Balancing Chemical Equations

Reaksiyanın əmsallaşdırılması mol kimi

kimyada ilk öyrədilən mövzulardan biridir.

Kifayət qədər asan bir mövzu olsa da,

bir çox şagirdə çətin gəlir.

Bəlkə də bir az qarışıqdır,

ola bilər.

Əmsallaşdırmaya keçməzdən öncə,
birinci baxaq görək

kimyəvi tənlik nədir.

Bura bir neçəsini yazmışam, birazdan

başqalarını da görəcəksiz.

Qısaca, o kimyəvi reaksiyanı təsvir edir.

Alüminium,

oksigen qazı və ya ikiatomlu oksigen
molekulu və sonda

alüminium oksidimiz var.

İndi deyəcəksiniz ki, aha reaksiyanın
nə

olduğunu başa düşdük.

Reaksiyaya girənlərimizi, yəni

reagentlər var.

Bu da bizim məhsulumuz.

Başqa nə qaldı?

Hə bir məsələ qaldı.

Sol tərəfə bir alüminium atomu və

iki oksigen atomu yazmışam.

Bir-birinə bağlıdırlar amma iki oksigen

atomu var.

Bir molekul olsa da, tərkibində

2 oksigen
atomu yerləşir.

Onları üst-üstə gələndə, iki alüminium

atomu və üç oksigen atomu alırıq.

Yəni, tənliyin hər iki tərəfində fərqli
sayda

alüminium olur.

Bu tərəfdə bir alüminium,

burada isə iki alüminium olur.
Və oksigenlərin

sayı fərqlidir.

Bu tərəfdə iki oksigen,

bu tərəfdə isə üçdür.

Əmsallaşdırma bu problemin çıxış yoludur.
Yəni

hər iki tərəfdə eyni sayda alüminium

və oksigen olmalıdır.

Bunu etməyə çalışaq.

Narıncıyla yazaq.

Dediyim kimi, burada bir,

burada iki alüminium var.

Bəlkə, sadəcə bura iki yazmaqla
bu işi həll edərik?

İndi hər iki tərəfdə iki alüminium

oldu. Alüminiumlar

sanki xoşbəxtdirlər.

İndi oksigenə baxaq.

Sol tərəfdə

iki oksigenimiz var.

Sağda isə

üç.

İndi nə etməliyəm?

Hə, əgər yarım atomomuz varsa,

elə 1.5-ə

vuracağam.

1.5 vur 2 bərabər oldu 3.

İndi hər iki tərəfdə üç oksigen və

iki alüminium oldu.

İşimiz qutardı?

Xeyr, əslində yarım atom və ya 1.5 atom

olmur, qaydaya ziddi.

Doğru səslənmir.

Belə olduqda, 2-yə vuraraq tam rəqəm

almalıyıq.

İndi, hər iki tərəfi

ikiyə vuraq.

Deməli belə, 4 alüminium üstəgəl
3 oksigen

əmələ gəlir, iki

alüminium oksid molekulu.

İndi soruşa bilərsiniz ki, bəs niyə

alüminium oksidin sayında
heç bir dəyişiklik

eləmirik?

Niyə buradakı oksigenin qarşısına 3-də 2
yazmıram?

Belə bir şey mümkün deyil. Tənlik

necə varsa, elə də qalmalıdır.

Alüminium oksid molekulunu
dəyişə bilmərik.

Alüminium oksid molekulundakı alüminium

oksigen nisbətini dəyişə bilmərik.

Alüminium oksid molekulunun sayını dəyişə

bilərsiniz. Biz də dəyişib iki etdik.

Nə etdik?

Alüminium hər

tərəfdə iki olmalıdı ona görə qarşısına

iki yazdıq.

Oksigendə isə 1.5-ə

vurub,

üç oksigen molekulu aldıq.

Üç oksigen də burada var.

Sonra dedik ki, 1.5 düzgün deyil və

buna görə ikiyə vurduq.

Və sonda 4 alüminium üstəgəl üç oksigen

molekulu və ya 6 oksigen atomu

2 aluminium oksid molekulu alındı.

Gəlin başqalarını da yazaq.

Burada metan var.

Mötərizədəki 'g' hərfi 'gas' sözünün baş

hərfi olub maddənin qaz

halında olduğunu göstərir.

Deməli metan qazı üstəgəl
oksigen qazı karbon dioksid

üstəgəl su əmələ gəldi.

Oradakı 'liquid'in l-sı maye halda olan
sudur.

Hə, indi nə edəcəyik?

Birinci mürəkkəb molekullardan başlayın,

daha sonra tək atomlu molekulları

tamamlayarsınız.

Çünki belə etmək çox asandır.

Tutaq ki,

karbonların sayını

düzəldirik, əgər bura rəqəm yazsam,
eyni zamanda

hidrogenlərin sayı da
dəyişmiş olur. Gərək

Bu hidrogenləri də dəyişəm.

Sonda oksigen sayım müəyyənləşdikdən sonra

buradakı oksigeni dəyişəcəm.

Gəlin karbonlarla başlayaq.

İlk başda çətin görünür, amma bir-bir

dəyişdikcə, rəqəmlərlə oynadıqca

asanlaşır.

Burda iki karbonum,

sağ tərəfdə isə sadəcə

bir karbonum var.

İstədiyim şey hər iki tərəfdə

iki karbondur.

Ona görə bura 2 yazaq.

Deməli belə.

İndi hər iki tərəfdə iki karbonum oldu.

Hidrogenlərə keçək.

Oksigeni ən sona saxladım, çünki onu

yazarkən başqa bir atom sayı dəyişməyəcək.

Tənliyin bu tərəfində 4 hidrogen

atomumuz var. O tərəfdə neçə

hidrogenimiz var?

Burda 4-dürsə,

burda neçədir?

2 hidrogen atomumuz var.

Hər iki tərəfdə 4 olsun istəyirəm,
ona görə suyun qarşısına

iki yazacağam.

Artıq 4 hidrogen atomum oldu.

Sonda oksigenlərə baxaq.

Sol tərəfdə iki oksigen atomumuz var. Sağ

tərəfdə nəyimiz var?

2 dənə biratomlu oksigenim var,
bax burada,

elədi iki.

İki su.

Hər suyun da tərkibində bir oksigen

atomu, deməli iki oksigen atomu oldu.

2 karbon dioksid və hər birinin
tərkibində iki

oksigen atomu var.

Deməli,

iki karbon dioksidimiz varsa,

cəmi neçə oksigen eləyir?

2 vur 2.

Elədi 4 oksigen.

Sol tərəfdə 4 oksigen,

sağ tərəfdə isə 6 oksigenim var.

İkisi 2 su molekulunda, dördü 2

karbon dioksid molekulundadır.

Buradakı 2-ni 6-ya tamamlamalıyam.

Hər iki tərəfdə

6 oksigen

olmağını istəyirəm.

Əgər 3 yazsam, 6 olur və

tənliyimiz əmsallaşdırıldı.

Bu tərəfdə 2 karbonum, o tərəfdə

2 karbonum. 4 hidrogenim, 4 hidrogenim.

6 oksigenim 4üstəgəl 2, 6 oksigenim də

burada.

Keçək başqa tənliyə.

Məntiqini başa düşdükdən sonra həll eləmək

çox asandır.

Etan üstəgəl oksigen qazı bizə verir

karbon qazı və su.

Yanma reaksiyasdır.

Birinci karbonlara baxaq. Burada

iki karbonum,

burada bir karbonum var.

Deməli bura 2 yazacağıq.

Oldu 2 karbonum.

Əla.

Oksigenlərə

ən sonda baxacağam. Bu tənlik

əvvəlki ilə oxşardır.

Burada 6 hidrogenim var.

Suda isə sadəcə 2 karbonum var.

Deməli, bura 3 yazılmalıdır.

İndi hidrogenlərimi də tamamladım.

Artıq hər tərəfdə 6 hidrogen oldu.

İndi keçək oksigenə.

Sağ tərəfdə ( narıncı ilə yazacam)

hər karbon qazında 2 oksigen atomu var.

İki molekul olduğuna görə,
4 oksigenim oldu.

Hər su molekulunda bir oksigenim varsa,

3 su molekulunda 3 oksigen olacaq.

Düzdü?

3 su molekulunda 3 oksigen,

və

2 karbon qazında 4 oksigen.

Düzdü?

Cəmi elədi 7 oksigen.

Bu tərəfdə 7 oksigen, o tərəfdə isə

iki oksigenim var.

Bunu - ikini necə 7 edə bilərəm?!

3.5-ə vura

bilərəm. Hər iki tərəfdə

7 olmalıdır.

3.5 mol ikiatomlu oksigen

molekulunda 3.5 vur 3 elədi,

7 oksigen atomu.

4 üstə gəl 3, 7 də burada.

iki karbon,

altı hidrogen.

Demək olar bitirdim. Belə bir şey

var ki, mollar yəni say
kəsrlə ifadə edilmir.

Nə edək? Hər iki tərəfi 2-yə,3-ə,

kəsr olmaması üçün neçə lazımdırsa,

ona vuracağıq.

Hər molu 2-yə vursam,

2 molekul etan üstə gəl 7 molekul
ikiatomlu oksigen alacam,

2 molekul karbondioksid əmələ gəldi.

Bağışlayın, hər şeyi 2-yə vururamsa,
olacaq

4 molekul karbon dioksid üstəgəl
6 molekul su.

Bir daha yoxlamaq istəyirsinizsə,

gəlin yoxlayaq.

Neçə karbonumuz var?

Burada 4,

burada 4.

Neçə hidrogenimiz var?

2 vur 6

12 burada.

12 də orada.

Neçə oksigenim var?

Qoyun fərqli rənglə yazım.

14-ü burada.

8-i burada

6-sı da burada.

8 üstəgəl 6 elədi 14.

Deməli tənliyim əmsallaşdırıldı.

Bəzilərinə görə çətindir. 3.5 -dən

bura gəlmək

ağlabatan deyil.

Mürəkkəb molekullardan başlayıb,

bir-bir davam eləsəniz, kəsrli
rəqəm alacaqsız.

Ondan da qurtulmaq üçün hər iki tərəfi

eyni rəqəmə vurmaq kifayət eləyir.

Bu qədər.

Keçək başqasına.

Bu nəsə qarmaqarışıq görünür.

Deməli, dəmir oksid üstəgəl
sulfat turşusu,

bunlar alınır.

Belə bir şey var ki,

buradakı sulfat qrupu
tərkibi ilə sabit qalır.

Düzdü?

SO4-lərdən biri burada, biri də oradadır.

Asanlaşdırmaq üçün ona bir

atom kimi baxa bilərik.

Əvəzləmə edək.

Gəlin onu X (iks)-la əvəz edək.

Fəqli bir rənglə təkrar yazaq.

Dəmir oxid üstəgəl H2 bir sulfat
olduğuna görə

X yazacağam.

İki dəmir və

3 sulfat qrupu

yarandı.

Bir də su. Elədiyim tək şey sulfatı

X-la əvəz etməkdir.

İndi X-a atom kimi baxıb, tənliyi

balanslaşdıraq.

Sol tərəfdə neçə

dəmirimiz var?

İki dəmir burada,

iki dəmir burada var.

Dəmirləri tamamladıq.

Oksigenə keçək.

Üç oksigen burada (qoyun fərqli
rəngdə yazım)

bir oksigen də burada var.

Düzdü, X-ın tərkibində də oksigen var amma

onlar sulfatla birgə olduğuna görə

onu buna qatmırıq.

Sağ tərəfdə də üç oksigen istəyirik, ona

görə bura bir 3 yazacağam.

Ayy))

Qoyun 3-ü yazım. Artıq

burada da 3 oksigen var.

İndi hidrogenlərə keçək.

Görək neçə hidrogenimiz var?

Sağ tərəfdə 6

hidogenimiz var.

3 vur 2.

Bu tərəfdə də 6

olsun istəyirəm, ona görə 3-ə vuracağam.

Sonda X-a yəni sulfat qrupuna baxaq.

Burda 3 X-ımız var.

Nə yaxşı ki, burada da 3 X var.

Tənliyimiz əmsallaşdı.

Əgər X-ı sulfat kimi yazmaq istəsək,

təkrar əvəzləmə aparacağıq.

Bir molekul dəmir oksid üstəgəl 3 molekul

sulfat turşusu (H2SO4) X-ı SO4-lə
əvəzlədim.

Bu molekuldan, (SO4)3

və bir də üç molekul su.

Birini də

həll edək.

Karbon dioksid üstəgəl hidrogen qazı
əmələ gəldi metan üstə gəl su

Birinci karbondan başlayaq. Bir karbon
burada

bir karbon orada.

Karbonlar bitdi.

Keçək oksigenə.

Burada iki oksigen

burada isə bir oksigen var.

Burada da iki olması üçün
iki yazacağam.

Hidrogenlərə ən son baxaq çünki

onları dəyişdirmək başqa atomlara
təsir

etmədiyi üçün daha rahatdırlar.
2-si burada,

4 üstəgəl 4-ü də buradadır.

4-ü burada,

4-ü də buradadır.

Sol tərəfdə də 8 hidrogenə ehtiyacımız
var.

Deməli bura bir 4 yazacağam.

Əmsallaşdırmanı bitirdik.

Ümidvaram ki, bu video faydalı oldu.