Chimamanda Adichie: O perigo dunha única historia

As nosas vidas e culturas están compostas por moitas historias superpostas. A novelista Chimamanda Adichie cóntanos a historia de cómo atopou a súa auténtica voz cultural e advirte que se só escoitamos unha única historia sobre outra persoa ou país arriscámonos a un malentendido.

Son escritora.

E gustaríame contarvos
un par de historias persoais

sobre o que me gusta chamar
"O perigo dunha única historia".

Crecín nun campus universitario
no leste de Nixeria.

A miña nai di
que empecei a ler ós dous anos,

pero eu creo que catro
é unha cifra máis certa.

Así que fun unha lectora temperana
e o que lía

eran libros infantís británicos
e estadounidenses.

Tamén fun unha escritora temperana.

E cando comecei a escribir,
sobre os sete anos,

historias en lapis
con ilustracións en ceras

que a miña pobre nai
estaba obrigada a ler,

escribía exactamente
o tipo de historias que lía.

Todas as miñas personaxes
eran brancas e de ollos azuis.

Xogaban na neve.

Comían mazás.

(Risas)

E falaban moito sobre o tempo,

o bonito que era que saíra o sol.

(Risas)

E todo isto malia o feito
de que vivía en Nixeria.

Nunca estivera fóra de Nixeria.

Non tiñamos neve. Comiamos mangos.

E nunca falabamos sobre o tempo,

porque non había necesidade.

As miñas personaxes
tamén bebían cervexa de xenxibre

porque as personaxes
dos libros británicos que lía

bebían cervexa de xenxibre.

Tanto tiña que non tivera
nin idea do que era.

(Risas)

E durante moitos anos
tería un desexo desesperado

de probar a cervexa de xenxibre.

Pero esa é outra historia.

Creo que o que isto demostra

é o impresionable e vulnerable que somos

fronte a unha historia,

sobre todo de nenos.

Como todo o que lera eran libros

nos que as personaxes era estranxeiras

estaba convencida de que os libros

por natureza
tiñan que ter estranxeiros neles,

e tiñan que tratar sobre cousas

coas que non me podía identificar.

As cousas cambiaron
cando descubrín libros africanos.

Non había moitos dispoñibles

e non eran tan sinxelos de atopar
como os estranxeiros.

Pero grazas a escritores
como Chinua Achebe e Camara Laye

Atravesei un cambio mental
na miña percepción

da literatura.

Deime de conta de que xente coma min,

nenas coa pel da cor do chocolate,

co pelo enmarañado
que non formaba coletas,

tamén podían existir na literatura.

Comecei a escribir
sobre cousas que recoñecía.

Encantábanme eses libros británicos
e estadounidenses que lía.

Espertaban a miña imaxinación.
Abríronme novos mundos.

Pero a consecuencia non deliberada

foi que non souben que a xente coma min

podía existir na literatura.

Así que o que o descubrimento dos escritores
africanos fixo por min foi isto:

Salvoume de ter unha única historia

do que eran os libros.

Eu proveño dunha familia convencional
de clase media nixeriana.

O meu pai era mestre.

A miña nai era administradora.

Tiñamos, como era a norma,

axuda doméstica residente,
que a cotío viñan de vilas rurais próximas.

No ano en que cumprín oito
tiñamos a un novo neno na casa.

Chamábase Fide.

O único que nos dixo a miña nai sobre el

foi que a súa familia era moi pobre.

A miña nai enviou ñame, arroz

e roupa vella a súa familia.

E cando non remataba a cea
a miña nai dicía:

"¡Acaba a comida! ¿Non sabes que xente
como a familia de Fide non teñen nada?"

Entón sentía unha mágoa enorme
pola familia de Fide.

Un sábado fomos de visita á súa vila.

E a súa nai amosounos unha cesta
maravillosamente estampada,

feita con rafia tinguida,
que fixera o seu irmán.

Asusteime.

Non se me ocorrera
que alguén da súa familia

puidera realmente facer algo.

Todo o que escoitara deles
era o pobres que eran,

así que érame imposible miralos

como algo máis que pobres.

A súa pobreza
era a miña única historia deles.

Anos máis tarde,
pensei nisto cando deixei Nixeria.

para ir a universidade nos Estados Unidos.

Tiña 19.

A miña compañeira de cuarto americana
sorprendeuse.

Preguntoume onde aprendera
a falar inglés tan ben

e estaba desconcertada
cando lle dixen que en Nixeria

tiña o inglés como lingua oficial.

Preguntoume se podería escoitar
o que ela chamou a miña "música tribal",

e en consecuencia se desilusionou moito

cando lle ensinei a miña cinta
de Mariah Carey.

(Risas)

Asumiu que non sabía

como usar unha estufa.

O que me paralizou foi isto:
ela sentía mágoa de min

incluso antes de verme.

A súa posición por defecto cara a min,
como africana,

era un tipo de mágoa
condescendente e benévola.

A miña compañeira de cuarto
tiña unha única historia de África.

Unha única historia de catástrofe.

Nesta única historia
non había a posibilidade

de que os africanos foran semellantes a ela
dalgunha maneira.

Non había a posibilidade de sentimentos
máis complexos cá mágoa.

Non había a posibilidade dunha conexión
como humanos iguais.

Debo dicir que antes de ir ós EE.UU
non me identificaba

conscientemente como africana.

Pero nos EE.UU cada vez que xurdía África
a xente volvíase cara a min.

Non importaba que non soubera nada
de lugares como Namibia.

Pero cheguei a aceptar
esa nova identidade.

E agora en moitos aspectos
penso en min mesma como africana.

Mesmo que aínda me alporizo

cando se refiren a África como un país.

O exemplo máis recente foi no meu voo,
doutra maneira marabilloso,

dende Lagos hai dous días,

no que houbo un anuncio no voo de Virgin

sobre unha organización benéfica que traballa
en "India, África e outros países".

(Risas)

Así que tras un par de anos
nos EE.UU como africana

comecei a entender a resposta
da miña compañeira de cuarto.

Se non crecera en Nixeria
e todo o que soubera de África

saíra das imaxes xeneralizadas

tamén eu crería que África é un lugar

de bonitas paisaxes e animais

e xente incomprensible

loitando en guerras sen sentido,
morrendo de pobreza e SIDA,

incapaces de falar por eles mesmos

e agardando ser salvados

por un amable estranxeiro branco.

Miraría ós africanos da mesma maneira

que de nena miraba á familia de Fide.

Creo que a única historia de África
provén da literatura occidental.

Esta é unha cita sacada

dos escritos dun mercante londiniense
chamado John Locke,

que navegou ata o oeste de África en 1561,

e plasmou un fascinante relato
da súa viaxe.

Tras referirse ós africanos negros

como "bestas que non teñen casas"

escribiu: "tamén son persoas sen cabeza,

teñen a boca e os ollos no peito".

Eu río cada vez que leo isto.

Debemos admirar
a imaxinación de John Locke.

Pero o que importa dos seus escritos

é que representa o comezo

da tradición de contar historias africanas
en occidente.

A tradición de identificar
á África subsahariana como un lugar

de negacións,
de diferenzas, de escuridade,

de xente que,
en palabras do marabilloso poeta

Rudyard Kipling

son "metade diaños, metade nenos".

Entón comecei a decatarme
de que a miña compañeira de cuarto

debeu, ó longo da súa vida,

ver e escoitar diferentes versións

desta única historia,

como un profesor que tiven,

que me dixo unha vez que a miña novela
non era "autenticamente africana".

Estaba disposta a argüír
que había un par de cousas

que estaban mal na novela,

que puxera mal un par de lugares.

Pero non podía imaxinar que fracasara

en conseguir algo chamado
a autenticidade africana.

De feito non sabía

o que era a autenticidade africana.

O profesor díxome que as miñas personaxes

parecíanse demasiado a el,

un home douto de clase media

As miñas personaxes conducían coches.

Non morrían de fame.

Polo tanto non eran auténticos africanos.

Pero debo engadir
que eu tamén son responsable

na cuestión da única historia.

Hai uns anos visitei México
dende ós EE.UU.

O clima político nos EE.UU.
nese momento era tenso.

E había en curso
debates sobre a inmigración.

E, como pasa a cotío en Estados Unidos,

a inmigración converteuse
en sinónimo de mexicanos.

Había innumerables historias de mexicanos

como xente

que desplumaba ó sistema sanitario,

que se coaba pola fronteira,

detidos nas fronteiras,
ese tipo de cousas.

Lembro pasear por Guadalaxara
o primeiro día,

mirando á xente indo ó traballo,

dándolle volta as tortillas
na praza do mercado,

fumando, rindo,

Lembro sentirme primeiro
un pouco sorprendida.

E logo arrelada pola vergoña.

Decateime de que estivera tan sumida

na cobertura mediática sobre os mexicanos

que se converteran
en unha soa cousa na miña mente:

un abxecto inmigrante.

Aceptara a única historia dos mexicanos

e non podía estar
máis avergoñada de min mesma.

Así é cómo se crea unha única historia:

amosar á xente como unha única cousa,

como só unha cousa,

unha e outra vez,

e niso é no que se converten.

É imposible falar da historia única

sen falar do poder.

Hai unha palabra en Igbo

que se me ocorre cada vez que penso

nas estructuras de poder do mundo,
e é "nkali".

É un nome que ben dicindo

"ser máis grande có outro."

Coma os nosos mundos económicos
e políticos

as historias tamén se definen

polo principio do nkali.

Como se fala delas, quen as di,

cando as din, cantas historias se contan

depende moito do poder.

O poder non é só a habilidade
de contar a historia de outra persoa,

senón de facer dela
a historia definitiva desa persoa.

O poeta palestino
Mouris Barghouti escribiu

que se queres desposuír á xente

a maneira máis sinxela
é contar a súa historia

e comezar con "en segundo lugar".

Comeza a historia coas frechas
dos nativos americanos

en vez de coa chegada dos británicos

e terás unha historia
totalmente diferente.

Empeza a historia

co fracaso do estado africano

en vez de coa creación colonial
do estado africano

e terás unha historia
totalmente diferente.

Hai pouco falei nunha universidade

onde un estudante me dixo

que era unha mágoa

que os homes nixerianos
fosen maltratadores

coma a personaxe do pai na miña novela.

Díxenlle que acabara de ler a novela

titulada "American Psycho"...

(Risas)

e que era unha mágoa

que os xoves estadounidenses
fosen asasinos en serie.

(Risas)

(Aplausos)

Obviamente lle dixen iso
nun ataque de irritación.

(Risas)

Nunca se me ocorrería pensar

que só porque lera unha novela

na que unha personaxe
é un asasino en serie

este representa dalgunha maneira

a todos os estadounidenses.

Isto non é porque eu sexa
unha persoa mellor ca ese estudiante,

pero debido ao poder económico
e cultural dos EE.UU.

teño moitas historia de EE.UU.

Lin a Tyler, Updike,
Steinbeck e Gaitskill.

Non teño unha soa historia dos EE.UU.

Cando aprendín, hai uns anos,
que os escritores

debían ter unha infancia realmente infeliz

para ter éxito

comecei a pensar en como podía inventar

cousas horribles
que me fixeran os meus pais.

(Risas)

Pero a verdade é que tiven
unha infancia moi feliz,

chea de risos e amor
nunha familia moi unida.

Pero tamén tiven avós
que morreron en campos de refuxiados.

A miña curmá Polle morreu porque non puido
recibir coidados médicos adecuados.

Unha das miñas mellores amigas, Okoloma,
morreu nun accidente aéreo

porque os nosos coches de bombeiros
non tiñan auga.

Crecín baixo gobernos militares represivos

que infravaloraban a educación,

de maneira que as veces os meus pais
non recibían os seus salarios.

E tamén, de nena, vin como a marmelada
desaparecía do almorzo,

logo desapareceu a margarina,

despois o pan volveuse caro de máis,

e logo racionábase o leite.

E sobre todo,
un tipo de medo político normalizado

invadiu as nosas vidas.

Todas esas historias fixéronme quen son.

Pero insistir só nesas historias negativas

é reducir a miña experiencia

e pasar por alto
as outras moitas historias

que me formaron.

A única historia crea estereotipos.

E o problema dos estereotipos

non é que non sexan certos

senón que están incompletos.

Fan que unha historia
sexa a única historia.

Por suposto, África é un continente
cheo de catástrofes.

Algunhas son enormes,
coma as horribles violacións no Congo.

Outras son deprimentes,
como o feito

de que 5.000 persoas se presenten
para un só posto de traballo en Nixeria.

Pero tamén hai outras historias
que non falan de catástrofes.

E é moi importante, tan importante,
falar delas tamén.

Sempre pensei que é imposible

coñecer ben un lugar ou a unha persoa

sen coñecer todas as historias
dese lugar e persoa.

A consecuencia da historia única

é esta: roubar a dignidade das persoas.

Fai o recoñecemento da nosa mesma
condición humana difícil.

Enfatiza o que nos fai diferentes

no canto das nosas similitudes.

¿Que pasaría se antes de viaxar a México

seguira os debates da emigración
dende ambos os dous lados,

dos EE.UU. e dos mexicanos?

¿Que pasaría se a miña nai
nos contara que a familia de Fide

era pobre e traballadora?

¿Que pasaría se houbera
unha cadea de televisión africana

que emitira diversas historias africanas
en todo o mundo?

Habería o que o escritor nixeriano
Chinua Achebe chamou

"un equilibrio de historias".

¿Que pasaría se a miña compañeira
coñecera o meu editor nixeriano

Mukta Bakaray,

un home extraordinario
que deixou o traballo nun banco

para seguir o seu soño
e abrir unha editorial?

A sabedoría convencional
era que os nixerianos non len literatura.

El non estaba de acordo.

Pensaba que a xente que podía ler,

lería se a literatura
era acadable para eles.

Pouco despois de publicar
a miña primeira novela

fun a unha emisora de TV en Lagos
para unha entrevista.

E unha muller que traballaba alí
como mensaxeira achegouse e me dixo:

"Gustoume moito a túa novela,
pero non me gustou o final.

Tes que escribir unha secuela
e isto é o que vai pasar..."

(Risas)

E seguiu contándome
o que tiña que escribir na secuela.

Eu non estaba só encantada,
senón moi conmovida.

Alí estaba unha muller,
parte das masas ordinarias dos nixerianos,

que non debían de ser lectores.

Ela non só lera o libro,
senón que se apoderara del

e tiña xustificación para dicirme

que escribir na secuela.

¿Que pasaría se a miña compañeira
coñecera a miña amiga Fumi Onda,

unha muller afouta que presenta
un programa de TV en Lagos,

determinada a contar as historias
que nós preferimos esquecer?

¿Qué pasaría se a miña compañeira
coñecera a intervención cardíaca

que se realizou no hospital de Lagos
a semana pasada?

¿Qué pasaría se a miña compañeira
coñecera a música nixeriana actual?

Xente con talento
cantando en inglés e pidgin,

igbo, yoruba e ijo,

mesturando influencias
desde Jay-Z a Fela,

de Bob Marley ós seus avós.

¿Qué pasaría se a miña compañeira
coñecera a avogada

que foi hai pouco ós xulgados en Nixeria

para cambiar a ridícula lei

coa que as mulleres precisaban
o consentimento dos seus homes

para renovar o pasaporte?

¿Qué pasaría se a miña compañeira
coñecera Nollywood,

cheo de xente innovadora facendo películas
a pesar das dificultades técnicas?

Películas tan populares

que son o mellor exemplo

de nixerianos consumindo o que producen.

¿Qué pasaría se a miña compañeira coñecera
a miña ambiciosa trenzadora de cabelo

que acaba de abrir o seu propio negocio
de venta de extensións?

Ou se coñecera ós millóns de nixerianos

que abriron negocios e as veces fracasaron

pero continuaron albergando a ambición?

Cada vez que estou en casa enfróntome

coas causas usuais de irritación
da maioría de nixerianos:

as nosas infraestructuras
e gobernos fracasados.

Pero tamén pola capacidade
de recuperación da xente

que prospera a pesar do goberno

máis que grazas a el.

Imparto obradoiros de escritura
en Lagos todos os veráns.

É sorprendente a cantidade de xente
que se apunta,

canta xente está impaciente por escribir,

por contar historias.

O meu editor nixeriano e máis eu
acabamos de abrir una ONG

chamada Farafina Trust.

E temos grandes sonos
de construcción de bibliotecas

da restauración das xa existentes

e de proporcionar libros
ás escolas do estado

que non teñen nada nas súas bibliotecas

e que tamén organizan moitos obradoiros

de lectura e escritura

para toda a xente que quere contar
as nosas moitas historias.

As historias son importantes.

Moitas historias son importantes.

As historias utilizáronse
para desposuír e difamar.

Pero as historias poden usarse
para dar poder e humanizar.

As historias poden romper
a dignidade da xente.

Pero as historias tamén poden
reparar a dignidade perdida.

A escritora estadounidense
Alice Walker escribiu isto

sobre os seu parentes do sur

que se desprazaran ó norte.

Presentoulles un libro

sobre a vida do sur que deixaran atrás.

"Sentáronse ó meu redor,
lendo o libro eles mesmos,

escoitándome ler o libro
e recobrouse unha especie de paraíso".

Gustaríame rematar con este pensamento:

Que cando rexeitamos a historia única,

cando nos decatamos
de que non hai unha única historia

sobre calquera lugar,

recuperamos unha especie de paraíso.

Grazas.

(Aplausos)