1
00:00:06,929 --> 00:00:09,846
Một trong những điều tuyệt nhất
của "Game of Thrones"

2
00:00:09,870 --> 00:00:12,197
là các cư dân vùng Biển Dothraki

3
00:00:12,221 --> 00:00:13,767
có ngôn ngữ thực sự của họ.

4
00:00:14,521 --> 00:00:16,264
Tiếng Dothraki xuất hiện ngay sau

5
00:00:16,288 --> 00:00:20,144
một ngôn ngữ khác mà người Na'vi 
sử dụng trong "Avatar",

6
00:00:20,168 --> 00:00:21,781
người Na'vi cần có ngôn ngữ riêng

7
00:00:21,805 --> 00:00:26,778
vì người Klingon trong "Star Trek" đã 
có ngôn ngữ của riêng mình từ năm 1979.

8
00:00:26,802 --> 00:00:28,834
Và cũng đừng quên tiếng Elvish

9
00:00:28,858 --> 00:00:32,164
trong bộ ba tiểu thuyết 
"Lord of the Rings" của J.R.R. Tolkien,

10
00:00:32,188 --> 00:00:34,780
nhất là khi nó chính là cha đẻ

11
00:00:34,804 --> 00:00:37,148
của "conlang"
(ngôn ngữ nhân tạo).

12
00:00:37,997 --> 00:00:40,785
"Conlang" là viết tắt của
"contructed language".

13
00:00:40,809 --> 00:00:43,452
Chúng không chỉ gồm những mật mã 
như Pig Latin,

14
00:00:43,476 --> 00:00:47,056
và cũng không chỉ là những tiếng lóng 
như biệt ngữ Nadsat

15
00:00:47,080 --> 00:00:50,000
mà bọn lưu manh tuổi teen trong 
"A Clockword Orange" sử dụng,

16
00:00:50,024 --> 00:00:52,948
với từ "droog" trong tiếng Nga
nghĩa là "friend" (bạn bè).

17
00:00:52,972 --> 00:00:57,240
Điều khiến "conlang" thực sự trở thành 
ngôn ngữ không phải ở số lượng từ vựng.

18
00:00:57,264 --> 00:00:59,608
Dù tất nhiên nó cũng có nhiều từ hữu ích.

19
00:00:59,632 --> 00:01:02,004
Tiếng Dothraki có hàng ngàn từ.

20
00:01:02,028 --> 00:01:04,321
Tiếng Na'vi khởi đầu với 1.500 từ.

21
00:01:04,345 --> 00:01:07,093
Sau đó, fan đã dần tạo thêm nhiều từ mới.

22
00:01:07,878 --> 00:01:10,778
Nhưng chúng ta có thể thấy sự khác biệt
giữa từ vựng nói riêng

23
00:01:10,802 --> 00:01:12,538
với điều tạo ra một ngôn ngữ thực

24
00:01:12,562 --> 00:01:16,004
bằng cách xem làm thế nào Tolkien
tạo ra tiếng Elvish,

25
00:01:16,028 --> 00:01:18,309
một "conlang" gồm hàng ngàn từ.

26
00:01:19,068 --> 00:01:22,087
Rốt cuộc thì bạn có thể nhớ 
5.000 từ tiếng Nga

27
00:01:22,111 --> 00:01:24,788
mà vẫn hầu như không thể nói thành câu.

28
00:01:24,812 --> 00:01:27,367
Một đứa trẻ 4 tuổi còn nói giỏi hơn bạn.

29
00:01:27,391 --> 00:01:30,475
Đó là vì bạn còn cần phải biết 
cách sắp xếp từ thành câu.

30
00:01:30,499 --> 00:01:33,210
Vì thế, một ngôn ngữ thực
cần có văn phạm.

31
00:01:33,234 --> 00:01:34,692
Tiếng Elvish có điều đó.

32
00:01:34,716 --> 00:01:38,182
Trong tiếng Anh, để chia động từ
về thì quá khứ, ta thêm "-ed."

33
00:01:38,206 --> 00:01:39,688
Wash (giặt, rửa),
Washed.

34
00:01:39,712 --> 00:01:42,224
Trong tiếng Elvish, "wash" là "allu"

35
00:01:42,248 --> 00:01:44,315
và "washed" là "allune."

36
00:01:45,382 --> 00:01:47,822
Ngôn ngữ thực cũng
thay đổi theo thời gian.

37
00:01:47,846 --> 00:01:49,818
Chẳng có ngôn ngữ nào

38
00:01:49,842 --> 00:01:52,747
mà nó ngày nay lại giống hệt như
nó ở một ngàn năm trước.

39
00:01:52,771 --> 00:01:55,417
Vì khi nói, chúng ta hình thành
các thói quen mới,

40
00:01:55,441 --> 00:01:56,632
thay cho những cái cũ,

41
00:01:56,656 --> 00:01:58,733
phạm lỗi, và sáng tạo.

42
00:01:58,757 --> 00:02:00,269
Ngày nay, ta nói (tiếng Anh)

43
00:02:00,293 --> 00:02:02,380
"Give us today our daily bread."

44
00:02:02,404 --> 00:02:04,130
Nhưng, tiếng Anh cổ lại là

45
00:02:04,154 --> 00:02:07,415
"Urne gedaeghwamlican
hlaf syle us todaeg."

46
00:02:09,148 --> 00:02:11,121
Các "conlang" cũng có sự biến đổi.

47
00:02:11,438 --> 00:02:14,578
Tolkien phân ra các phiên bản 
mới và cũ của tiếng Elvish.

48
00:02:15,380 --> 00:02:17,453
Người Elves đầu tiên
xuất hiện ở Cuiviénen,

49
00:02:17,477 --> 00:02:18,525
trong ngôn ngữ của họ,

50
00:02:18,549 --> 00:02:20,767
"people" (con người) là "kwendi",

51
00:02:20,791 --> 00:02:24,289
nhưng trong ngôn ngữ của nhóm
người Elves di cư, Teleri,

52
00:02:24,313 --> 00:02:26,911
"kwendi" dần trở thành "pendi",

53
00:02:26,935 --> 00:02:29,203
với chữ "k" chuyển thành chữ "p".

54
00:02:30,111 --> 00:02:33,991
Và giống trong ngôn ngữ thực,
"conlang" như Elvish cũng phân nhánh.

55
00:02:34,834 --> 00:02:37,224
Khi người La Mã đem tiếng Latin 
ra toàn châu Âu,

56
00:02:37,248 --> 00:02:39,572
tiếng Pháp, tiếng Tây Ban Nha,
và tiếng Ý ra đời.

57
00:02:39,596 --> 00:02:41,533
Khi các nhóm người di cư đi nhiều nơi,

58
00:02:41,557 --> 00:02:44,039
cách họ nói cũng dần trở nên khác nhau,

59
00:02:44,063 --> 00:02:46,078
cũng như nơi ở khác nhau của họ.

60
00:02:46,102 --> 00:02:48,911
Do đó, trong tiếng Latin, 
"hand" (bàn tay) là "manus",

61
00:02:48,935 --> 00:02:50,751
nhưng trong tiếng Pháp lại là "main",

62
00:02:50,775 --> 00:02:52,703
và trong tiếng Tây Ban Nha là "mano".

63
00:02:53,880 --> 00:02:56,917
Tolkien đã đảm bảo rằng tiếng Elvish
cũng có điều tương tự.

64
00:02:56,941 --> 00:02:59,585
Trong khi "kwnedi" trở thành "pendi"

65
00:02:59,609 --> 00:03:00,790
giữa những người Teleri,

66
00:03:00,814 --> 00:03:03,678
thì với người Avari sinh sống 
khắp vùng Trung Địa,

67
00:03:03,702 --> 00:03:06,579
"kwendi" lại thành "kindi"
với chữ "w" bị bỏ đi.

68
00:03:07,637 --> 00:03:10,051
Những tộc Elves mà Tolkien 
tập trung nhiều nhất

69
00:03:10,075 --> 00:03:11,603
là Quenya và Sindarin,

70
00:03:11,627 --> 00:03:15,121
và ngôn ngữ của họ cũng khác biệt
như tiếng Pháp và tiếng Tây Ban Nha.

71
00:03:15,145 --> 00:03:16,859
Trong tiếng Quenya, "suc" là "drink" (uống),

72
00:03:16,883 --> 00:03:18,490
trong tiếng Sindarin lại là "sog"

73
00:03:19,719 --> 00:03:22,479
Và bạn cũng biết đấy, 
ngôn ngữ thực rất rắc rối.

74
00:03:22,503 --> 00:03:23,789
Vì chúng thường thay đổi,

75
00:03:23,813 --> 00:03:26,577
và thay đổi theo cách chống lại trật tự,

76
00:03:26,601 --> 00:03:29,399
giống như trong phòng khách
hoặc trên kệ sách.

77
00:03:29,423 --> 00:03:32,071
Ngôn ngữ thực chẳng bao giờ 
hợp lý hoàn toàn.

78
00:03:32,095 --> 00:03:36,062
Đó là lý do tại sao Tolkien tạo ra 
tiếng Elvish với rất nhiều ngoại lệ.

79
00:03:36,086 --> 00:03:39,377
Rất nhiều động từ bất quy tắc
mà bạn buộc phải biết.

80
00:03:39,401 --> 00:03:41,300
Hãy lấy từ "know" (biết) làm ví dụ.

81
00:03:41,324 --> 00:03:43,381
Ở thì quá khứ, nó là "knew",

82
00:03:43,405 --> 00:03:47,090
nhưng lại không có quy tắc nào
giải thích điều này.

83
00:03:47,114 --> 00:03:48,132
Tương tự.

84
00:03:48,156 --> 00:03:50,298
Trong tiếng Elvish, "know" là "ista",

85
00:03:50,322 --> 00:03:52,671
nhưng "knew" là "sinte".

86
00:03:52,695 --> 00:03:53,794
Vâng.

87
00:03:54,133 --> 00:03:57,438
Dù vậy, sự thực thì Elvish giống 
một bản phác họa ngôn ngữ

88
00:03:57,462 --> 00:03:58,589
hơn là ngôn ngữ thực.

89
00:03:59,278 --> 00:04:01,233
Với Tolkien, Elvish là một sở thích

90
00:04:01,257 --> 00:04:04,953
hơn là việc cố gắng tạo ra một ngôn ngữ
mà người ta có thể sử dụng.

91
00:04:04,977 --> 00:04:08,456
Phần lớn tiếng Elvish mà các nhân vật
trong "Lord of the Rings" nói

92
00:04:08,480 --> 00:04:11,703
đều do các fan trung thành
của thứ tiếng này tạo ra

93
00:04:11,727 --> 00:04:14,717
dựa trên suy đoán về những gì 
Tolkien có thể sẽ xây dựng.

94
00:04:15,931 --> 00:04:19,567
Đó là cách tốt nhất cho tiếng Elvish
bởi chẳng có người Elves nào xung quanh

95
00:04:19,591 --> 00:04:21,094
để nói cho ta nghe tiếng ấy.

96
00:04:21,118 --> 00:04:23,802
Nhưng các "conlang" hiện đại 
còn tiến xa hơn nữa.

97
00:04:23,826 --> 00:04:26,888
Dothraki, Na'vi, and Klingon
đã phát triển đủ để

98
00:04:26,912 --> 00:04:28,814
chúng ta có thể thực sự nói chúng.

99
00:04:28,838 --> 00:04:31,144
Đây là bản dịch vở "Hamlet"
sang tiếng Klingon,

100
00:04:31,168 --> 00:04:33,359
dù việc trình diễn nó
có nghĩa là phải quen với

101
00:04:33,383 --> 00:04:35,247
việc phát âm "k" với lưỡi gà,

102
00:04:35,271 --> 00:04:38,201
thứ kỳ quặc giống thế này
đang lơ lửng trong cổ họng bạn.

103
00:04:38,821 --> 00:04:42,586
Tin hay không tùy bạn, nhưng người ta 
thực sự nói như thế trong nhiều thứ tiếng

104
00:04:42,610 --> 00:04:43,960
như tiếng Eskimo.

105
00:04:44,813 --> 00:04:46,819
Phát âm tiếng Elvish lại dễ hơn nhiều.

106
00:04:47,336 --> 00:04:49,364
Vậy thì giờ hãy tạm ngừng

107
00:04:49,388 --> 00:04:51,629
phần giới thiệu các "conlang"
trong tiếng Elvish

108
00:04:51,653 --> 00:04:53,734
và ba "conlang" khác mà ta đã thảo luận,

109
00:04:53,758 --> 00:04:57,300
với một lời tạm biệt chân thành
bằng cả bốn thứ tiếng này nhé:

110
00:04:58,004 --> 00:04:59,219
"A Na Marie!"

111
00:04:59,243 --> 00:05:00,281
"Hajas!"

112
00:05:00,305 --> 00:05:01,840
"Kiyevame!"

113
00:05:01,864 --> 00:05:02,965
"Qapla!"

114
00:05:02,989 --> 00:05:04,586
và "Tạm biệt!"