WEBVTT 00:00:06.379 --> 00:00:11.992 Në vitin 1881, doktor William Halsted nxitoi të ndihmonte të motrën Minnie, 00:00:11.992 --> 00:00:14.692 e cila kishte hemorragji pas lindjes. 00:00:14.692 --> 00:00:17.501 Ai futi me shpejtësi një gjilpërë në krahun e tij, 00:00:17.501 --> 00:00:21.250 mori gjakun e vet dhe ia transferoi asaj. 00:00:21.250 --> 00:00:25.105 Pas disa minutash pasigurie, ajo filloi ta marri veten. NOTE Paragraph 00:00:25.105 --> 00:00:27.880 Halsted nuk e dinte se sa me fat kishin qenë. 00:00:27.880 --> 00:00:30.740 Transfuzioni i tij funksionoi vetëm sepse ai dhe e motra 00:00:30.740 --> 00:00:33.080 qëlluan të kishin të njëjtin grup gjaku— 00:00:33.080 --> 00:00:36.959 diçka që nuk është e garantuar, as midis të afërmve. NOTE Paragraph 00:00:36.959 --> 00:00:39.890 Grupet e gjakut nuk ishin zbuluar në kohën e Halstedit, 00:00:39.890 --> 00:00:43.760 megjithëse njerëzit kishin eksperimentuar me transfuzionet për shekuj— 00:00:43.760 --> 00:00:46.160 kryesisht pa sukses. 00:00:46.160 --> 00:00:50.370 Në vitin 1667, një mjek francez i quajtur Jean-Baptiste Denis 00:00:50.370 --> 00:00:53.642 u bë i pari që ta provonte këtë teknikë tek njerëzit. 00:00:53.642 --> 00:00:57.631 Denis bëri transfuzion gjakun e deles tek Antoine Mauroy, 00:00:57.631 --> 00:01:00.171 një burrë që vuante me shumë mundësi nga psikoza, 00:01:00.171 --> 00:01:02.971 me shpresë se do të zvogëlonte simptomat e tij. 00:01:02.971 --> 00:01:05.711 Pas kësaj, Mauroy ishte në gjendje të mirë. 00:01:05.711 --> 00:01:08.969 Por pas transfuzionit të dytë, ai filloi të ketë temperaturë, 00:01:08.969 --> 00:01:13.171 dhembje të forta në fund të shpinës, djegie të mëdha në krah, 00:01:13.171 --> 00:01:17.101 dhe urinoi një lëng të trashë të zi. NOTE Paragraph 00:01:17.101 --> 00:01:19.161 Megjithëse askush nuk e dinte në atë kohë, 00:01:19.161 --> 00:01:23.811 këto ishin shenjat e një përgjigjjeje të rrezikshme imunitare brenda trupit të tij. 00:01:24.811 --> 00:01:28.171 Kjo përgjigje imunitare fillon me prodhimin e proteinave 00:01:28.171 --> 00:01:29.500 të quajtura antitrupa, 00:01:29.500 --> 00:01:33.181 të cilat dallojnë qelizat e vetë trupit nga ato të të huajve. 00:01:33.181 --> 00:01:37.601 Këtë e bëjnë, duke njohur proteinat e huaja, ose antigjenet, 00:01:37.601 --> 00:01:40.484 të gjendura në membranën qelizore të trupit të huaj. 00:01:40.484 --> 00:01:42.799 Antitrupat u bashkangjiten antigjeneve, 00:01:42.799 --> 00:01:47.452 duke sinjalizuar qelizat imunitare të sulmojnë dhe shkatërrojnë qelizat e huaja. NOTE Paragraph 00:01:47.452 --> 00:01:50.952 Qelizat e shkatërruara nxirren nga trupi nëpërmjet urinës. 00:01:50.952 --> 00:01:54.321 Në raste ekstreme, shkatërrimi masiv i qelizave 00:01:54.321 --> 00:01:59.196 shkakton mpiksje të gjakut që pengon qarkullimin e gjakut drej organeve jetike, 00:01:59.196 --> 00:02:02.946 mbingarkon veshkat dhe shkakton dështimin e organeve. 00:02:02.946 --> 00:02:06.421 Për fat të mirë, pacienti i Denis i mbijetoi transfuzionit. 00:02:06.421 --> 00:02:10.221 Por, transfuzionet midis specieve të ndryshme rezultuan vdekjeprurëse, 00:02:10.221 --> 00:02:13.134 procedura u bë e jashtëligjshme nëpër Europë, 00:02:13.134 --> 00:02:16.274 duke mos u parapëlqyer më për shekuj të tërë . NOTE Paragraph 00:02:16.274 --> 00:02:21.066 Në vitin 1901 mjeku austriak Karl Landsteiner 00:02:21.066 --> 00:02:22.706 zbuloi grupet e gjakut, 00:02:22.706 --> 00:02:26.786 hapi vendimtar drejt suksesit të transfuzionit të gjakut 00:02:26.786 --> 00:02:27.786 nga njeriu në njeri. 00:02:27.786 --> 00:02:32.463 Ai vuri re se kur grupe të ndryshme gjaku përziheshin bashkë, ato formonin mpiksje. 00:02:32.463 --> 00:02:36.543 Kjo ndodh kur antitrupat u bashkangjiten qelizave me antigjenë të huaj, 00:02:36.543 --> 00:02:38.967 duke shkaktuar që qelizat të grumubullohen bashkë. 00:02:38.967 --> 00:02:43.284 Por nëse qelizat e dhuruesit janë të të njëjtit grup gjaku si të marrësit, 00:02:43.284 --> 00:02:48.363 qelizat e dhuruesit s'do të damkosen për shkatërrim dhe s'do të formojnë grumbuj. NOTE Paragraph 00:02:48.363 --> 00:02:49.713 Në vitin 1907, 00:02:49.713 --> 00:02:54.476 mjekët po përzienin sasi të vogla gjaku para se të bënin transfuzionin. 00:02:54.476 --> 00:02:56.996 Nëse nuk kishte grumbuj, grupet përputheshin. 00:02:56.996 --> 00:02:59.728 Kjo i lejoi ata të shpëtonin me mijëra jetë, 00:02:59.728 --> 00:03:03.528 duke hedhur themelet e transfuzionit modern të gjakut. NOTE Paragraph 00:03:03.528 --> 00:03:07.368 Deri në këtë pikë, të gjitha transfuzionet ndodhnin në kohë reale, 00:03:07.368 --> 00:03:10.194 në mënyre direkte midis dy individëve. 00:03:10.194 --> 00:03:13.428 Kjo, sepse gjaku fillon të mpikset pothuaj menjëherë 00:03:13.428 --> 00:03:15.588 pasi vjen në kontakt me ajrin— 00:03:15.588 --> 00:03:20.388 një mekanizëm mbrojtës për të shmangur humbjen e tepërt të gjakut pas dëmtimeve. NOTE Paragraph 00:03:20.388 --> 00:03:25.078 Në vitin 1914, hulumtuesit zbuluan se përbërja kimike, citrat natriumi 00:03:25.078 --> 00:03:31.092 ndalonte gjakun të mpiksej duke larguar kalciumin e nevojshëm për mpiksjen. 00:03:31.092 --> 00:03:34.532 Gjaku me citrat, mund të ruhej për përdorim të mëvonshëm— 00:03:34.532 --> 00:03:39.484 hapi i parë drejt bërjes së mundur të transfuzioneve në masë. 00:03:39.484 --> 00:03:46.472 Në vitin 1916, dy shkencëtarë amerikanë zbuluan një antikoagulant më të efektshëm 00:03:46.472 --> 00:03:51.791 të quajtur heparin, i cili punon duke çaktivizuar enzimat që mundësojnë mpiksjen 00:03:51.791 --> 00:03:54.331 Ne ende e përdorim heparinën edhe sot. NOTE Paragraph 00:03:54.331 --> 00:03:55.422 Në të njëjtën kohë, 00:03:55.422 --> 00:03:59.342 studiuesit amerikanë dhe britanikë zhvilluan makineri portative 00:03:59.342 --> 00:04:04.584 që mund të transportonin gjakun e dhuruar në fushëbetejat e Luftës së Parë Botërore. 00:04:04.584 --> 00:04:07.034 Ndërthurur me heparinën e sapozbuluar, 00:04:07.034 --> 00:04:10.825 mjekët e luftës mbajtën dhe ruajtën në mënyrë të sigurt litra të tërë gjaku, 00:04:10.825 --> 00:04:15.817 duke i mbartur direkt në fushëbetejë që të bënin transfuzion te ushtarët e plagosur. NOTE Paragraph 00:04:15.817 --> 00:04:20.523 Pas luftës, kjo kuti portative primitive do të ishte frymëzimi 00:04:20.523 --> 00:04:25.436 për bankat e gjakut moderne, një pajisje fikse e spitaleve kudo në botë.