Ai quyết định dụng ý của nghệ thuật? - Hayley Levitt

Xem toàn bộ bài học tại: https://ed.ted.com/lessons/who-decides-what-art-means-hayley-levitt

Có một câu hỏi đã được các triết gia và các nhà phê bình nghệ thuật đặt ra trong nhiều thập kỷ: Nên để cho dụng ý của nghệ sĩ ảnh hưởng đến việc diễn giải tác phẩm đến mức nào? Kế hoạch và động lực của họ có ảnh hưởng đến ý nghĩa của nó không? Hay hoàn toàn phụ thuộc vào sự đánh giá của người xem? Cùng Hayley Levitt khám phá các mạng lưới phức tạp của diễn giải nghệ thuật.

Bài học bởi Hayley Levitt, đạo diễn bởi Avi Ofer.

Tưởng tượng bạn và một người bạn
tham dự triển lãm nghệ thuật

và bị thu hút bởi một bức vẽ nổi bật.

Màu đỏ rực với bạn
như biểu tượng của tình yêu,

nhưng bạn của bạn lại khẳng định
đó là biểu tượng chiến tranh.

Và những vì sao bạn thấy trên
trời đầy thơ mộng,

người bạn đó lại diễn giải là hiện tượng
nóng lên toàn cầu - do ô nhiễm.

Để chấm dứt tranh luận, bạn tra cứu
trên mạng, và đọc được rằng

bức vẽ là bản sao của một dự án
đỉnh cao của một họa sĩ:

Đỏ là màu yêu thích của cô ấy
và những đốm bạc là những tiên nữ.

Bạn giờ đã biết ý tưởng
tạo nên tác phẩm này.

Bạn có sai khi cảm nhận bức vẽ
không theo cách của họa sĩ?

Bạn có bớt hứng thú
khi biết ý nghĩa bức tranh?

Nên để cho dụng ý của họa sĩ

ảnh hưởng việc diễn giải bức tranh
như thế nào?

Đó là một vấn đề gặp nhiều tranh cãi

từ những triết gia và nhà phê bình,
không tìm được tiếng nói chung.

Giữa thế kỷ 20,

nhà phê bình văn học W.K. Wimsat
và triết gia Monroe Beardsley

tranh luận rằng dụng ý nghệ thuật
là không liên quan.

Họ gọi đây là “Ngụy luận về dụng ý”:

khi dụng ý nghệ thuật
của họa sĩ bị hiểu sai.

Lập luận này có hai mặt:

Thứ nhất, những họa sĩ ta tìm hiểu
không còn sống,

dụng ý của họ không được ghi chép lại,

hay đơn giản là không có cách giải thích
cho các tác phẩm của họ.

Thứ hai, thậm chí,
nếu có chút thông tin liên quan,

Wimsatt và Beardsley tin rằng

nó cũng sẽ làm ta sao nhãng
khỏi chất lượng tác phẩm.

Họ so sánh nghệ thuật
với món tráng miệng:

Khi bạn ăn bánh pudding,

dụng ý của đầu bếp không ảnh hưởng
đến sự cảm nhận mùi vị và kết cấu bánh.

Cuối cùng, họ nói, bánh pudding "ngon."

Dĩ nhiên, người này thấy "ngon" thì
không có nghĩa người khác cũng vậy.

Vì mỗi người có cảm nhận khác nhau,

những đốm bạc trong bức vẽ
có thể được hiểu là tiên nữ,

ngôi sao, hay sự ô nhiễm.

Theo suy luận của Wimsatt và Beardsley,
cách diễn giải tác phẩm của cô ấy

sẽ chỉ là một trong nhiều cách khác nhau
và tất cả đều có thể được chấp nhận.

Nếu thấy vấn đề gì,

bạn có thể đồng ý kiến với Steven Knapp
và Walter Benn Michaels,

hai nhà lý luận văn học đã chối bỏ
"Ngụy luận về dụng ý".

Họ tranh luận
trằng dụng ý của tác giả

không chỉ là một cách diễn giải

mà còn là cách diễn giải hợp lý nhất.

Ví dụ, tưởng tượng
bạn đang dạo trên bãi biển,

ngang qua một loạt dấu vết trên cát
và nảy ra một đoạn thơ.

Knapp và Michaels tin rằng
vần thơ sẽ mất hết ý nghĩa

nếu bạn khám phá ra rằng
những dấu vết đó không phải do con người

mà do những đợt sóng xô.

Họ tin rằng một nhà sáng tạo có chủ ý

sẽ làm cho những ý thơ
đều thật dễ hiểu.

Một số ủng hộ nhóm trung lập,

cho rằng dụng ý chỉ là
một mảnh ghép nhỏ trong bức tranh lớn.

Triết gia đương thời Noel Carroll
đưa ra luận điểm

rằng dụng ý của nghệ sĩ
liên quan đến khán giả

cũng giống như dụng ý của người nói

liên quan đến người nghe trong hội thoại.

Để hiểu dụng ý hoạt động như thế nào
trong hội thoại,

Carroll bảo hãy tưởng tượng ai đó
cầm điếu xì-gà và hỏi xin một que diêm.

Bạn đáp lại
bằng cách đưa cái bật lửa,

thể hiện việc
muốn đốt điếu xì-gà.

Ngôn từ dùng để hỏi quan trọng,

nhưng dụng ý đằng sau câu hỏi
mới ảnh hưởng nhận thức

và khiến bạn phản ứng.

Vậy bạn đồng ý với luận điểm nào?

Bạn có giống như Wimsatt and Beardsley,
tin rằng khi cảm nhận nghệ thuật,

như cảm nhận bánh pudding?

Hay cho rằng dụng ý
và động lực

mới ảnh hưởng
đến ý nghĩa của tác phẩm?

Diễn giải nghệ thuật
là một mạng lưới phức tạp

mà có lẽ không bao giờ
tìm được câu trả lời chính xác.