Si funksionon transfuzioni i gjakut? - Bill Schutt

Shihni mësimin e plotë: https://ed.ted.com/lessons/how-does-blood-transfusion-work-bill-schutt

Në vitin 1881, doktor William Halsted nxitoi të ndihmonte të motrën, Minnie, e cila kishte hemorragji pas lindjes. Ai futi me shpejtësi një gjilpërë në krahun e tij, mori gjakun e vet dhe ia transferoi asaj. Pas disa minutash pasigurie, ajo filloi ta merrte veten. Çfarë e bëri këtë transfuzion gjaku të suksesshëm? Bill Schutt shpjegon historinë e kësaj procedure që shpëton jetë.

Mësimi nga Bill Schutt, regjia Hype CG.

Në vitin 1881, doktor William Halsted
nxitoi të ndihmonte të motrën Minnie,

e cila kishte hemorragji pas lindjes.

Ai futi me shpejtësi një gjilpërë
në krahun e tij,

mori gjakun e vet dhe
ia transferoi asaj.

Pas disa minutash pasigurie,
ajo filloi ta marri veten.

Halsted nuk e dinte se sa
me fat kishin qenë.

Transfuzioni i tij funksionoi vetëm
sepse ai dhe e motra

qëlluan të kishin të njëjtin grup gjaku—

diçka që nuk është e garantuar,
as midis të afërmve.

Grupet e gjakut nuk ishin zbuluar
në kohën e Halstedit,

megjithëse njerëzit kishin eksperimentuar
me transfuzionet për shekuj—

kryesisht pa sukses.

Në vitin 1667, një mjek francez
i quajtur Jean-Baptiste Denis

u bë i pari që ta provonte këtë
teknikë tek njerëzit.

Denis bëri transfuzion gjakun
e deles tek Antoine Mauroy,

një burrë që vuante me shumë
mundësi nga psikoza,

me shpresë se do të zvogëlonte
simptomat e tij.

Pas kësaj, Mauroy ishte
në gjendje të mirë.

Por pas transfuzionit të dytë,
ai filloi të ketë temperaturë,

dhembje të forta në fund të shpinës,
djegie të mëdha në krah,

dhe urinoi një lëng të trashë të zi.

Megjithëse askush nuk e dinte
në atë kohë,

këto ishin shenjat e një përgjigjjeje të
rrezikshme imunitare brenda trupit të tij.

Kjo përgjigje imunitare fillon
me prodhimin e proteinave

të quajtura antitrupa,

të cilat dallojnë qelizat e vetë
trupit nga ato të të huajve.

Këtë e bëjnë, duke njohur proteinat
e huaja, ose antigjenet,

të gjendura në membranën
qelizore të trupit të huaj.

Antitrupat u bashkangjiten antigjeneve,

duke sinjalizuar qelizat imunitare të
sulmojnë dhe shkatërrojnë qelizat e huaja.

Qelizat e shkatërruara nxirren
nga trupi nëpërmjet urinës.

Në raste ekstreme, shkatërrimi
masiv i qelizave

shkakton mpiksje të gjakut që pengon
qarkullimin e gjakut drej organeve jetike,

mbingarkon veshkat dhe shkakton
dështimin e organeve.

Për fat të mirë, pacienti i Denis
i mbijetoi transfuzionit.

Por, transfuzionet midis specieve të
ndryshme rezultuan vdekjeprurëse,

procedura u bë e jashtëligjshme
nëpër Europë,

duke mos u parapëlqyer më
për shekuj të tërë .

Në vitin 1901 mjeku austriak
Karl Landsteiner

zbuloi grupet e gjakut,

hapi vendimtar drejt suksesit të
transfuzionit të gjakut

nga njeriu në njeri.

Ai vuri re se kur grupe të ndryshme gjaku
përziheshin bashkë, ato formonin mpiksje.

Kjo ndodh kur antitrupat u bashkangjiten
qelizave me antigjenë të huaj,

duke shkaktuar që qelizat
të grumubullohen bashkë.

Por nëse qelizat e dhuruesit janë të të
njëjtit grup gjaku si të marrësit,

qelizat e dhuruesit s'do të damkosen për
shkatërrim dhe s'do të formojnë grumbuj.

Në vitin 1907,

mjekët po përzienin sasi të vogla
gjaku para se të bënin transfuzionin.

Nëse nuk kishte grumbuj,
grupet përputheshin.

Kjo i lejoi ata të shpëtonin
me mijëra jetë,

duke hedhur themelet e
transfuzionit modern të gjakut.

Deri në këtë pikë, të gjitha transfuzionet
ndodhnin në kohë reale,

në mënyre direkte midis
dy individëve.

Kjo, sepse gjaku fillon të mpikset
pothuaj menjëherë

pasi vjen në kontakt me ajrin—

një mekanizëm mbrojtës për të shmangur
humbjen e tepërt të gjakut pas dëmtimeve.

Në vitin 1914, hulumtuesit zbuluan se
përbërja kimike, citrat natriumi

ndalonte gjakun të mpiksej duke larguar
kalciumin e nevojshëm për mpiksjen.

Gjaku me citrat, mund të ruhej
për përdorim të mëvonshëm—

hapi i parë drejt bërjes së mundur
të transfuzioneve në masë.

Në vitin 1916, dy shkencëtarë amerikanë
zbuluan një antikoagulant më të efektshëm

të quajtur heparin, i cili punon duke
çaktivizuar enzimat që mundësojnë mpiksjen

Ne ende e përdorim heparinën edhe sot.

Në të njëjtën kohë,

studiuesit amerikanë dhe britanikë
zhvilluan makineri portative

që mund të transportonin gjakun e dhuruar
në fushëbetejat e Luftës së Parë Botërore.

Ndërthurur me heparinën e sapozbuluar,

mjekët e luftës mbajtën dhe ruajtën
në mënyrë të sigurt litra të tërë gjaku,

duke i mbartur direkt në fushëbetejë që të
bënin transfuzion te ushtarët e plagosur.

Pas luftës, kjo kuti portative primitive
do të ishte frymëzimi

për bankat e gjakut moderne, një
pajisje fikse e spitaleve kudo në botë.