Elvish, Klingon, Dothraki và Na'vi có phải là ngôn ngữ thực sự? - John McWhorter

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/are-elvish-klingon-dothraki-and-na-vi-real-languages-john-mcwhorter

Tiếng Dothraki trong Trò chơi Vương quyền, Na'vi trong Avatar, Klingon trong Star Trek và Elvish trong Chúa tể của những chiếc nhẫn có điểm gì chung? Chúng đều là các ngôn ngữ nhân tạo, hay conlang (constructed language.) Ngôn ngữ nhân tạo cũng phức tạp như một ngôn ngữ thực sự, với khối lượng từ vựng và ngữ pháp đồ sộ, cùng những rắc rối và cả sự tiến hóa. John McWhorter giải thích cho chúng ta tại sao những ngôn ngữ nhân tạo này thu hút người hâm mộ ngay cả khi chúng đã biến mất khỏi đoạn giới thiệu trên màn hình.

Bài học được soạn bởi John McWhorter, minh họa bởi Enjoyanimation.

Một trong những điều tuyệt nhất
của "Game of Thrones"

là các cư dân vùng Biển Dothraki

có ngôn ngữ thực sự của họ.

Tiếng Dothraki xuất hiện ngay sau

một ngôn ngữ khác mà người Na'vi
sử dụng trong "Avatar",

người Na'vi cần có ngôn ngữ riêng

vì người Klingon trong "Star Trek" đã
có ngôn ngữ của riêng mình từ năm 1979.

Và cũng đừng quên tiếng Elvish

trong bộ ba tiểu thuyết
"Lord of the Rings" của J.R.R. Tolkien,

nhất là khi nó chính là cha đẻ

của "conlang"
(ngôn ngữ nhân tạo).

"Conlang" là viết tắt của
"contructed language".

Chúng không chỉ gồm những mật mã
như Pig Latin,

và cũng không chỉ là những tiếng lóng
như biệt ngữ Nadsat

mà bọn lưu manh tuổi teen trong
"A Clockword Orange" sử dụng,

với từ "droog" trong tiếng Nga
nghĩa là "friend" (bạn bè).

Điều khiến "conlang" thực sự trở thành
ngôn ngữ không phải ở số lượng từ vựng.

Dù tất nhiên nó cũng có nhiều từ hữu ích.

Tiếng Dothraki có hàng ngàn từ.

Tiếng Na'vi khởi đầu với 1.500 từ.

Sau đó, fan đã dần tạo thêm nhiều từ mới.

Nhưng chúng ta có thể thấy sự khác biệt
giữa từ vựng nói riêng

với điều tạo ra một ngôn ngữ thực

bằng cách xem làm thế nào Tolkien
tạo ra tiếng Elvish,

một "conlang" gồm hàng ngàn từ.

Rốt cuộc thì bạn có thể nhớ
5.000 từ tiếng Nga

mà vẫn hầu như không thể nói thành câu.

Một đứa trẻ 4 tuổi còn nói giỏi hơn bạn.

Đó là vì bạn còn cần phải biết
cách sắp xếp từ thành câu.

Vì thế, một ngôn ngữ thực
cần có văn phạm.

Tiếng Elvish có điều đó.

Trong tiếng Anh, để chia động từ
về thì quá khứ, ta thêm "-ed."

Wash (giặt, rửa),
Washed.

Trong tiếng Elvish, "wash" là "allu"

và "washed" là "allune."

Ngôn ngữ thực cũng
thay đổi theo thời gian.

Chẳng có ngôn ngữ nào

mà nó ngày nay lại giống hệt như
nó ở một ngàn năm trước.

Vì khi nói, chúng ta hình thành
các thói quen mới,

thay cho những cái cũ,

phạm lỗi, và sáng tạo.

Ngày nay, ta nói (tiếng Anh)

"Give us today our daily bread."

Nhưng, tiếng Anh cổ lại là

"Urne gedaeghwamlican
hlaf syle us todaeg."

Các "conlang" cũng có sự biến đổi.

Tolkien phân ra các phiên bản
mới và cũ của tiếng Elvish.

Người Elves đầu tiên
xuất hiện ở Cuiviénen,

trong ngôn ngữ của họ,

"people" (con người) là "kwendi",

nhưng trong ngôn ngữ của nhóm
người Elves di cư, Teleri,

"kwendi" dần trở thành "pendi",

với chữ "k" chuyển thành chữ "p".

Và giống trong ngôn ngữ thực,
"conlang" như Elvish cũng phân nhánh.

Khi người La Mã đem tiếng Latin
ra toàn châu Âu,

tiếng Pháp, tiếng Tây Ban Nha,
và tiếng Ý ra đời.

Khi các nhóm người di cư đi nhiều nơi,

cách họ nói cũng dần trở nên khác nhau,

cũng như nơi ở khác nhau của họ.

Do đó, trong tiếng Latin,
"hand" (bàn tay) là "manus",

nhưng trong tiếng Pháp lại là "main",

và trong tiếng Tây Ban Nha là "mano".

Tolkien đã đảm bảo rằng tiếng Elvish
cũng có điều tương tự.

Trong khi "kwnedi" trở thành "pendi"

giữa những người Teleri,

thì với người Avari sinh sống
khắp vùng Trung Địa,

"kwendi" lại thành "kindi"
với chữ "w" bị bỏ đi.

Những tộc Elves mà Tolkien
tập trung nhiều nhất

là Quenya và Sindarin,

và ngôn ngữ của họ cũng khác biệt
như tiếng Pháp và tiếng Tây Ban Nha.

Trong tiếng Quenya, "suc" là "drink" (uống),

trong tiếng Sindarin lại là "sog"

Và bạn cũng biết đấy,
ngôn ngữ thực rất rắc rối.

Vì chúng thường thay đổi,

và thay đổi theo cách chống lại trật tự,

giống như trong phòng khách
hoặc trên kệ sách.

Ngôn ngữ thực chẳng bao giờ
hợp lý hoàn toàn.

Đó là lý do tại sao Tolkien tạo ra
tiếng Elvish với rất nhiều ngoại lệ.

Rất nhiều động từ bất quy tắc
mà bạn buộc phải biết.

Hãy lấy từ "know" (biết) làm ví dụ.

Ở thì quá khứ, nó là "knew",

nhưng lại không có quy tắc nào
giải thích điều này.

Tương tự.

Trong tiếng Elvish, "know" là "ista",

nhưng "knew" là "sinte".

Vâng.

Dù vậy, sự thực thì Elvish giống
một bản phác họa ngôn ngữ

hơn là ngôn ngữ thực.

Với Tolkien, Elvish là một sở thích

hơn là việc cố gắng tạo ra một ngôn ngữ
mà người ta có thể sử dụng.

Phần lớn tiếng Elvish mà các nhân vật
trong "Lord of the Rings" nói

đều do các fan trung thành
của thứ tiếng này tạo ra

dựa trên suy đoán về những gì
Tolkien có thể sẽ xây dựng.

Đó là cách tốt nhất cho tiếng Elvish
bởi chẳng có người Elves nào xung quanh

để nói cho ta nghe tiếng ấy.

Nhưng các "conlang" hiện đại
còn tiến xa hơn nữa.

Dothraki, Na'vi, and Klingon
đã phát triển đủ để

chúng ta có thể thực sự nói chúng.

Đây là bản dịch vở "Hamlet"
sang tiếng Klingon,

dù việc trình diễn nó
có nghĩa là phải quen với

việc phát âm "k" với lưỡi gà,

thứ kỳ quặc giống thế này
đang lơ lửng trong cổ họng bạn.

Tin hay không tùy bạn, nhưng người ta
thực sự nói như thế trong nhiều thứ tiếng

như tiếng Eskimo.

Phát âm tiếng Elvish lại dễ hơn nhiều.

Vậy thì giờ hãy tạm ngừng

phần giới thiệu các "conlang"
trong tiếng Elvish

và ba "conlang" khác mà ta đã thảo luận,

với một lời tạm biệt chân thành
bằng cả bốn thứ tiếng này nhé:

"A Na Marie!"

"Hajas!"

"Kiyevame!"

"Qapla!"

và "Tạm biệt!"