ڕێڕەوی ئاوریشمی: یەکەمین تۆڕی ڕێڕەو لە مێژوودا. شانۆن هاریس کاستێلۆ
-
0:06 - 0:09فەرمانبەرێکی بانک لە لەندەن نوێترین
زانیاری سەبارەت بە بازاڕی پشکەکان -
0:09 - 0:12بۆ ھاوڕێیەکەی لە ھۆنکۆگ دەنێرێت.
-
0:12 - 0:14بە یەک کرتە، کڕیارێک لە نێۆوڕک
-
0:14 - 0:17ئامێرێکی ئەلیکتڕۆنی
دروست کراو لە بەیجین داوا دەکات، -
0:17 - 0:19لە چەند ڕۆژێک بە درێژایی
زەریاکان گەشت دەکات -
0:19 - 0:22لە ڕێگەی فڕۆکە یان کەشتی دەریایی.
-
0:22 - 0:24خێرایی و قەبارەی جوڵەی زانیاریی و کاڵا
-
0:24 - 0:27لە سەرانسەری جیھانی
ئێستادا لە مێژوودا وێنەی نەبووە. -
0:27 - 0:31بەڵام ئاڵوگۆڕی جیھانی زۆر
لەوە کۆنترە کە ئێمە بیری لێ دەکەینەوە، -
0:31 - 0:34بۆ ٢٠٠٠ ساڵ پێش ئەمڕۆ و
بە درێژایی ٥ ھەزار میل دەگەڕێتەوە، -
0:34 - 0:37بە ڕێگەی ئاوریشم بەناوبانگە.
-
0:37 - 0:39ڕێگەیی ئاوریشمی،
لە ڕاستیدا، یەک ڕێگە نەبووە، -
0:39 - 0:41بەڵکو تۆڕێکی ڕێگەوبانی ئاڵۆز بووە،
-
0:41 - 0:43کە بە درێژایی چەند سەدەیەک دروست بووە،
-
0:43 - 0:46چەندین کۆمەڵگەی
دانیشتووانی بەیەکەوە بەستۆتەوە -
0:46 - 0:47قۆناغ بە قۆناغ.
-
0:47 - 0:51کۆمەڵگە کشتوکاڵیەکان سەرەتا دابڕاو بوون
-
0:51 - 0:53لە قەراغی ڕووبار و دەشتە بە پیتەکان،
-
0:53 - 0:55ھاتوچۆیان سنوردار بووە
بە ھۆی لێکدابڕانی جوگرافی -
0:55 - 0:56نەناسینی دەوروبەری خۆیان.
-
0:56 - 0:58بەڵام بە گەشەی ئەم کۆمەڵگایانە
-
0:58 - 1:01بۆیان دەردەکەوێت بیابانە
وشکەکان و دەشتایەکانی دەوروبەریان -
1:01 - 1:03پڕە لە دانیشتوان، بەڵام
ئەھریمەن و شەڕانگێز نین، -
1:03 - 1:05بەڵکو کۆمەڵێک ھێزی کۆچبەری ئەسپسوارن.
-
1:05 - 1:08سکیسیەکان، کە بە درێژایی
ھەنگاریا تا مەنگۆلیا دەژیان، -
1:08 - 1:10بەریەککەوتنیان لەگەڵ شارستانی
-
1:10 - 1:13مسر، ھیند، گریک و سین ھەبووە.
-
1:13 - 1:16ئەم بەریەکەوتنانە ھەمیشە ئاشتیانە نەبووە.
-
1:16 - 1:18سەرەڕایی شەڕ و پێکدادان،
-
1:18 - 1:21ئاڵوگۆڕی و پاراستنی بازرگانیشان کردووە
-
1:21 - 1:22لە بەرامبەر باجی گومرگی،
-
1:22 - 1:26ھێزە کۆچبەرەکان ڕۆڵیان لە بڵاو
کردنەوەی کاڵا، بیرۆکە و تەکنەلۆژیا -
1:26 - 1:29لە نێوان کەلتورە دوورەدەستەکان ھەبووە.
-
1:29 - 1:32یەکێک لە ڕێگە
گرنگەکانی ئەم تۆڕە گەشەسەندوە -
1:32 - 1:33ڕێگەی شاھانەی فارسی بووە،
-
1:33 - 1:37کە لە لایەن داریوشەوە لە سەدەی
پێنجەھەمینی پێش زاین بنیات نراوە. -
1:37 - 1:41نزیکەی ٢ ھەزار میل دەبێت لە
نێوان رووباری دیجلە تا دەریایی ئیجە، -
1:41 - 1:44بازگە زۆرەکانی سەر ئەم ڕێگەیە
ھۆکار بووە بۆ ئەوەی کاڵا و پەیامەکان -
1:44 - 1:48بە خاوی ھاتوچۆ بکەن بە ڕێژەیەک
دە جار لە کاتی ئاسی خۆیان دوا دەخران. -
1:48 - 1:51کاتێک ئەلیکساندەری
گەورە وڵاتی فارس داگیر دەکات، -
1:51 - 1:55گەورە بوونی شارەکانی ناوەڕاستی ئاسیا
بەھۆی داگیر کردنی شارەکانی وەک سەمەرقەند، -
1:55 - 1:58و دامەزراندنی شاری
تازە وەک ئەسکەندەریەی دوور، -
1:58 - 2:01تۆڕی کەلتوری و بازرگانی
گریکی، مسڕی، فارسی و ھیندی -
2:01 - 2:04بەرەو قوڵایی ڕۆژھەڵات درێژ دەبێتەوە
بە شێوەک کە پێشتر وێنەی نەبووە، -
2:04 - 2:08کە دەبێتە ھۆی دروست بوونی بناغەی
پردی پەیوەندنی نێوان چین و ڕۆژئاوا. -
2:08 - 2:11لە سەدەی دووھەمی پێش
زاین ئەمە ڕاستیە زەق دەبێتەوە، -
2:11 - 2:13کاتێک باڵێۆزێک بە ناوی ژانگ جین،
-
2:13 - 2:16بۆ لای کۆچەرەکانی ڕۆژئاوا
دەنێردرێت تا دانوستان بکات، -
2:16 - 2:18ئەو بۆ لای ئیمپراتۆر
ھان دەگەڕێتەوە و چەندین -
2:18 - 2:21چیرۆکی سەبارەت بە پێشکەووتوی
شارستانیەکان لە ھەگبەدا دەبێت -
2:21 - 2:24و چەندین کاڵای سەمەرە لەگەڵ
خۆی دەھێنێتەوە کە لە ڕۆژئاوا نییە. -
2:24 - 2:26باڵێۆز و بازرگان بۆ وڵاتی
فارسەکان و ھیندستان دەنێردران -
2:26 - 2:30بۆ ئاڵوگۆڕ کردنی ئاوریشم
و بەردی گرانبەھا بە خوری و ئەسپ، -
2:30 - 2:33لەشکرێکی سەربازی
ھاوەڵیان بوو بۆ پاراستنیان. -
2:33 - 2:35ڕێگەکانی ڕۆژھەڵات و
ڕۆژئاوا وردە وردە بەیەکەوە بەستران -
2:35 - 2:38تا سیستەمێکی ڕێڕەوی یەکگرتوو بە
درێژایی ئۆراسیا دروست دەبێت، -
2:38 - 2:41کە ڕێگە بۆ ئاڵوگۆڕی
کەلتوری و ئابوری فراوانتر -
2:41 - 2:43لە ڕابردوو خۆش دەکات.
-
2:43 - 2:45کاڵایی چینیەکان دەگەیشتنە ڕۆما،
-
2:45 - 2:48کە دەبێتە ھۆی زۆری ئاڵتون
دواتر قەدەغەی ھاوردەی ئاوریشم، -
2:48 - 2:51لە ھەمان کات بەرداغ و قاپی
ڕۆما لە چین ناوبانگ پەیدا دەکات. -
2:51 - 2:54ناوەڕاستی ئاسیا دەبێتە گۆڕەپانی
-
2:54 - 2:57ململانێ و پێکدادانی
سەربازی نێوان ڕۆما و چین. -
2:57 - 3:00کە لەوانەیە ڕێگەی بۆ
گواستنەوەی تیر و کەوان بۆ ڕۆژئاوا -
3:00 - 3:02خۆش کرد بێت.
-
3:02 - 3:04خواست لەسەر کاڵای ناوازەی بێگانە،
-
3:04 - 3:05قازانجی بەدەست ھێنراو،
-
3:05 - 3:08ڕێگەی بۆ مانەوە و
پاراستنی ڕێگەی ئاوریشمی خۆش کرد، -
3:08 - 3:10تەنانەت کاتێک ئیمپڕاتۆریەتی
ڕۆمانی لێک ھەڵوەشایەوە -
3:10 - 3:13خێزانە دەسەڵاتدارەکانی
چین ھاتن و لەناوچوون. -
3:13 - 3:16تەنانەت ھۆزە مەنگۆلیەکان
کە بە دڕندەیی ناسرا بوون، -
3:16 - 3:20بە باشی ڕێڕەوە بازرگانیەکانیان
دەپاراست و ڕێگریان نەدەکرد. -
3:20 - 3:23جگە لە ئاڵوگۆڕی بازرگانی،
ئەم ڕێڕەوانە ڕێگە خۆشکەر بوون -
3:23 - 3:27لە بڵاوبوونەوەی کەلتور،
داھێنان، بیرۆکە و زمانیش. -
3:27 - 3:31بۆدایزم لە ھیند سەرچاوە دەگرێت، بەڵام
وردە وردە بۆ چین و یابان دەگوازرێتەوە -
3:31 - 3:33تا دەبێتە ئاینی سەرەکی لەم وڵاتانە.
-
3:33 - 3:36ئیسلام لە نیمچە دورگەی عەرەبیەوە
دەگوازرێتەوە بۆ باشوری ئاسیا، -
3:36 - 3:38لەگەڵ بیرو باوەڕە
ناوەخۆییەکان تێکەڵ دەبێت -
3:38 - 3:41و ئاینی سیخ دروست دەبێت.
-
3:41 - 3:43باروت لە چینەوە بۆ
ڕۆژھەڵاتی ناوەند دەگوازرێتەوە -
3:43 - 3:48کە ڕێگە خۆشکەر دەبێت بۆ دروست بوونی
ئیمپڕاتۆریەتی عوسمانی، سەفەوی و مەنگۆلی. -
3:48 - 3:51سەرکەوتنی ڕێگەی ئاوریشم
بووە ھۆکاری لە ناو چوونیشی، -
3:51 - 3:54لەگەڵ گەشەی تەکنەلۆژیایی
دەریایی وەک قیبلەنمای موگناتیسی -
3:54 - 3:58بە ئاسانی ڕێگە دەریایەکان دەدۆزرانەوە
و ڕێگە وشکانیەکان درێژ و بایەخیان نەما. -
3:58 - 4:01لە ھەمان کاتدا، تێکشکانی
دەسەڵاتداری مەنگۆلیەکان، -
4:01 - 4:04ھاوشان بوو لەگەڵ کشانەوەی
چین لە بازرگانی جیھانی. -
4:04 - 4:07لەگەڵ ئەوەی تۆڕی ڕێڕەوە
کۆنەکان کۆتاییان پێ ھات، -
4:07 - 4:09جیھانیان بۆ ھەمیشە گۆڕی
-
4:09 - 4:11بەشێوازێک کە وەک خۆی لێ نایەتەوە.
-
4:11 - 4:13ئەوروپیەکان بە دوای
ڕێڕەوە ئاویەکان دەگەڕێن -
4:13 - 4:15بۆ دەست بردن بۆ
سەروەتەکانی ڕۆژھەڵاتی ئاسیا -
4:15 - 4:17ڕێگە خۆشکەر دەبێت بۆ
سەرھەڵدانی سەردەمی دۆزینەوە -
4:17 - 4:20و دەست گەیشتن بە ئەفریقا و ئەمریکا.
-
4:20 - 4:24ئێستا، تێکەڵکێشکردنی جیھانی شێوەیەک
بە ژیانمان دەبەخشێت کە ھیچ کاتێک وانەبووە، -
4:24 - 4:28کڕیارە کەنەدیەکان تیشێرتێک دەکڕن
کە لە بەنگلادش بەرھەم ھاتووە، -
4:28 - 4:30یابانیەکان سەیری پڕۆگرامە
تەلەفزیۆنیەکانی بەڕیتانیا دەکەن، -
4:30 - 4:34تونسیەکان تەکنەلۆژیایی ئەمریکی
بۆ دەست پێ کردنی شۆڕش بەکار دەھێنن. -
4:34 - 4:39کاریگەری جیھانگیری لە سەر
کەلتور و ئابوری شتێکی حەتمیە، -
4:39 - 4:41سەرەڕایی سوود و زیانەکانی،
-
4:41 - 4:43دیاردەیەکی تازە نییە.
-
4:43 - 4:45لەگەڵ ئەوەی شاخ و بیابانەکان
-
4:45 - 4:47ئێمەی لە یەکتر دوور دەخستەوە
-
4:47 - 4:49ئێستا بەھۆی ئۆتۆمبیلە پتەوەکان دەبڕدرێن،
-
4:49 - 4:52وایەری پەیوەندی نێوان کیشوەرەکان،
-
4:52 - 4:54ئەو ھێمایانەی لە بۆشایی ئاسمان دەردەدرێت
-
4:54 - 4:56جگە لە گەشتە درێژەکان،
-
4:56 - 4:58ھیچ یەکێک لەمانە نەدەبوون بەبێ
-
4:58 - 4:59کەلتورە سەرەتاییەکان
-
4:59 - 5:02کە ھەوڵەکانیان ڕێگەی بۆ
دروست کردنی ڕێگەی ئاوریشم خۆش کرد، -
5:02 - 5:04کە یەکەم تۆڕی ڕێڕەوی جیھانە لە مێژوودا.
- Title:
- ڕێڕەوی ئاوریشمی: یەکەمین تۆڕی ڕێڕەو لە مێژوودا. شانۆن هاریس کاستێلۆ
- Description:
-
کۆی وانەکە لەم بەستەرە چاو لێ بکە:
http://ed.ted.com/lessons/the-silk-road-history-s-first-world-wide-web-shannon-harris-castelo
لە سەردەمی تەکنەلۆژیایی سەردەم، ئاڵوگۆڕی بیرۆکە و کاڵا بەهۆی کرتەیەک دەکرێت. بەڵام ٢٠٠٠ ساڵ پێش ئەمڕۆ چۆن بوو؟ شانۆن هاریس کاستێلۆ باسی مێژووی ڕێڕەوی ئاوریشمی دەکات کە ٥٠٠٠ هەزار مایل درێژ بووە. ئەم ڕێڕەوە، تۆڕێکی فراوانی ڕێگە بووە کە هەمان زمانی بازرگانیان بەکار دەهێنا و چەندین کۆمەڵی دانیشتوانی مرۆڤی بەیەکەوە دەبەستەوە.وانەکە لە لایەن شانۆن هاریس کاستێلۆ و ئەنیمەیشن لە لایەن ستیف لی.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 05:20
Daban Q Jaff approved Kurdish subtitles for The Silk Road: History's first "world wide web" - Shannon Harris Castelo | ||
Muhammad Dawran accepted Kurdish subtitles for The Silk Road: History's first "world wide web" - Shannon Harris Castelo | ||
Muhammad Dawran edited Kurdish subtitles for The Silk Road: History's first "world wide web" - Shannon Harris Castelo | ||
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for The Silk Road: History's first "world wide web" - Shannon Harris Castelo | ||
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for The Silk Road: History's first "world wide web" - Shannon Harris Castelo | ||
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for The Silk Road: History's first "world wide web" - Shannon Harris Castelo | ||
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for The Silk Road: History's first "world wide web" - Shannon Harris Castelo | ||
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for The Silk Road: History's first "world wide web" - Shannon Harris Castelo |