Hans Rosling: Những điều tốt lành của thập kỷ?

Hans Rosling đánh giá lại báo cáo 10 năm của Liên Hiệp Quốc với tầm nhìn tuyệt vời của mình, hé lộ những mảng tin vô cùng đáng kinh ngạc và đáng được đưa lên trang nhất. Qua đó, ông phê phán những lỗi lầm trong đánh giá dữ liệu thống kê đã làm tuột mất đi những điều quan trọng.

Hôm nay chúng ta hiện diện ở đây

là bởi vì Liên Hiệp Quốc

vừa xác định mục tiêu

cho quá trình phát triển của nhiều quốc gia.

Đây là những Mục tiêu phát triển Thiên Niên kỉ.

Và lý do mà tôi quan tâm tới những mục tiêu này

là vì nó có 8 mục tiêu cả thảy.

Và bằng cách chỉ ra 8 mục tiêu khác nhau như vậy,

Liên Hiệp Quốc nói rằng

một quốc gia

cần thay đổi nhiều thứ

để người dân có cuộc sống tốt hơn.

Nhìn đây, bạn phải chấm dứt nạn đói nghèo,

giáo dục, giới tính,

sức khỏe của trẻ em và sản phụ,

kiểm soát bệnh dịch, bảo vệ môi trường

và đạt được mối liên kết vững chắc giữa các quốc gia

trong mọi khía cạnh

từ viện trợ tới thương mại.

Lý do thứ 2 làm tôi để tâm đến những mục tiêu phát triển này

là vì mỗi một mục tiêu đều được ước lượng rõ ràng.

Ví dụ như vấn đề tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh.

Mục tiêu là giảm thiểu 2/3

tỷ lệ đó,

từ năm 1990 đến 2015.

Tương đương với giảm thiểu 4% mỗi năm.

Và chính điều này

sẽ tạo nên sự khác biệt

giữa miệng lưỡi chính trị

và hành động cho điều thực sự quan trọng,

một cuộc sống tốt đẹp hơn cho người dân.

Và tôi cũng rất vui khi biết rằng

những dữ liệu gần đây cho thấy

nhiều quốc gia

ở Châu Á, Trung Đông,

Mỹ La-tinh và Đông Âu

đang giảm thiểu với tỷ lệ này.

Và thậm chí một nước lớn như Brazil cũng đang phấn đấu với tỷ lệ 5% 1 năm,

Thổ Nhĩ Kỳ thì 7% 1 năm.

Đó đều là những tin tốt.

Nhưng rồi có người nói: "Chẳng có tiến triển gì ở Châu Phi cả.

Và thậm chí cũng chẳng có thống kê nào cho thấy

tình trạng hiện tại của Châu Phi."

Tôi sẽ chứng minh là họ đã sai về cả 2 ý trên.

Nào, chúng ta hãy cùng đến với thế giới tuyệt vời của số liệu.

Tôi cho các bạn xem website này, ChildMortality.org

các bạn sẽ thấy được tỷ lệ tử vong ở trẻ em

dưới 5 tuổi của tất cả các quốc gia.

Thống kê được hoàn thành bởi những chuyên gia của Liên Hiệp Quốc.

Và tôi lấy Kenya làm 1 ví dụ.

Đây là số liệu.

Đừng hoang mang sợ hãi gì hết. Tôi sẽ dẫn dắt quý vị từ từ.

Trông nó rắc rối, giống như hồi còn học đại học

lúc mà các bạn ghét môn thống kê như thế nào.

Nhưng đầu tiên, khi bạn nhìn vào những cái chấm như thế này,

bạn tự hỏi mình là:

những dữ liệu này từ đâu ra?

Nguồn gốc của nó là gì?

Có phải là ở Kenya

các bác sỹ và những nhà chuyên gia khác

viết những giấy báo tử cho những trẻ em bị chết,

rồi gửi tới văn phòng thống kê?

Không. Những quốc gia có thu nhập thấp như Kenya

vẫn chưa có đủ trình độ tổ chức như vậy.

Thật ra cũng có, nhưng không được hoàn chỉnh,

bởi vì có rất nhiêu ca tử vong

xảy ra trong gia đình,

và không được ghi vào sổ sách.

Cái chúng ta dựa vào không phải là một hệ thống chưa hoàn chỉnh.

Chúng ta có những cuộc phỏng vấn và khảo sát.

Và đó là những viên chức phỏng vấn nữ

có trình độ cao

họ ngồi nói chuyện với 1 người phụ nữ trong 1 giờ đồng hồ

và hỏi về những tiểu sử sinh sản của họ.

Chị có bao nhiêu đứa con rồi?

Chúng còn sống không?

Nếu đã mất thì chúng mất ở mấy tuổi và năm nào?

Và khảo sát này được thực hiện

với hàng ngàn phụ nữ trong nước

và gộp chung lại thành 1 cái gọi là

báo cáo khảo sát sức khỏe dân số.

Nhưng những khảo sát này rất tốn kém,

và chỉ có thể được lặp lại sau 3 đến 5 năm.

Nhưng những dữ liệu này rất đáng tin cậy.

Vậy đây là 1 hạn chế.

Và còn những đường màu này là những kết quả;

mỗi một màu là một cuộc khảo sát.

Nhưng nó có vẻ quá phức tạp, tôi sẽ lược giản nó,

và cho các bạn một giá trị trung bình cho mỗi cuộc khảo sát.

Đây là năm 1977, 1988,

1992, 1997

và 2002

Và khi những chuyên gia ở Liên Hiệp Quốc

có trong tay những dữ liệu này,

họ sử dụng những công thức toán cao cấp

để tạo ra một đường xu hướng (trend line), và nó trông như thế này đây.

Và đây là cái tốt nhất họ rút ra được từ những giá trị này.

Nhưng nhìn kỹ xem.

Họ vẽ tiếp đường xu hướng

vượt qua giá trị cuối cùng

và chẳng đi về đâu cả.

Và họ ước tính rằng, 2008,

Kenya có tỷ lệ trẻ em tử vong là 128/1000

Và tôi rất buồn,

vì chúng ta có thể thấy

sự đảo ngược trong xu hướng ở Kenya

với sự gia tăng tỷ lệ tử vong trẻ em trong những năm 90.

Đây là 1 tấm bi kịch.

Nhưng vào tháng 6 tôi nhận được một lá thư

từ Cục Khảo Sát Sức Khỏe Dân Số (Demographic Health Surveys)

và cho thấy những dấu hiệu tốt từ Kenya.

Tôi rất vui.

Đó là những đánh giá về những khảo sát mới.

Sau đó mất 3 tháng

để Liên Hiệp Quốc cập nhật dữ liệu,

và vào thứ 6 chúng ta có một đường xu hướng mới.

Nó nằm dưới đây.

Tuyệt quá phải không?

Hôm thứ 6, tôi đang ngồi trước máy vi tính của mình,

và tôi thấy tỷ lệ tử vong giảm

từ 128 xuống còn 84 chỉ trong buổi sáng hôm đó.

Và rồi chúng tôi ăn mừng.

Nhưng bây giờ, khi có đường xu hướng này,

Chúng ta sẽ đo đạt sự phát triển như thế nào?

Tôi sẽ chỉ ra chi tiết ở đây,

vì Liên Hiệp Quốc làm như sau.

Họ bắt đầu đánh giá từ năm 1990 tới 2009.

Họ nói: "0.9%, chẳng có tiến triển gì cả."

Điều này không công bằng.

Là một giáo sư, tôi nghĩ tôi có quyền đề nghị một cách nhìn khác.

Tôi sẽ nói, ít nhất là hãy làm như thế này.

10 năm là đủ để theo dõi sự phát triển.

Chia làm 2 đợt khảo sát, và bạn có thể thấy điều gì đang xảy ra.

Họ đạt được 2,4%.

Nếu tôi làm việc ở Bộ Y Tế ở Kenya,

tôi sẽ nối 2 điểm này lại.

Vậy cái tôi muốn nói là

chúng ta biết về tỷ lệ tử vong trẻ em.

Chúng ta có một xu hướng tốt.

Việc xử lý số liệu này trở nên phức tạp

khi chúng ta đánh giá Những Mục Tiêu Phát Triển Thiên Niên kỉ (MDGs).

Và điều đó cực kỳ quan trọng,

vì những năm 90 là một thập kỷ tồi tệ cho Châu Phi,

không chỉ ở Kenya, mà toàn Châu Phi.

Đỉnh cao của đại dịch HIV.

Trước khi có những loại thuốc mới, họ phải ráng dùng những thuốc sốt rét cũ.

Gần đây, chúng ta có mùng chống muỗi.

Và còn những vấn đề kinh tế xã hội,

đang được giải quyết theo hướng tốt đẹp hơn.

Vậy hãy nhìn giá trị trung bình ở đây.

Đây là giá trị trung bình của các nước Châu Phi miền Nam Sahara.

Và Liên Hiệp Quốc nói

tỷ lệ giảm thiểu là 1.8%.

Nghe có vẻ lý thuyết 1 chút,

nhưng thực ra thì không.

Bạn biết đấy, những nhà kinh tế học,

họ rất thích tiền, họ muốn nhiều tiền hơn nữa, và họ muốn tiền đẻ ra tiền.

Nên họ tính toán tỷ lệ phát triển kinh tế hàng năm.

Chúng tôi làm trong ngành y tế cộng đồng, chúng tôi ghét trẻ em tử vong,

nên chúng tôi muốn tỷ lệ đó giảm càng nhiều càng tốt.

Nên chúng tôi tính toán tỷ lệ giảm hàng năm.

Nhưng tỷ lệ phần trăm thì cũng như nhau.

Nếu nền kinh tế phát triển với 4%

thì chúng ta cần giảm tỷ lệ tử vong trẻ em với 4%

Nếu nó được sử dụng tốt và mọi người thực sự quan tâm

và có thể sử dụng nguồn dữ liệu theo cách họ muốn.

Vậy có công bằng không khi đánh giá số liệu qua quãng thời gian 19 năm?

1 nhà kinh tế sẽ không bao giờ làm vậy.

Tôi vừa chia nó ra làm 2 giai đoạn.

Những năm 90, chỉ có 1,2%,

chỉ 1,2% thôi.

Trong khi, giai đoạn hai--

Cứ như thể Châu Phi đã qua giai đoạn 1,

và giờ là giai đoạn 2.

Nhưng thậm chí làm như vậy đi nữa

cũng vẫn không phải là 1 trình bày rõ ràng cho cả Châu Phi,

bởi vì nó chỉ là giá trị trung bình,

1 tỷ lệ giảm trung bình của Châu Phi.

Và nhìn đây khi tôi cho các bạn xem những biểu đồ bong bóng này.

Vẫn vậy,

Trục tung cho số tử vong trên 1000 trẻ em.

Và đây là các năm.

Và tôi sẽ cho các bạn thấy 1 bức tranh rộng hơn MDG.

Tôi bắt đầu vào 50 năm trước

lúc đó hầu hết các nước Châu Phi tuyên bố độc lập.

Ví dụ như Congo, tỷ lệ khá cao,

Ghana, thấp hơn và Kenya còn thấp hơn nữa.

Và điều gì đã diễn ra từ lúc đó trở đi?

Như bạn thấy, từ khi độc lập, trình độ học vấn được cải thiện

và tiêm phòng dịch được bắt đầu, bệnh đậu mùa được chữa trị tận gốc,

vệ sinh được cải thiện, và mọi thứ đều trở nên tốt đẹp hơn.

Nhưng sau đó, vào những năm 80,

Congo có cuộc nội chiến,

và tốc độ giảm bị khựng lại ở đây..

Ghana tiến bộ rất nhanh.

Kenya thì lại tăng lên một chút, Ghana vượt qua,

nhưng sau đó Kenya và Ghana cùng giảm xuống --

Congo thì vẫn đứng nguyên đó.

Đó là tỷ lệ được tính cho tới nay.

Bạn thấy đó, chẳng hợp lý chút nào

khi tính tỷ lệ trung bình của cả 2 mức độ này,

1 cái thì không có tiến triển gì, 1 cái thì tiến triển rất nhanh.

Đã đến lúc cho chúng ta

từ bỏ suy nghĩ các nước Châu Phi miền Nam Sahara là 1.

Mỗi nước bây giờ đều đã khác nhau,

và họ xứng đáng được nhìn nhận như cái cách

chúng ta nhìn nhận các nước Châu Âu là các nước riêng.

Tôi có thể nói là nền kinh tế của Hy Lạp và Thụy Điển khác xa nhau.

Ai cũng biết vậy.

Và mỗi 1 quốc gia được đánh giá một cách riêng.

Để tôi cho các bạn thấy một bức tranh rộng hơn.

Quốc gia của tôi, Thụy Điển:

năm 1800, chúng tôi đứng ở đây.

Chắc có một sự rối loạn nhân cách kì lạ nào đó mà chúng tôi mắc phải,

tính số lượng trẻ em vô cùng tỉ mỉ mặc dù tỷ lệ tử vong khá cao.

Điều này rất lạ và cũng khá là đáng xấu hổ.

Nhưng ở Thụy Điển, chúng tôi có thói quen như vậy,

chúng tôi tính số trẻ em tử vong,

nhưng nhiều khi lại chẳng làm gì với số liệu đó.

Và đây là những năm nạn đói hoành hành.

Đây là nhưng năm tệ hại, người dân thì mệt mỏi với Thụy Điển.

Tổ tiên của tôi di cư qua Mỹ.

Và cuối cùng, họ bắt đầu có tiến triển rõ rệt.

Và tại đây, chúng tôi có nền giáo dục và dịch vụ y tế phát triển hơn,

và rồi tỷ lệ tử vong trẻ em giảm.

Chúng tôi chưa bao giờ có chiến tranh. Thụy Điển lúc này khá yên bình.

Nhưng nhìn xem, tốc độ giảm

ở Thụy Điển

không nhanh.

Thụy Điển có được tỷ lệ thấp

là vì chúng tôi bắt đầu sớm hơn.

Chúng tôi có những trường học chính quy

bắt đầu từ năm 1842.

Và bắt đầu có 1 ảnh hưởng sâu sắc

khi chúng tôi đưa nền giáo dục đến với phụ nữ

một thế hệ sau đó.

Bạn có thể nhận ra

đây là đầu tư dài hạn.

Không phải là trong 5 năm.

Mà là đầu tư dài hạn.

Và Thụy Điển chưa bao giờ đạt tới Mục Tiêu Phát Triển Thiên Niên kỉ (MDG)

3.1% khi tôi tính toán.

Chúng tôi đã lạc hướng, huh. Thụy Điển là vậy.

Nhưng ít ai bàn về vấn đề đó.

Chúng tôi muốn các nước khác tốt hơn chúng tôi ngày xưa. Và đúng là như vậy.

Để tôi cho bạn xem Thái Lan,

một nước rất thành công. Thái Lan từ những năm 1960 --

họ đi từ chỗ này

và rồi gần như đạt tới tỷ lệ của Thụy Điển.

Tôi cho các bạn xem 1 ví dụ khác, Ai Cập,

một thành công rực rỡ trong y tế cộng đồng.

Ai Cập nằm ở đây vào năm 1960,

còn cao hơn cả Congo.

Châu thổ sông Nile là một nơi nghèo khổ cho trẻ em

với những căn bệnh liên quan tới tiêu chảy

sốt rét và rất nhiều vấn đề khác.

Và rồi họ xây được Aswan Dam (Đập Aswan). Họ có điện.

Họ cải thiện giáo dục.

Họ có cơ sở chăm sóc y tế.

Và tỷ lệ bắt đầu giảm,

Và rồi họ có nước sạch hơn, họ chữa trị tận gốc sốt rét.

Chẳng phải là rất thành công hay sao.

tỷ lệ MDG về vấn đề tử vong trẻ em

là hoàn toàn có thể thực hiện được.

Và điều đáng mừng là

ngày nay Ghana và Ai Cập

đều đang giảm với tốc độ nhanh nhất của họ.

Kenya cũng tăng tốc.

Chúng ta có một vấn đề ở đây.

Chúng ta có một vấn đề nghiêm trọng ở những quốc gia đang đứng trững lại ở đây.

Tôi sẽ cho bạn thấy một bức tranh rộng hơn nữa,

quang cảnh về tử vong trẻ em.

Tôi sẽ trình bày về mối quan hệ

giữa tỷ lệ tử vong trẻ em --

tỷ lệ đó nằm ở trục tung --

và ở trục hoành là quy mô hộ gia đình.

Mối quan hệ giữa 2 điều đó.

1, 2, 3, 4 trẻ trên 1 phụ nữ.

6, 7, 8, trẻ trên 1 phụ nữ.

1 lần nữa, vào năm 1960,

50 năm trước.

Mỗi một bong bóng là một quốc gia.

Màu là đại diện cho lục địa.

Xanh đậm là các nước Châu Phi miền Nam Sahara.

Kích cỡ của bong bóng là dân số.

Khu vực này

là những quốc gia gọi là "đang phát triển".

Họ có tỷ lệ trẻ em tử vong và quy mô hộ gia đình

rất cao, từ 6-8 trẻ.

còn các nước ở đây,

gọi là các nước "phương Tây".

Họ có tỷ lệ tử vong trẻ em thấp

và hộ gia đình nhỏ.

Điều gì đã xảy ra?

Cái tôi muốn các bạn làm bây giờ là hãy nhìn tận mắt

mối quan hệ giữa việc tỷ lệ tử vong trẻ em giảm

và sự thu nhỏ quy mô hộ gia đình.

Tôi chỉ muốn không còn ai nghi ngờ gì nữa.

Các bạn phải tận mắt nhìn thấy điều này.

Đây là điều đã xảy ra. Tôi bắt đầu.

Chúng ta bắt đầu giảm xuống,

bệnh đầu mùa giảm, giáo dục tiên tiến hơn,

dịch vụ y tế tốt hơn.

Trung Quốc bắt đầu đi xuống cái hình vuông nhỏ này đây.

Và tiếp theo là Brazil.

Ấn độ đang tiến tới. Nước Châu Phi đầu tiên cũng đi vào khu vực này.

Và càng ngày càng nhiều quốc gia hơn nữa.

Chào mừng tới một cuộc sống đàng hoàng tử tế hơn.

Nào. Chúng ta muốn mọi quốc gia đều xuống đây.

Đây là tầm nhìn mà chúng ta có phải không.

Và các quốc gia Châu Phi đầu tiên đang tiến tới.

Chúng ta đang dừng lại ở đây.

Không còn cái gì gọi là

"các nước phương Tây" và "các nước đang phát triển"

Đây là báo cáo từ Liên Hiệp Quốc,

vừa đăng hôm thứ 6.

Rất hay -- "Mức độ và Xu hướng trong tử vong trẻ em" --

ngoại trừ trang này.

Trang này rất dở.

Trang này là bảng phân loại các quốc gia.

Có mục "các quốc gia đang phát triển" -- Tôi có thể đọc từ trong đây ra --

các nước đang phát triển: Hàn Quốc.

Huh?

Họ có Samsung, sao họ lại là 1 nước đang phát triển được?

Có Singapore trong đó.

Singapore có tỷ lệ trẻ em tử vong thấp nhất thế giới.

Họ vượt qua Thụy Điển 5 năm về trước,

và họ đánh giá đây là 1 nước đang phát triển.

Còn có Qatar trong đó nữa.

Đây là nước giàu nhất thế giới với kênh truyền hình Al Jazeera.

Làm thế quái nào mà họ thành 1 nước đang phát triển cho được?

Cái này là rác rưởi.

(Vỗ tay)

Phần còn lại thì tốt. Không có vấn đề gì.

Chúng ta phải có 1 khái niệm hiện đại,

để phù hợp với những dữ liệu này.

Và chúng ta phải nhận ra

là chúng ta đang tiến gần tới đây.

Điều gì là quan trọng trong những mối quan hệ này.

Nhìn đây, thậm chí chúng ta nhìn vào Châu Phi.

Đây là những nước Châu Phi.

Bạn có thể thấy rõ ràng mối quan hệ giữa việc hạ thấp tỷ lệ tử vong trẻ em

với thu nhỏ quy mô hộ gia đình,

thậm chí là ở Châu Phi.

Rõ ràng đây là điều đang xảy ra.

Và một điều vô cùng quan trọng trong cuộc nghiên cứu

từ Viện Đo Lường và Đánh Giá Y Tế ở Seattle

cho thấy gần 50%

trong sự hạ thấp tỷ lệ tử vong trẻ em

là có liên quan tới giáo dục ở phụ nữ.

Nghĩa là, khi những bé gái tới trường,

chúng ta sẽ được kết quả trong 15-20 năm sau đó,

đây là một xu hướng lâu dài và mạnh mẽ.

Đó là tại sao chúng ta phải có một tầm nhìn lâu dài,

nhưng chúng ta phải đánh giá kết quả

trong giai đoạn 10 năm 1 lần.

Chúng ta hoàn toàn có thể

hạ thấp tỷ lệ tử vong trẻ em cho tất cả các quốc gia

và đưa họ xuống khu vực dưới này

nơi chúng ta muốn cùng nhau sinh sống.

Và dĩ nhiên, hạ thấp tử vong trẻ em

là một vấn đề tuyệt đối quan trọng

từ khía cạnh nhân đạo.

Một cuộc sống tốt đẹp cho trẻ em,

là cái chúng ta đang bàn tới.

Nhưng nó cũng là một sự đầu tư chiến lược

đến tương lai của loài người,

vì điều này ảnh hưởng trực tiếp tới môi trường.

Chúng ta sẽ không có khả năng quản lý môi trường

để tránh khỏi những khủng hoảng khí hậu nghiêm trọng

nếu chúng ta không ổn định dân số thế giới.

Hãy nắm rõ điều đó.

Và phương pháp để làm được như vậy,

là hạ thấp tỷ lệ tử vong, áp dụng kế hoạch hóa gia đình

và đằng sau đó là ươm mầm giáo dục phụ nữ.

Và điều đó hoàn toàn khả thi. Hãy cùng làm như vậy.

Xin cảm ơn rất nhiều.

(Vỗ tay)