1
00:00:05,664 --> 00:00:09,444
فەرمانبەرێکی بانک لە لەندەن نوێترین 
زانیاری سەبارەت بە بازاڕی پشکەکان

2
00:00:09,444 --> 00:00:12,459
بۆ ھاوڕێیەکەی لە ھۆنکۆگ دەنێرێت.

3
00:00:12,459 --> 00:00:14,309
بە یەک کرتە، کڕیارێک لە نێۆوڕک

4
00:00:14,309 --> 00:00:16,854
ئامێرێکی ئەلیکتڕۆنی
دروست کراو لە بەیجین داوا دەکات،

5
00:00:16,854 --> 00:00:19,082
لە چەند ڕۆژێک بە درێژایی
زەریاکان گەشت دەکات

6
00:00:19,082 --> 00:00:21,603
لە ڕێگەی فڕۆکە یان کەشتی دەریایی.

7
00:00:21,603 --> 00:00:23,650
خێرایی و قەبارەی جوڵەی زانیاریی و کاڵا

8
00:00:23,650 --> 00:00:27,486
لە سەرانسەری جیھانی
ئێستادا لە مێژوودا وێنەی نەبووە.

9
00:00:27,486 --> 00:00:30,581
بەڵام ئاڵوگۆڕی جیھانی زۆر
لەوە کۆنترە کە ئێمە بیری لێ دەکەینەوە،

10
00:00:30,581 --> 00:00:34,170
بۆ ٢٠٠٠ ساڵ پێش ئەمڕۆ و 
بە درێژایی ٥ ھەزار میل دەگەڕێتەوە،

11
00:00:34,170 --> 00:00:36,521
بە ڕێگەی ئاوریشم بەناوبانگە.

12
00:00:36,521 --> 00:00:39,065
ڕێگەیی ئاوریشمی،
لە ڕاستیدا، یەک ڕێگە نەبووە،

13
00:00:39,065 --> 00:00:41,134
بەڵکو تۆڕێکی ڕێگەوبانی ئاڵۆز بووە،

14
00:00:41,134 --> 00:00:43,494
کە بە درێژایی چەند سەدەیەک دروست بووە،

15
00:00:43,494 --> 00:00:45,934
چەندین کۆمەڵگەی 
دانیشتووانی بەیەکەوە بەستۆتەوە

16
00:00:45,934 --> 00:00:47,311
قۆناغ بە قۆناغ.

17
00:00:47,311 --> 00:00:50,895
کۆمەڵگە کشتوکاڵیەکان سەرەتا دابڕاو بوون

18
00:00:50,895 --> 00:00:52,615
لە قەراغی ڕووبار و دەشتە بە پیتەکان،

19
00:00:52,615 --> 00:00:54,905
ھاتوچۆیان سنوردار بووە
بە ھۆی لێکدابڕانی جوگرافی

20
00:00:54,905 --> 00:00:56,371
نەناسینی دەوروبەری خۆیان.

21
00:00:56,371 --> 00:00:57,814
بەڵام بە گەشەی ئەم کۆمەڵگایانە

22
00:00:57,814 --> 00:01:00,611
بۆیان دەردەکەوێت بیابانە 
وشکەکان و دەشتایەکانی دەوروبەریان

23
00:01:00,611 --> 00:01:02,958
پڕە لە دانیشتوان، بەڵام 
ئەھریمەن و شەڕانگێز نین،

24
00:01:02,958 --> 00:01:05,234
بەڵکو کۆمەڵێک ھێزی کۆچبەری ئەسپسوارن.

25
00:01:05,234 --> 00:01:08,258
سکیسیەکان، کە بە درێژایی
ھەنگاریا تا مەنگۆلیا دەژیان،

26
00:01:08,258 --> 00:01:10,121
بەریەککەوتنیان لەگەڵ شارستانی

27
00:01:10,121 --> 00:01:13,129
مسر، ھیند، گریک و سین ھەبووە.

28
00:01:13,129 --> 00:01:15,517
ئەم بەریەکەوتنانە ھەمیشە ئاشتیانە نەبووە.

29
00:01:15,517 --> 00:01:17,891
سەرەڕایی شەڕ و پێکدادان،

30
00:01:17,891 --> 00:01:20,719
ئاڵوگۆڕی و پاراستنی بازرگانیشان کردووە

31
00:01:20,719 --> 00:01:22,256
لە بەرامبەر باجی گومرگی،

32
00:01:22,256 --> 00:01:25,775
ھێزە کۆچبەرەکان ڕۆڵیان لە بڵاو
کردنەوەی کاڵا، بیرۆکە و تەکنەلۆژیا

33
00:01:25,775 --> 00:01:28,576
لە نێوان کەلتورە دوورەدەستەکان ھەبووە.

34
00:01:28,576 --> 00:01:31,591
یەکێک لە ڕێگە 
گرنگەکانی ئەم تۆڕە گەشەسەندوە

35
00:01:31,591 --> 00:01:33,160
ڕێگەی شاھانەی فارسی بووە،

36
00:01:33,160 --> 00:01:36,993
کە لە لایەن داریوشەوە لە سەدەی
پێنجەھەمینی پێش زاین بنیات نراوە.

37
00:01:36,993 --> 00:01:40,699
نزیکەی ٢ ھەزار میل دەبێت لە
نێوان رووباری دیجلە تا دەریایی ئیجە،

38
00:01:40,699 --> 00:01:43,917
بازگە زۆرەکانی سەر ئەم ڕێگەیە
ھۆکار بووە بۆ ئەوەی کاڵا و پەیامەکان

39
00:01:43,917 --> 00:01:48,251
بە خاوی ھاتوچۆ بکەن بە ڕێژەیەک 
دە جار لە کاتی ئاسی خۆیان دوا دەخران.

40
00:01:48,251 --> 00:01:50,965
کاتێک ئەلیکساندەری
گەورە وڵاتی فارس داگیر دەکات،

41
00:01:50,965 --> 00:01:54,699
گەورە بوونی شارەکانی ناوەڕاستی ئاسیا 
بەھۆی داگیر کردنی شارەکانی وەک سەمەرقەند،

42
00:01:54,699 --> 00:01:57,994
و دامەزراندنی شاری
تازە وەک ئەسکەندەریەی دوور،

43
00:01:57,994 --> 00:02:01,213
تۆڕی کەلتوری و بازرگانی
گریکی، مسڕی، فارسی و ھیندی

44
00:02:01,213 --> 00:02:04,455
بەرەو قوڵایی ڕۆژھەڵات درێژ دەبێتەوە 
بە شێوەک کە پێشتر وێنەی نەبووە،

45
00:02:04,455 --> 00:02:07,978
کە دەبێتە ھۆی دروست بوونی بناغەی 
پردی پەیوەندنی نێوان چین و ڕۆژئاوا.

46
00:02:07,978 --> 00:02:11,029
لە سەدەی دووھەمی پێش 
زاین ئەمە ڕاستیە زەق دەبێتەوە،

47
00:02:11,029 --> 00:02:12,926
کاتێک باڵێۆزێک بە ناوی ژانگ جین،

48
00:02:12,926 --> 00:02:15,517
بۆ لای کۆچەرەکانی ڕۆژئاوا 
دەنێردرێت تا دانوستان بکات،

49
00:02:15,517 --> 00:02:17,725
ئەو بۆ لای ئیمپراتۆر
ھان دەگەڕێتەوە و چەندین

50
00:02:17,725 --> 00:02:20,709
چیرۆکی سەبارەت بە پێشکەووتوی 
شارستانیەکان لە ھەگبەدا دەبێت

51
00:02:20,709 --> 00:02:23,669
و چەندین کاڵای سەمەرە لەگەڵ
خۆی دەھێنێتەوە کە لە ڕۆژئاوا نییە.

52
00:02:23,669 --> 00:02:26,313
باڵێۆز و بازرگان بۆ وڵاتی 
فارسەکان و ھیندستان دەنێردران

53
00:02:26,313 --> 00:02:29,943
بۆ ئاڵوگۆڕ کردنی ئاوریشم 
و بەردی گرانبەھا بە خوری و ئەسپ،

54
00:02:29,943 --> 00:02:32,724
لەشکرێکی سەربازی
ھاوەڵیان بوو بۆ پاراستنیان.

55
00:02:32,724 --> 00:02:35,358
ڕێگەکانی ڕۆژھەڵات و
ڕۆژئاوا وردە وردە بەیەکەوە بەستران

56
00:02:35,358 --> 00:02:38,323
تا سیستەمێکی ڕێڕەوی یەکگرتوو بە 
درێژایی ئۆراسیا دروست دەبێت،

57
00:02:38,323 --> 00:02:40,550
کە ڕێگە بۆ ئاڵوگۆڕی
کەلتوری و ئابوری فراوانتر

58
00:02:40,550 --> 00:02:42,506
لە ڕابردوو خۆش دەکات.

59
00:02:42,506 --> 00:02:44,736
کاڵایی چینیەکان دەگەیشتنە ڕۆما،

60
00:02:44,736 --> 00:02:48,281
کە دەبێتە ھۆی زۆری ئاڵتون
دواتر قەدەغەی ھاوردەی ئاوریشم،

61
00:02:48,281 --> 00:02:51,430
لە ھەمان کات بەرداغ و قاپی 
ڕۆما لە چین ناوبانگ پەیدا دەکات.

62
00:02:51,430 --> 00:02:53,892
ناوەڕاستی ئاسیا دەبێتە گۆڕەپانی

63
00:02:53,892 --> 00:02:56,957
ململانێ و پێکدادانی 
سەربازی نێوان ڕۆما و چین.

64
00:02:56,957 --> 00:02:59,547
کە لەوانەیە ڕێگەی بۆ
گواستنەوەی تیر و کەوان بۆ ڕۆژئاوا

65
00:02:59,547 --> 00:03:01,812
خۆش کرد بێت.

66
00:03:01,812 --> 00:03:04,187
خواست لەسەر کاڵای ناوازەی بێگانە،

67
00:03:04,187 --> 00:03:05,259
قازانجی بەدەست ھێنراو،

68
00:03:05,259 --> 00:03:07,699
ڕێگەی بۆ مانەوە و
پاراستنی ڕێگەی ئاوریشمی خۆش کرد،

69
00:03:07,699 --> 00:03:10,109
تەنانەت کاتێک ئیمپڕاتۆریەتی
ڕۆمانی لێک ھەڵوەشایەوە

70
00:03:10,109 --> 00:03:13,258
خێزانە دەسەڵاتدارەکانی
چین ھاتن و لەناوچوون.

71
00:03:13,258 --> 00:03:16,151
تەنانەت ھۆزە مەنگۆلیەکان 
کە بە دڕندەیی ناسرا بوون،

72
00:03:16,151 --> 00:03:19,588
بە باشی ڕێڕەوە بازرگانیەکانیان 
دەپاراست و ڕێگریان نەدەکرد.

73
00:03:19,588 --> 00:03:22,642
جگە لە ئاڵوگۆڕی بازرگانی، 
ئەم ڕێڕەوانە ڕێگە خۆشکەر بوون

74
00:03:22,642 --> 00:03:26,887
لە بڵاوبوونەوەی کەلتور،
داھێنان، بیرۆکە و زمانیش.

75
00:03:26,887 --> 00:03:30,644
بۆدایزم لە ھیند سەرچاوە دەگرێت، بەڵام
وردە وردە بۆ چین و یابان دەگوازرێتەوە

76
00:03:30,644 --> 00:03:32,989
تا دەبێتە ئاینی سەرەکی لەم وڵاتانە.

77
00:03:32,989 --> 00:03:35,978
ئیسلام لە نیمچە دورگەی عەرەبیەوە 
دەگوازرێتەوە بۆ باشوری ئاسیا،

78
00:03:35,978 --> 00:03:38,038
لەگەڵ بیرو باوەڕە
ناوەخۆییەکان تێکەڵ دەبێت

79
00:03:38,038 --> 00:03:40,704
و ئاینی سیخ دروست دەبێت.

80
00:03:40,704 --> 00:03:43,427
باروت لە چینەوە بۆ
ڕۆژھەڵاتی ناوەند دەگوازرێتەوە

81
00:03:43,427 --> 00:03:48,258
کە ڕێگە خۆشکەر دەبێت بۆ دروست بوونی
ئیمپڕاتۆریەتی عوسمانی، سەفەوی و مەنگۆلی.

82
00:03:48,258 --> 00:03:51,214
سەرکەوتنی ڕێگەی ئاوریشم 
بووە ھۆکاری لە ناو چوونیشی،

83
00:03:51,214 --> 00:03:54,272
لەگەڵ گەشەی تەکنەلۆژیایی 
دەریایی وەک قیبلەنمای موگناتیسی

84
00:03:54,272 --> 00:03:57,990
بە ئاسانی ڕێگە دەریایەکان دەدۆزرانەوە
و ڕێگە وشکانیەکان درێژ و بایەخیان نەما.

85
00:03:57,990 --> 00:04:00,622
لە ھەمان کاتدا، تێکشکانی
دەسەڵاتداری مەنگۆلیەکان،

86
00:04:00,622 --> 00:04:04,032
ھاوشان بوو لەگەڵ کشانەوەی
چین لە بازرگانی جیھانی.

87
00:04:04,032 --> 00:04:06,851
لەگەڵ ئەوەی تۆڕی ڕێڕەوە 
کۆنەکان کۆتاییان پێ ھات،

88
00:04:06,851 --> 00:04:08,936
جیھانیان بۆ ھەمیشە گۆڕی

89
00:04:08,936 --> 00:04:10,848
بەشێوازێک کە وەک خۆی لێ نایەتەوە.

90
00:04:10,848 --> 00:04:13,023
ئەوروپیەکان بە دوای 
ڕێڕەوە ئاویەکان دەگەڕێن

91
00:04:13,023 --> 00:04:15,079
بۆ دەست بردن بۆ 
سەروەتەکانی ڕۆژھەڵاتی ئاسیا

92
00:04:15,079 --> 00:04:17,381
ڕێگە خۆشکەر دەبێت بۆ
سەرھەڵدانی سەردەمی دۆزینەوە

93
00:04:17,381 --> 00:04:20,488
و دەست گەیشتن بە ئەفریقا و ئەمریکا.

94
00:04:20,488 --> 00:04:24,286
ئێستا، تێکەڵکێشکردنی جیھانی شێوەیەک 
بە ژیانمان دەبەخشێت کە ھیچ کاتێک وانەبووە،

95
00:04:24,286 --> 00:04:27,557
کڕیارە کەنەدیەکان تیشێرتێک دەکڕن
کە لە بەنگلادش بەرھەم ھاتووە،

96
00:04:27,557 --> 00:04:30,500
یابانیەکان سەیری پڕۆگرامە 
تەلەفزیۆنیەکانی بەڕیتانیا دەکەن،

97
00:04:30,500 --> 00:04:34,436
تونسیەکان تەکنەلۆژیایی ئەمریکی 
بۆ دەست پێ کردنی شۆڕش بەکار دەھێنن.

98
00:04:34,436 --> 00:04:38,577
کاریگەری جیھانگیری لە سەر 
کەلتور و ئابوری شتێکی حەتمیە،

99
00:04:38,577 --> 00:04:40,563
سەرەڕایی سوود و زیانەکانی،

100
00:04:40,563 --> 00:04:43,246
دیاردەیەکی تازە نییە.

101
00:04:43,246 --> 00:04:45,261
لەگەڵ ئەوەی شاخ و بیابانەکان

102
00:04:45,261 --> 00:04:46,688
ئێمەی لە یەکتر دوور دەخستەوە

103
00:04:46,688 --> 00:04:49,452
ئێستا بەھۆی ئۆتۆمبیلە پتەوەکان دەبڕدرێن،

104
00:04:49,452 --> 00:04:51,576
وایەری پەیوەندی نێوان کیشوەرەکان،

105
00:04:51,576 --> 00:04:53,789
ئەو ھێمایانەی لە بۆشایی ئاسمان دەردەدرێت

106
00:04:53,789 --> 00:04:56,116
جگە لە گەشتە درێژەکان،

107
00:04:56,116 --> 00:04:57,863
ھیچ یەکێک لەمانە نەدەبوون بەبێ

108
00:04:57,863 --> 00:04:59,385
کەلتورە سەرەتاییەکان

109
00:04:59,385 --> 00:05:02,252
کە ھەوڵەکانیان ڕێگەی بۆ
دروست کردنی ڕێگەی ئاوریشم خۆش کرد،

110
00:05:02,252 --> 00:05:04,115
کە یەکەم تۆڕی ڕێڕەوی جیھانە لە مێژوودا.