Nọc độc và độc tố: Khác nhau ở điểm nào? - Rose Eveleth

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/venom-vs-poison-what-s-the-difference-rose-eveleth

Bạn thà bị rắn đuôi chuông cắn hay thà chạm phải một con cóc có độc? Dù cả hai loài trên đều có khả năng gây ra tổn thương lên cơ thể con người, chúng lại có cách truyền độc rất khác nhau. Rose Eveleth sẽ chỉ ra sự khác biệt giữa độc tố và nọc độc (và cả lý do tại sao bạn lại không nên làm theo những gì nhìn thấy trên phim ảnh).

Bài giảng: Rose Eveleth, minh họa bởi TED-Ed.

Bạn sẽ thà bị rắn cắn

hay chạm phải cóc có độc ở da?

Khoan đã, có gì khác biệt

giữa nọc độc của rắn và độc tố của cóc cơ chứ?

Giả sử như bạn chẳng may

bị một con rắn đuôi chuông cắn.

Khi nó cắn bạn

con rắn sẽ tiết ra nọc độc

từ những chiếc túi dịch nhỏ phía sau mắt

tiết qua những chiếc răng nanh
sắc nhọn cắm vào da thịt bạn

Nọc độc sẽ theo máu

mà lan ra khắp cơ thể.

Trong đa số các trường hợp,
nọc rắn có chứa chất gây tê liệt thần kinh,

và protein có thể gây ra các triệu chứng như

khiến cơ bắp nóng như lửa đốt,

làm vỡ tế bào máu,

và khiến bạn hoàn toàn bị tê liệt.

Nhưng có thể bạn vẫn gặp may!

Bởi rắn không phải lúc nào

cũng muốn lãng phí nọc độc của chúng vì bạn.

Thực tế là 20-80% các ca rắn cắn

được gọi là ''cắn chơi''

khi rắn chỉ đang cố gắng

gửi một thông điệp tới bạn,
chứ không phải là giết bạn.

Bạn có thể thấy đó, rắn phải tiêu tốn

nhiều năng lượng và nguồn lực
để tạo ra nọc độc,

nên chúng chẳng muốn phí phạm
nọc độc của mình.

Trái lại, nếu là độc tố

thì mọi chuyện lại khác hẳn.

Đó sẽ không còn là lời cảnh báo nữa.

Nếu bạn cầm một con cóc có độc lên

chỉ để ngắm nhìn màu da tuyệt đẹp của nó,

thì bạn sẽ bị nhiễm thứ độc chết người

qua tay của mình.

Khi độc tố thấm qua da bạn

và lan theo dòng máu,

độc tố sẽ bắt đầu tác động tới thần kinh,

rồi khiến các cơ trên cơ thể
không hoạt động nổi.

Nếu độc tố đó lan tới tim,

thì tim bạn sẽ ngừng đập.

Sự khác nhau giữa nọc độc và độc tố

đơn giản nằm ở phương thức nhiễm độc.

Con người nhiễm độc tố
qua hô hấp, tiêu hóa, hay tiếp xúc qua da.

Còn nọc độc thì phải qua vết thương.

Xét về mặt hóa học, nọc độc và độc tố

cả hai đều là chất độc,

vậy nên vết cắn rắn có chứa nọc độc.

Một con cóc cũng có độc tố.

Nhện nâu ẩn dật là loài mang nọc độc.

Cá mao tiên và cá nóc có độc tố.

Và một số các hợp chất khác

có thể là độc tố ở loài này
và là nọc độc ở loài khác.

Tetrodotoxin, một loại chất độc
gấp 10.000 lần cyanide,

trong cơ thể cá nóc

khiến chúng trở thành loài cá độc.

Loại chất này còn có trong
loài bạch tuộc tua xanh chết người

nọc độc của nó được tiết ra theo vết mổ.

Một số loài thậm chí còn có thể
có cả độc tố lẫn nọc độc.

Ví dụ như rắn hổ mang châu Á.

Chúng không chỉ có nọc độc ở răng nanh

mà còn hấp thụ độc tố

từ cóc nhái mà chúng ăn

rồi sản sinh ra lại độc tố đó

qua những tuyến đặc biệt trên cổ,

biến nó thành độc tố.

Các nhà khoa học
không ngừng tìm ra những loài mới

sử dụng chất độc của chúng
theo những cách kì lạ mà thú vị.

Mới đây, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra

loài giáp sát có nọc độc
đầu tiên trên thế giới.

Trong 70.000 loài giáp xát,

chỉ có duy nhất loài remipede nhỏ bé này
là có độc tố.

Người ta cũng tìm ra cách
tạo ra độc tố

của loài speleonectes tulumensis

mà chúng tiết qua những chiếc răng nanh bé tí.

Các nhà khoa học vẫn chưa hoàn toàn chắc chắn
về ảnh hưởng của các loại độc tố này

nhưng họ cho rằng nó sẽ khiến cho
các dây thần kinh nhận thức của nạn nhân

bị đốt cháy nhiều lần

cho tới khi chúng bị tê liệt

Sau đó, con remipede sẽ tiến lại gần,

phá hủy lớp xương ngoài của con mồi

và hút cạn 'máu' của nó.

Tuy vậy, độc tố và nọc độc
không phải lúc nào cũng có hại.

Hàng nghìn năm qua, loài người đã tìm mọi cách

để biến sức mạnh của những chất độc này
thành có lợi cho con người.

Ngày nay, có những loại thuốc

được chế xuất từ các loại chất độc.

Độc tố từ loài ốc nón
được dùng làm thuốc giảm đau.

Và nhiều loài cây có độc
đã được sử dụng

để chữa mọi thứ bệnh
từ sốt rét cho tới nhịp tim không đều.

Và nọc độc của bọ cạp
có lẽ một ngày nào đó

sẽ được sử dụng để chữa bệnh tim.

Vậy bạn nên làm gì
nếu bị một loài nào đó có độc cắn?

Đừng có thử bất cứ điều gì

mà bạn từng xem trên mạng hay phim ảnh!

Đừng có cố tóm và giết chết con vật

đã cắn bạn,

và đừng dùng ga-rô hay dao
để xử lý vết thương.

Và quan trọng nhất là, đừng hoảng sợ!

Hãy bình tĩnh, và tìm kiếm sự giúp đỡ y tế.

Việc điều trị phần lớn phụ thuộc vào việc

loài vật mà bạn đã gặp phải
là loài gì.

Nhưng nếu bạn quên mất sự khác nhau

giữa độc tố và nọc độc

mà nói với nhân viên y tế

rằng bạn bị một con rắn viper cắn,

họ có thể bỏ qua cho bạn
và vẫn điều trị bình thường.