograficznych

00:04:18.101 --> 00:04:20.488
i ekspansję do Afryki oraz obu Ameryk.

00:04:20.488 --> 00:04:24.286
Dzisiejsze możliwości komunikacyjne
rządzą naszym życiem, jak nigdy dotąd.

00:04:24.286 --> 00:04:27.557
Kanadyjczycy kupują koszulki
produkowane w Bangladeszu,

00:04:27.557 --> 00:04:30.500
widzowie w Japonii oglądają
brytyjskie programy telewizyjne,

00:04:30.500 --> 00:04:34.436
a oprogramowanie z USA pozwoliło 
na wybuch rewolucji w Tunezji.

00:04:34.436 --> 00:04:38.577
Wpływ globalizacji na kulturę 
i ekonomię jest bezsporny.

00:04:38.577 --> 00:04:40.563
Ale bez względu na jego wady i zalety,

00:04:40.563 --> 00:04:43.246
nie jest to nowe zjawisko.

00:04:43.246 --> 00:04:45.501
Choć obecnie góry, pustynie i oceany,

00:04:45.501 --> 00:04:46.688
kiedyś tworzące barierę,

00:04:46.688 --> 00:04:49.452
teraz omijamy dzięki
nowoczesnym samochodom,

00:04:49.452 --> 00:04:51.576
międzykontynentalnym 
kablom komunikacyjnym,

00:04:51.576 --> 00:04:53.439
czy sygnałom wysyłanym z kosmosu

00:04:53.439 --> 00:04:56.116
i nie musimy miesiącami 
przemieszczać się karawaną,

00:04:56.116 --> 00:04:57.863
nie byłoby to możliwe

00:04:57.863 --> 00:04:59.385
bez wkładu dawnych kultur,

00:04:59.385 --> 00:05:01.842
które wspólnym wysiłkiem 
zbudowały Jedwabny Szlak:

00:05:01.842 --> 00:05:04.532
pierwszą w historii sieć komunikacyjną.