1
00:00:06,379 --> 00:00:11,992
Në vitin 1881, doktor William Halsted
nxitoi të ndihmonte të motrën Minnie,

2
00:00:11,992 --> 00:00:14,692
e cila kishte hemorragji pas lindjes.

3
00:00:14,692 --> 00:00:17,501
Ai futi me shpejtësi një gjilpërë
në krahun e tij,

4
00:00:17,501 --> 00:00:21,250
mori gjakun e vet dhe 
ia transferoi asaj.

5
00:00:21,250 --> 00:00:25,105
Pas disa minutash pasigurie,
ajo filloi ta marri veten.

6
00:00:25,105 --> 00:00:27,880
Halsted nuk e dinte se sa
me fat kishin qenë.

7
00:00:27,880 --> 00:00:30,740
Transfuzioni i tij funksionoi vetëm
sepse ai dhe e motra

8
00:00:30,740 --> 00:00:33,080
qëlluan të kishin të njëjtin grup gjaku—

9
00:00:33,080 --> 00:00:36,959
diçka që nuk është e garantuar,
as midis të afërmve.

10
00:00:36,959 --> 00:00:39,890
Grupet e gjakut nuk ishin zbuluar
në kohën e Halstedit,

11
00:00:39,890 --> 00:00:43,760
megjithëse njerëzit kishin eksperimentuar
me transfuzionet për shekuj—

12
00:00:43,760 --> 00:00:46,160
kryesisht pa sukses.

13
00:00:46,160 --> 00:00:50,370
Në vitin 1667, një mjek francez
i quajtur Jean-Baptiste Denis

14
00:00:50,370 --> 00:00:53,642
u bë i pari që ta provonte këtë
teknikë tek njerëzit.

15
00:00:53,642 --> 00:00:57,631
Denis bëri transfuzion gjakun
e deles tek Antoine Mauroy,

16
00:00:57,631 --> 00:01:00,171
një burrë që vuante me shumë 
mundësi nga psikoza,

17
00:01:00,171 --> 00:01:02,971
me shpresë se do të zvogëlonte
simptomat e tij.

18
00:01:02,971 --> 00:01:05,711
Pas kësaj, Mauroy ishte 
në gjendje të mirë.

19
00:01:05,711 --> 00:01:08,969
Por pas transfuzionit të dytë, 
ai filloi të ketë temperaturë,

20
00:01:08,969 --> 00:01:13,171
dhembje të forta në fund të shpinës,
djegie të mëdha në krah,

21
00:01:13,171 --> 00:01:17,101
dhe urinoi një lëng të trashë të zi.

22
00:01:17,101 --> 00:01:19,161
Megjithëse askush nuk e dinte 
në atë kohë,

23
00:01:19,161 --> 00:01:23,811
këto ishin shenjat e një përgjigjjeje të 
rrezikshme imunitare brenda trupit të tij.

24
00:01:24,811 --> 00:01:28,171
Kjo përgjigje imunitare fillon
me prodhimin e proteinave

25
00:01:28,171 --> 00:01:29,500
të quajtura antitrupa,

26
00:01:29,500 --> 00:01:33,181
të cilat dallojnë qelizat e vetë
trupit nga ato të të huajve.

27
00:01:33,181 --> 00:01:37,601
Këtë e bëjnë, duke njohur proteinat 
e huaja, ose antigjenet,

28
00:01:37,601 --> 00:01:40,484
të gjendura në membranën
qelizore të trupit të huaj.

29
00:01:40,484 --> 00:01:42,799
Antitrupat u bashkangjiten antigjeneve,

30
00:01:42,799 --> 00:01:47,452
duke sinjalizuar qelizat imunitare të 
sulmojnë dhe shkatërrojnë qelizat e huaja.

31
00:01:47,452 --> 00:01:50,952
Qelizat e shkatërruara nxirren
nga trupi nëpërmjet urinës.

32
00:01:50,952 --> 00:01:54,321
Në raste ekstreme, shkatërrimi 
masiv i qelizave

33
00:01:54,321 --> 00:01:59,196
shkakton mpiksje të gjakut që pengon
qarkullimin e gjakut drej organeve jetike,

34
00:01:59,196 --> 00:02:02,946
mbingarkon veshkat dhe shkakton
dështimin e organeve.

35
00:02:02,946 --> 00:02:06,421
Për fat të mirë, pacienti i Denis 
i mbijetoi transfuzionit.

36
00:02:06,421 --> 00:02:10,221
Por, transfuzionet midis specieve të
ndryshme rezultuan vdekjeprurëse,

37
00:02:10,221 --> 00:02:13,134
procedura u bë e jashtëligjshme 
nëpër Europë,

38
00:02:13,134 --> 00:02:16,274
duke mos u parapëlqyer më
për shekuj të tërë .

39
00:02:16,274 --> 00:02:21,066
Në vitin 1901 mjeku austriak
Karl Landsteiner

40
00:02:21,066 --> 00:02:22,706
zbuloi grupet e gjakut,

41
00:02:22,706 --> 00:02:26,786
hapi vendimtar drejt suksesit të
transfuzionit të gjakut

42
00:02:26,786 --> 00:02:27,786
nga njeriu në njeri.

43
00:02:27,786 --> 00:02:32,463
Ai vuri re se kur grupe të ndryshme gjaku 
përziheshin bashkë, ato formonin mpiksje.

44
00:02:32,463 --> 00:02:36,543
Kjo ndodh kur antitrupat u bashkangjiten 
qelizave me antigjenë të huaj,

45
00:02:36,543 --> 00:02:38,967
duke shkaktuar që qelizat
të grumubullohen bashkë.

46
00:02:38,967 --> 00:02:43,284
Por nëse qelizat e dhuruesit janë të të
njëjtit grup gjaku si të marrësit,

47
00:02:43,284 --> 00:02:48,363
qelizat e dhuruesit s'do të damkosen për
shkatërrim dhe s'do të formojnë grumbuj.

48
00:02:48,363 --> 00:02:49,713
Në vitin 1907,

49
00:02:49,713 --> 00:02:54,476
mjekët po përzienin sasi të vogla 
gjaku para se të bënin transfuzionin.

50
00:02:54,476 --> 00:02:56,996
Nëse nuk kishte grumbuj, 
grupet përputheshin.

51
00:02:56,996 --> 00:02:59,728
Kjo i lejoi ata të shpëtonin
me mijëra jetë,

52
00:02:59,728 --> 00:03:03,528
duke hedhur themelet e 
transfuzionit modern të gjakut.

53
00:03:03,528 --> 00:03:07,368
Deri në këtë pikë, të gjitha transfuzionet
ndodhnin në kohë reale,

54
00:03:07,368 --> 00:03:10,194
në mënyre direkte midis 
dy individëve.

55
00:03:10,194 --> 00:03:13,428
Kjo, sepse gjaku fillon të mpikset
pothuaj menjëherë

56
00:03:13,428 --> 00:03:15,588
pasi vjen në kontakt me ajrin—

57
00:03:15,588 --> 00:03:20,388
një mekanizëm mbrojtës për të shmangur
humbjen e tepërt të gjakut pas dëmtimeve.

58
00:03:20,388 --> 00:03:25,078
Në vitin 1914, hulumtuesit zbuluan se
përbërja kimike, citrat natriumi

59
00:03:25,078 --> 00:03:31,092
ndalonte gjakun të mpiksej duke larguar
kalciumin e nevojshëm për mpiksjen.

60
00:03:31,092 --> 00:03:34,532
Gjaku me citrat, mund të ruhej 
për përdorim të mëvonshëm—

61
00:03:34,532 --> 00:03:39,484
hapi i parë drejt bërjes së mundur
të transfuzioneve në masë.

62
00:03:39,484 --> 00:03:46,472
Në vitin 1916, dy shkencëtarë amerikanë
zbuluan një antikoagulant më të efektshëm

63
00:03:46,472 --> 00:03:51,791
të quajtur heparin, i cili punon duke
çaktivizuar enzimat që mundësojnë mpiksjen

64
00:03:51,791 --> 00:03:54,331
Ne ende e përdorim heparinën edhe sot.

65
00:03:54,331 --> 00:03:55,422
Në të njëjtën kohë,

66
00:03:55,422 --> 00:03:59,342
studiuesit amerikanë dhe britanikë
zhvilluan makineri portative

67
00:03:59,342 --> 00:04:04,584
që mund të transportonin gjakun e dhuruar
në fushëbetejat e Luftës së Parë Botërore.

68
00:04:04,584 --> 00:04:07,034
Ndërthurur me heparinën e sapozbuluar,

69
00:04:07,034 --> 00:04:10,825
mjekët e luftës mbajtën dhe ruajtën
në mënyrë të sigurt litra të tërë gjaku,

70
00:04:10,825 --> 00:04:15,817
duke i mbartur direkt në fushëbetejë që të
bënin transfuzion te ushtarët e plagosur.

71
00:04:15,817 --> 00:04:20,523
Pas luftës, kjo kuti portative primitive
do të ishte frymëzimi

72
00:04:20,523 --> 00:04:25,436
për bankat e gjakut moderne, një
pajisje fikse e spitaleve kudo në botë.