Svante Paabo: DNA içimizdeki neandertal hakkında bilgi veriyor.

Genetisyen Svante Paabo dünya çapında büyük bir çalışmanın sonuçlarını paylaşarak, DNA'nın, Afrika dışına göç etmemizden sonra, önceki insanların Neandertallerle ilişkiye girdiğini kanıtladığını gösteriyor (Evet, çoğumuzda Neandartel DNA'sı var.). Ayrıca, bir bebeğin parmağından küçük bir kemiğin bütün yeni insansı türleri tanımlamak için nasıl yeterli olduğunu da gösteriyor.

Yaşayan ve nesli tükenmiş insanların

genomları üzerine çalışarak,

neler öğrenebileceğimiz

hakkında konuşmak istiyorum.

Ama bundan önce,

kısaca zaten önceden bildiğiniz bir şeyi size hatırlatmak istiyorum:

Genomlarımız, genetik materyallerimiz,

vücudumuzdaki hemen her hücredeki kromozomda

şu meşhur çift helikal molekül yapısındaki

DNA şeklinde depolanmıştır.

Ve genetik bilgi,

A, T, C ve G harfleriyle kısaltılmış

4 adet bazın oluşturduğu

bir dizi tarafından ihtiva edilir.

ve bilgi iki yerde bulunur

her iplikte bir tane

ki, bu önemlidir,

çünkü yeni hücreler üretilirken, bu iplikler ayrılır ve

şablon olarak kullanılarak, mükemmele yakın bir süreçle

yeni iplikler sentezlenir.

Ama doğada, tabî, hiç bir şey

tamamen mükemmel değildir,

yani bazen bir hata yapılır

ve yanlış bir harf inşa edilir.

Ve biz de sonuç olarak,

DNA dizilerini, mesela bu odada,

kendi aramızdakileri karşılaştırırken

bazı mutasyonlar görebiliriz.

Benim genomumla sizinkini karşılaştırırsak,

yaklaşık her 1200 - 1300 harfte

bir harf farklılık gösterecektir

ve bu mutasyonlar yavaşça

zamanın bir getirisi olarak artar.

Buraya bir de şempanze eklersek, daha büyük farklılıklar görürüz.

Yaklaşık her 100 harfte bir harf

şempanzede farklı olacaktır.

Eğer bir DNA parçasının veya tüm genomun

tarihiyle ilgileniyorsanız,

gözlemlediğiniz farklılıklarla bu DNA tarihini,

tekrar inşa edebilirsiniz.

Genel olarak, bu tarih hakkındaki fikirlerimizi

bu gibi ağaç şekilleriyle ifade ederiz.

Dolayısıyla, bu çok basit.

2 insanın DNA dizisi

yakın geçmişte ortak bir ataya dönüyor.

Daha geçmişte, şempanzeyle ortak bir ata var.

Bu mutasyonların, zamanın bir getirisi olarak

meydana gelmesinden dolayı

bu farklılıkları, genel anlamda;

iki insanın yarım milyon yıl önce,

ve bir şempanze ile ise,

yaklaşık 5 milyon yıl önce ortak bir ataya sahip olduğu,

tahmini bir zamana

dönüştürebilirsiniz.

Geçen son birkaç yılda,

DNA'nın birçok parçasını çok kısa zamanda

görebilmemize yarayan bazı teknolojiler ortaya çıktmıştır.

Böylelikle, tüm insan genomunu

sadece saatler içinde tayin edebiliyoruz.

Tabi, her birimiz, iki insan genomu barındırıyoruz;

biri annemizden gelen , biri babamızdan.

ve bunlar, yaklaşık 3 milyar harf uzunluğunda.

Bendeki iki genomun

veya kullanmak istediğimiz bir genomumun

yaklaşık olarak 3 milyon farklı noktası olduğunu

bulabiliriz.

Ayrıca, bu genetik farklılıkların

tüm dünyaya nasıl yayıldığını da

anlatabilirisiniz.

Bunu yaparsanız,

Afrika'da belirli miktarda bir genetik çeşitliliğin olduğunu görürsünüz.

Afrika'nın dışına bakarsanız,

daha az bir genetik çeşitlilik görürsünüz.

Bu tabi hayret verici,

çünkü, Afrika'da yaşayan insanların sayısı,

Afrika dışındakilerin yaklaşık 6 ila 8 katı.

Oysa, Afrika'daki insanların

genetik çeşitliliği daha fazla.

Üstelik, Afrika dışında gördüğümüz

bu genetik çeşitlerin hemen hepsi,

Afrika'da bulduğumuz DNA dizileriyle

yakından ilişkili.

Ancak, Afrika'ya bakarsanız,

kıta dışında yakın akrabası olmayan

genetik çeşitin bir elemanı var.

Bunu açıklayan model,

Afrikalı çeşitliliğin bir kısmının, hepsinin değil,

dışarı çıkıp dünyanın geri kalanına kolonize olmuş olmasıdır.

Bu genetik farklılıkların tarihini belirlemeye yarayan

metodlarla birlikte bu model,

modern insanların,

temel olarak siz ve benden farksız insanların,

çok yakın geçmişte, 100 ila 200,000 yıl önce

Afrika'da evrimleştiği kavramını gündeme getirdi.

Sonra, 50 ila 100,000 yıl civarı öncesinde, dünyanın diğer

kısımlarına yerleşmek için

Afrika dışına çıktılar.

Dolayısıyla, genomik bir bakış açısıyla

"hepimiz Afrikalıyız"

demekten hoşlanıyorum.

Bugün ya Afrika'da yaşıyoruz,

ya da taze bir sürgündeyiz.

Modern insanların

bu yakın kökenlerinin bir başka sonucu da

genetik çeşitlerin, genel olarak

dünyanın geniş kesimine, birçok yere

yayılmış olmasıdır,

ve bunlar en azından kuş bakışıyla

derece derece değişkenlik gösterme eğilimindedir.

Birçok genetik çeşit olması ve

bunların da bazı farklı dereceleri olması,

ki bu, bir DNA dizisini tespit edersek

(bir bireyin genomu)

bir insanın nereden geldiğini

tam olarak öngörebileceğimiz anlamına gelir,

onun bir ve ikinci kuşak atalarının

etrafa çok dağılmamasına yaramıştır.

fakat peki bu, mesela,

birçok insanın düşündüğü gibi,

farklı kıtalardaki insan grupları arasında, büyük genetik farklılıklar

olduğu anlamına gelir mi?

Hepimiz bu soruları sormaya başlayabiliriz.

Mesela, şu an dünyanın farklı yerlerinden bin insanın

genom dizilerinin incelendiği

devam etmekte olan bir proje var.

Afrika'daki iki topluluktan

185 Afrikalı incelenmiş.

Yaklaşık olarak eşit olmak üzere, Avrupa ve Çin'de

birçok insan incelenmiş.

Ve ne kadar farklılık bulduğumuzu,

kaç harfin değiştiğini,

en azından o bireysel sekansların bir tanesi için söylemeye başladık.

Ve bu miktar çok fazla: 38 milyon değişken pozisyon var.

Ancak, Afrikalılarla Afrikalı olmayanlar arasında kesin bir farklılık

olup olmadığını sorabiliriz.

Galiba, çoğumuzun hayal edebileceği

en büyük fark halen mevcut,

ve mutlak bir farklılıkla;

ki kastettiğim;

Afrika'daki insanların belli bir pozisyonda

tüm bireylerin, %100'ünün, bir harfe sahip olduğu,

ve Afrika dışındaki herkesin başka bir harfe sahip olduğu bir farklılık.

Milyonlarca farklılığın arasından bunun cevabı;

böyle tek bir pozisyon bile olmamasıdır.

Bu ilginç olabilir.

Belki bir birey yanlış sınıflandırılmıştır vs.

Yani, kriteri biraz esnetip;

Afrika'daki insanların %95'inin de sahip olduğu

bir çeşit,

%95'inin sahip olduğu başka bir çeşit

ve toplamda bu şekilde 12 çeşit olan

kaç tane pozisyon bulabiliriz?

Ve bu çok ilginç.

Yani, bu anlamda

Afrikalı, Avrupalı veya Asyalı

bir insan gördüğümüzde,

o insanın, genomundaki bir pozisyonda %100 doğrulukla,

ne olduğunu öngöremiyoruz.

Ve sadece 12 pozisyon için,

%95 ihtimalle doğru olmayı umuyoruz.

Bu ilginç olabilir.

çünkü, tabi, insanlara bakıp,

onların veya atalarının nereden geldiğini kolaylıkla söyleyebiliyoruz.

Yani şimdi bu,

bakıp kolayca gördüğümüz

bu karakteristik özellikler,

yüz hatları, cilt rengi, saç yapısı,

bir genin büyük etkileriyle değil,

dünyanın farklı kısımları arasında

değişkenlik gösteren birçok farklı genetik çeşit

tarafından tanımlandığı anlamına geliyor.

Birbirimizde kolayca gözlemleyebildiğimiz

bu karakteristik özelliklerle ilgili,

göz önüne alınmaya değer bulduğum

bir başka şey de;

tam anlamıyla vücut yüzeyimizde olmalarıdır.

Bunlar, az önce de dediğimiz gibi --

yüz hatları, saç yapısı, cilt rengi.

Kıtalar arasında değişkenlik gösteren,

yiyecekleri nasıl sindirip metabolize ettiğimizle

veya bağışıklık sistemimizin vücudumuzu istila etmeye çalışan

mikroplarla nasıl baş ettiğiyle ilgili,

kıtalar arasında değişkenlik gösteren

birkaç özellik daha mevcut.

Ama bunlar; vücudumuzun,

çevreyle direkt etkileşimde olduğu,

dilerseniz tamamen karşılaştığı parçalarının tümü.

Vücudumuzun bu kısımlarının

çevredeki seleksiyondan

ve içerdikleri genlerin

değişen sıklığından

hızlıca nasıl etkilendiğini hayal etmek kolay.

Ancak, vücudumuzun çevreyle direkt etkileşmeyen

diğer kısımlarına bakarsak--

böbreklerimiz, karaciğerimiz, kalplerimiz--

bu organların nerden geldiğini

sadece onlara bakarak

söylemenin hiç bir yolu yok.

Ayrıca, bu çıkarımın

bir başka ilginç sonucu da;

insanların Afrika'da yakın zamanda ortak bir kökeni olduğu

ve o insanların yaklaşık 100,000 yıl önce

göç ederken

yeryüzünde yalnız olmadığıdır.

Etrafta farklı tür insanlar vardı,

muhtemelen en çok bilinen, Neandertaller--

insanların bu sağlam türleri,

ki burada sağdaki

modern insan iskeletiyle karşılaştırılan soldaki iskelet--

Batı Asya ve Avrupa'da birkaç yüz bin yıl

yaşamışlardır.

Yani, ilginç bir soru da şu ki;

bir araya geldiğimizde ne oldu?

Neandertallere ne oldu?

Bu gibi sorulara cevap vermeye başlamak için,

benim araştırma grubum -- şu an 25 yıldan fazla süredir --

on binlerce yıl önce

nesli tükenmiş hayvanların ve

Neandertal kalıntılarının

DNA'larını ayırma metodları üzerinde çalışıyor.

Yani bu, DNA'nın nasıl ayrıldığı,

dizilerini görmek için hangi şekle dönüştürüldüğü

gibi bir çok teknik konu içeriyor.

Deneylerde kendi DNA'nızın deneye karışmasından

kaçınmak için

çok dikkatli çalışmalısınız.

Birçok DNA molekülünün çok hızlı bir şekilde

dizilenmesini sağlayan bu metodlarla birlikte,

bu da, bizim geçen sene,

Neandertal genomunun ilk modelini sunmamızı sağladı,

yani, şu an, en azından

%55'ini yeniden oluşturabildiğimiz

Neandertal genomuna

internetten bakabilirsiniz.

Ayrıca, şu an yaşayan insanların

genomlarıyla karşılaştırmaya başlayabilirsiniz.

Sonrasında sormak isteyebileceğiniz

bir soru olabilir:

biraraya geldiğimizde ne oldu?

Melezlenme oldu mu, olmadı mı?

Güney Avrupa'dan gelen

Neandertallere bakarak ve şu an yaşayan insanlarınkiyle

genomlarını kıyaslayarak

bu soru sorulabilir.

Sonra bunu birey çiftleriyle

yapmak için baktık ve

iki Afrikalı ile başladık,

bu iki Afrikalı genomlara bakıp

birbirlerinden hangi noktalarda ayrıldıklarını ararken,

her durumda sorduk: Bir Neandertal neye benzer?

Hangi Afrikalı ile eşleşiyor?

Neandertaller hiç Afrika'da bulunmadığı için

bir fark olacağını beklemiyorduk.

Eşit olmalılardı, bir Afrikalı'ya daha yakın

olması için hiç bir sebep yoktu.

İşte asıl konu bu.

İstatistiksel olarak, Neandertaller'in

bir Afrikalı ile veya bir başka Afrikalı ile eşleşme sıklığı olarak bir farkı yoktu.

Ancak, bir Avrupalı ve bir Afrikalı

bireye bakınca, bu durum farklı.

Bir Neandertal,

bir Afrikalı'dan ziyade bir Avrupalı ile

önemli derecede daha fazla eşleşiyor.

Çinli bir bireyle Afrikalı'yı karşılaştırınca da

durum aynı,

Neandertal, Çinli ile daha çok eşleşiyor.

Bu da ilginç olaiblir,

zira Neandertaller hiç bir zaman Çin'de bulunmadı.

Yani, bunu açıklamak için önerdiğimiz model,

yaklaşık 100,000 yıl önce modern insanların

Afrika'dan dışarı çıktıklarında

Neandertallerle buluşmuş olmaları.

Büyük ihtimalle bunu ilk önce, Neandertallerin yaşadığı

Orta Doğu'da yaptılar.

Eğer orada birbirleriyle melezlendilerse,

o zaman, Afrika dışındaki herkesin

atası haline gelen

o modern insanlar

genomlarında bu Neandertal elemanlarını kendileriyle birlikte

dünyanın geri kalanına taşıdılar.

Yani bugün, Afrika dışında yaşayan insanların

DNA'larının yaklaşık yüzde iki buçuğu

Neandertallerden geliyor.

Yani şu an, ataların kalıntılarına bakıp

DNA'yı ayırmak için;

teknolojiye ve bir referans noktası olarak

Neandertal genine

sahip olduğumuza göre,

bunu dünyanın başka herhangi bir yerinde uygulayabiliriz.

Bunu yaptığımız ilk yer Güney Sibirya.

Altay Dağları'ında

Denisova denilen bir yerde,

burada bir mağara yerleşkesinde

arkeologlar 2008 yılında

küçük bir parça kemik --

işte onun bir kopyası--

buldular ve onun bir insanın serçe parmağının

uç falanksı (parmağın en ucundaki küçük kemik) olduğunu farkettiler.

Yeteri kadar iyi korunmuştu,

böylece bu bireyin DNA'sını,

hatta daha genişleterek

Neandertaller'e yönelik olarak tanımlayabildik,

ve onu şu anki insan ve Neandertal arasında

ilişki kurmak için kullandık.

Ve bu bireyin yaklaşık 640,000 yıl önce

Neandertallerle DNA dizileri bakımından

ortak bir kökeni olduğunu bulduk.

Hatta, daha geçmişte, 800,000 yıl önce

şimdiki insanlarla

ortak bir kökeni olduğunu da.

Yani, bu birey Neandertallerle bir kökeni

paylaşan bir toplumdan geliyor,

ama, daha eskiden uzun ve bağımsız bir hikâyesi var.

Bu küçük, küçücük kemik parçasından

yola çıkarak tariflediğimiz

bu insan grubunu,

Denisovalıları,

bu ilk tanımlandıkları yerin adıyla andık.

Yani şimdi Neandertaller ile ilgili sorduğumuz soruyu

Denisovalılarla ilgili de sorabiliriz:

Onlar da şimdiki insanların atalarıyla melezlendiler mi?

Eğer bu soruyu sorarsak ve

Denisovalı genomunu

dünyadaki diğer insanlarla karşılaştırırsak,

ilginç bir şekilde, Denisovalı DNA'sının

şu an Sibirya'nın yakınında bile yaşayan

herhangi bir insanla uyuştuğuna dair hiç bir kanıt olmadığını görüyoruz.

Ancak Papua Yeni Gine'de ve

Melanezya ve Pasifik'teki diğer adalarda buna dair kanıt buluyoruz.

Yani muhtemelen bu,

Melanezyalılar'ın atalarının Sibirya'da

hiç bulunmadığını düşündüğümüz için, Denisovalılar'ın

geçmişte daha yaygın olduğu anlamına geliyor.

Nesli tükenmiş insanların

bu genomlarını çalışarak,

modern insanların Afrika dışına çıkmaya başladıklarında

dünyanın benzediği bir resme ulaşmaya yaklaşıyoruz.

Batıda Neandertaller ;

doğuda Denisovalılar --

belki henüz tanımlayamadığımız

başka tür insanlar da vardı.

Bu insanların aralarındaki sınırların tam olarak nerede olduğunu bilmiyoruz,

ama, Güney Sibirya'da,

en azından hem Neandertaller'in, hem Denisovalılar'ın,

geçmişte bir zamanda bulunduğunu biliyoruz.

Sonra modern insanlar Afrika'da bir yere göç ettiler,

Afrika dışına, büyük ihtimalle Orta Doğu'ya gittiler.

Neandertallerle karşılaştılar, onlarla melezlendiler,

dünyaya dağılmaya devam ettiler,

ve Güneydoğu Asya'da bir yere,

ve Denisovalılar ile karşılaştılar ve melezlendiler

ve Pasifik'e doğru devam ettiler.

Ve sonra insanların bu erken formları kayboluyor,

ama şu an bazılarımızın içinde

az da olsa yaşamaya devam ediyorlar --

Afrika dışındaki insanların DNA'larının yüzde iki buçuğu

Neandertaller'den

ve Melanezya'daki insanların

aslında fazladan yaklaşık olarak yüzde beşi

Denisovalılar'dan.

Tüm bunlardan yola çıkarak; bu,

Afrika dışındaki insanlar genomlarında

nesli tükenmiş insan tülerinden gelen

eski elemanları taşırken, Afrikalılar taşımadığı için

Afrika'da olan ve Afrika dışından olan insanlar arasında,

kesin bir farklılık olduğu

anlamına mı geliyor?

Bence konu bu değil.

Muhtemelen, modern insanlar

Afrika'da bir yere göç ettiler.

Afrika üzerinden tabi başka yerlere,

daha eski insan türlerinin olduğu yerlere de yayıldılar.

Başka bir yerde melezlendiğimiz için,

Afrika'daki daha eski türlerin de

muhtemelen bir genomunu

taşıyacağımız bir gün,

onların da Afrika'daki eski modern insanlarla

melezlendiğini bulacağımızdan eminim.

Yani ,özetlersek,

şimdiki insanların ve nesli tükenmiş olanların

genomlarını çalışmaktan

ne öğrendik?

Galiba birçok şey öğrendik,

ama bahsetmeyi önemli bulduğum bir şey;

bence hep melezlenmekte olduğumuz dersidir.

Eski insan türleriyle

nerede karşılaştıysak melezlendik

ve o zamandan beri birbirimizle melezleniyoruz.

İlginize teşekkürler.

(Alkışlar)