0:00:06.929,0:00:09.846
Một trong những điều tuyệt nhất[br]của "Game of Thrones"

0:00:09.870,0:00:12.197
là các cư dân vùng Biển Dothraki

0:00:12.221,0:00:13.767
có ngôn ngữ thực sự của họ.

0:00:14.521,0:00:16.264
Tiếng Dothraki xuất hiện ngay sau

0:00:16.288,0:00:20.144
một ngôn ngữ khác mà người Na'vi [br]sử dụng trong "Avatar",

0:00:20.168,0:00:21.781
người Na'vi cần có ngôn ngữ riêng

0:00:21.805,0:00:26.778
vì người Klingon trong "Star Trek" đã [br]có ngôn ngữ của riêng mình từ năm 1979.

0:00:26.802,0:00:28.834
Và cũng đừng quên tiếng Elvish

0:00:28.858,0:00:32.164
trong bộ ba tiểu thuyết [br]"Lord of the Rings" của J.R.R. Tolkien,

0:00:32.188,0:00:34.780
nhất là khi nó chính là cha đẻ

0:00:34.804,0:00:37.148
của "conlang"[br](ngôn ngữ nhân tạo).

0:00:37.997,0:00:40.785
"Conlang" là viết tắt của[br]"contructed language".

0:00:40.809,0:00:43.452
Chúng không chỉ gồm những mật mã [br]như Pig Latin,

0:00:43.476,0:00:47.056
và cũng không chỉ là những tiếng lóng [br]như biệt ngữ Nadsat

0:00:47.080,0:00:50.000
mà bọn lưu manh tuổi teen trong [br]"A Clockword Orange" sử dụng,

0:00:50.024,0:00:52.948
với từ "droog" trong tiếng Nga[br]nghĩa là "friend" (bạn bè).

0:00:52.972,0:00:57.240
Điều khiến "conlang" thực sự trở thành [br]ngôn ngữ không phải ở số lượng từ vựng.

0:00:57.264,0:00:59.608
Dù tất nhiên nó cũng có nhiều từ hữu ích.

0:00:59.632,0:01:02.004
Tiếng Dothraki có hàng ngàn từ.

0:01:02.028,0:01:04.321
Tiếng Na'vi khởi đầu với 1.500 từ.

0:01:04.345,0:01:07.093
Sau đó, fan đã dần tạo thêm nhiều từ mới.

0:01:07.878,0:01:10.778
Nhưng chúng ta có thể thấy sự khác biệt[br]giữa từ vựng nói riêng

0:01:10.802,0:01:12.538
với điều tạo ra một ngôn ngữ thực

0:01:12.562,0:01:16.004
bằng cách xem làm thế nào Tolkien[br]tạo ra tiếng Elvish,

0:01:16.028,0:01:18.309
một "conlang" gồm hàng ngàn từ.

0:01:19.068,0:01:22.087
Rốt cuộc thì bạn có thể nhớ [br]5.000 từ tiếng Nga

0:01:22.111,0:01:24.788
mà vẫn hầu như không thể nói thành câu.

0:01:24.812,0:01:27.367
Một đứa trẻ 4 tuổi còn nói giỏi hơn bạn.

0:01:27.391,0:01:30.475
Đó là vì bạn còn cần phải biết [br]cách sắp xếp từ thành câu.

0:01:30.499,0:01:33.210
Vì thế, một ngôn ngữ thực[br]cần có văn phạm.

0:01:33.234,0:01:34.692
Tiếng Elvish có điều đó.

0:01:34.716,0:01:38.182
Trong tiếng Anh, để chia động từ[br]về thì quá khứ, ta thêm "-ed."

0:01:38.206,0:01:39.688
Wash (giặt, rửa),[br]Washed.

0:01:39.712,0:01:42.224
Trong tiếng Elvish, "wash" là "allu"

0:01:42.248,0:01:44.315
và "washed" là "allune."

0:01:45.382,0:01:47.822
Ngôn ngữ thực cũng[br]thay đổi theo thời gian.

0:01:47.846,0:01:49.818
Chẳng có ngôn ngữ nào

0:01:49.842,0:01:52.747
mà nó ngày nay lại giống hệt như[br]nó ở một ngàn năm trước.

0:01:52.771,0:01:55.417
Vì khi nói, chúng ta hình thành[br]các thói quen mới,

0:01:55.441,0:01:56.632
thay cho những cái cũ,

0:01:56.656,0:01:58.733
phạm lỗi, và sáng tạo.

0:01:58.757,0:02:00.269
Ngày nay, ta nói (tiếng Anh)

0:02:00.293,0:02:02.380
"Give us today our daily bread."

0:02:02.404,0:02:04.130
Nhưng, tiếng Anh cổ lại là

0:02:04.154,0:02:07.415
"Urne gedaeghwamlican[br]hlaf syle us todaeg."

0:02:09.148,0:02:11.121
Các "conlang" cũng có sự biến đổi.

0:02:11.438,0:02:14.578
Tolkien phân ra các phiên bản [br]mới và cũ của tiếng Elvish.

0:02:15.380,0:02:17.453
Người Elves đầu tiên[br]xuất hiện ở Cuiviénen,

0:02:17.477,0:02:18.525
trong ngôn ngữ của họ,

0:02:18.549,0:02:20.767
"people" (con người) là "kwendi",

0:02:20.791,0:02:24.289
nhưng trong ngôn ngữ của nhóm[br]người Elves di cư, Teleri,

0:02:24.313,0:02:26.911
"kwendi" dần trở thành "pendi",

0:02:26.935,0:02:29.203
với chữ "k" chuyển thành chữ "p".

0:02:30.111,0:02:33.991
Và giống trong ngôn ngữ thực,[br]"conlang" như Elvish cũng phân nhánh.

0:02:34.834,0:02:37.224
Khi người La Mã đem tiếng Latin [br]ra toàn châu Âu,

0:02:37.248,0:02:39.572
tiếng Pháp, tiếng Tây Ban Nha,[br]và tiếng Ý ra đời.

0:02:39.596,0:02:41.533
Khi các nhóm người di cư đi nhiều nơi,

0:02:41.557,0:02:44.039
cách họ nói cũng dần trở nên khác nhau,

0:02:44.063,0:02:46.078
cũng như nơi ở khác nhau của họ.

0:02:46.102,0:02:48.911
Do đó, trong tiếng Latin, [br]"hand" (bàn tay) là "manus",

0:02:48.935,0:02:50.751
nhưng trong tiếng Pháp lại là "main",

0:02:50.775,0:02:52.703
và trong tiếng Tây Ban Nha là "mano".

0:02:53.880,0:02:56.917
Tolkien đã đảm bảo rằng tiếng Elvish[br]cũng có điều tương tự.

0:02:56.941,0:02:59.585
Trong khi "kwnedi" trở thành "pendi"

0:02:59.609,0:03:00.790
giữa những người Teleri,

0:03:00.814,0:03:03.678
thì với người Avari sinh sống [br]khắp vùng Trung Địa,

0:03:03.702,0:03:06.579
"kwendi" lại thành "kindi"[br]với chữ "w" bị bỏ đi.

0:03:07.637,0:03:10.051
Những tộc Elves mà Tolkien [br]tập trung nhiều nhất

0:03:10.075,0:03:11.603
là Quenya và Sindarin,

0:03:11.627,0:03:15.121
và ngôn ngữ của họ cũng khác biệt[br]như tiếng Pháp và tiếng Tây Ban Nha.

0:03:15.145,0:03:16.859
Trong tiếng Quenya, "suc" là "drink" (uống),

0:03:16.883,0:03:18.490
trong tiếng Sindarin lại là "sog"

0:03:19.719,0:03:22.479
Và bạn cũng biết đấy, [br]ngôn ngữ thực rất rắc rối.

0:03:22.503,0:03:23.789
Vì chúng thường thay đổi,

0:03:23.813,0:03:26.577
và thay đổi theo cách chống lại trật tự,

0:03:26.601,0:03:29.399
giống như trong phòng khách[br]hoặc trên kệ sách.

0:03:29.423,0:03:32.071
Ngôn ngữ thực chẳng bao giờ [br]hợp lý hoàn toàn.

0:03:32.095,0:03:36.062
Đó là lý do tại sao Tolkien tạo ra [br]tiếng Elvish với rất nhiều ngoại lệ.

0:03:36.086,0:03:39.377
Rất nhiều động từ bất quy tắc[br]mà bạn buộc phải biết.

0:03:39.401,0:03:41.300
Hãy lấy từ "know" (biết) làm ví dụ.

0:03:41.324,0:03:43.381
Ở thì quá khứ, nó là "knew",

0:03:43.405,0:03:47.090
nhưng lại không có quy tắc nào[br]giải thích điều này.

0:03:47.114,0:03:48.132
Tương tự.

0:03:48.156,0:03:50.298
Trong tiếng Elvish, "know" là "ista",

0:03:50.322,0:03:52.671
nhưng "knew" là "sinte".

0:03:52.695,0:03:53.794
Vâng.

0:03:54.133,0:03:57.438
Dù vậy, sự thực thì Elvish giống [br]một bản phác họa ngôn ngữ

0:03:57.462,0:03:58.589
hơn là ngôn ngữ thực.

0:03:59.278,0:04:01.233
Với Tolkien, Elvish là một sở thích

0:04:01.257,0:04:04.953
hơn là việc cố gắng tạo ra một ngôn ngữ[br]mà người ta có thể sử dụng.

0:04:04.977,0:04:08.456
Phần lớn tiếng Elvish mà các nhân vật[br]trong "Lord of the Rings" nói

0:04:08.480,0:04:11.703
đều do các fan trung thành[br]của thứ tiếng này tạo ra

0:04:11.727,0:04:14.717
dựa trên suy đoán về những gì [br]Tolkien có thể sẽ xây dựng.

0:04:15.931,0:04:19.567
Đó là cách tốt nhất cho tiếng Elvish[br]bởi chẳng có người Elves nào xung quanh

0:04:19.591,0:04:21.094
để nói cho ta nghe tiếng ấy.

0:04:21.118,0:04:23.802
Nhưng các "conlang" hiện đại [br]còn tiến xa hơn nữa.

0:04:23.826,0:04:26.888
Dothraki, Na'vi, and Klingon[br]đã phát triển đủ để

0:04:26.912,0:04:28.814
chúng ta có thể thực sự nói chúng.

0:04:28.838,0:04:31.144
Đây là bản dịch vở "Hamlet"[br]sang tiếng Klingon,

0:04:31.168,0:04:33.359
dù việc trình diễn nó[br]có nghĩa là phải quen với

0:04:33.383,0:04:35.247
việc phát âm "k" với lưỡi gà,

0:04:35.271,0:04:38.201
thứ kỳ quặc giống thế này[br]đang lơ lửng trong cổ họng bạn.

0:04:38.821,0:04:42.586
Tin hay không tùy bạn, nhưng người ta [br]thực sự nói như thế trong nhiều thứ tiếng

0:04:42.610,0:04:43.960
như tiếng Eskimo.

0:04:44.813,0:04:46.819
Phát âm tiếng Elvish lại dễ hơn nhiều.

0:04:47.336,0:04:49.364
Vậy thì giờ hãy tạm ngừng

0:04:49.388,0:04:51.629
phần giới thiệu các "conlang"[br]trong tiếng Elvish

0:04:51.653,0:04:53.734
và ba "conlang" khác mà ta đã thảo luận,

0:04:53.758,0:04:57.300
với một lời tạm biệt chân thành[br]bằng cả bốn thứ tiếng này nhé:

0:04:58.004,0:04:59.219
"A Na Marie!"

0:04:59.243,0:05:00.281
"Hajas!"

0:05:00.305,0:05:01.840
"Kiyevame!"

0:05:01.864,0:05:02.965
"Qapla!"

0:05:02.989,0:05:04.586
và "Tạm biệt!"