Gevaarlijk: het verwarren van oorzakelijk verband met correlatie - Ionica Smeets op TEDxDelft

Ionica Smeets is wiskundige en wetenschapsjournalist met veel media-ervaring. Met behulp van haar kennis en enthousiasme legt ze in deze korte TED-talk met veel plezier uit wat de gevaren zijn van het door elkaar halen van oorzakelijkheid en correlatie.

Welkom. Ik ben hier vandaag om jullie

te waarschuwen voor de gevaren van ijs.

Je weet dit wellicht niet,

maar deze schijnbaar onschuldige
hoorntjes zoetigheid

zijn een van de grootste
oorzaken van verdrinking.

Ik heb de cijfers die dat bewijzen.

Hier heb ik een grafiek met
het aantal verkochte ijsjes.

Als je dat vergelijkt met
het aantal verdrinkingen,

zie je duidelijk de stijgende lijn.

Je kunt dus wel stellen
dat we op basis hiervan

ijs moeten verbieden,
want het is levensgevaarlijk.

(Gelach) (Applaus)

Jullie zijn allemaal slim,
dus heb je wel door

dat er iets niet klopt
aan mijn voorbeeld.

Wat hier natuurlijk echt aan de hand is

is dat er nóg een factor meespeelt,

jullie raden het al: het mooie weer.

Als het mooi weer is,

gaan er meer mensen zwemmen,

en helaas verdrinken er dan
ook meer, en tegelijk

zijn er meer mensen die ijs kopen.

De ijsjes zorgen dus niet
voor meer verdrinkingen.

Hier zie je dus duidelijk

dat er iets niet klopt.

Maar een verkeerde conclusie trekken

wanneer je een verband ziet,

is de meest gemaakte fout in logica.

Mijn doel van vandaag is te zorgen

dat je deze fout voortaan kunt herkennen.

En ik hoop ook dat je de fout

in de toekomst zelf kunt voorkomen.

Ik zal dat doen door nog een paar
bekende voorbeelden te geven.

Het eerste is vrij onschuldig.

Het is een feit

dat getrouwde mannen langer
leven dan vrijgezelle mannen.

Als je naar de statistieken kijkt,

zie je dat dit echt zo is.

Vrouwenbladen trekken daarom
graag de conclusie

dat het huwelijk goed is voor mannen,

omdat ze er langer door blijven leven.

Een vriend van mij grapt graag

dat door getrouwd te zijn
het leven vooral langer lijkt,

maar -- (Gelach) --

dat is omdat zijn vrouw --

(Gejuich) (Applaus)

Kan iemand raden wat
er hier aan de hand is?

Want er is een causaal verband,

maar het is juist andersom.

Mannen die gezond zijn,

rijk en goed opgeleid,

met een hoge levensverwachting

zijn nu eenmaal mannen die eerder

een vrouw vinden
-- zo zijn vrouwen nou eenmaal --

en kerels die een lage
levensverwachting hebben,

ongezond zijn en arm,

daarvan is de kans dat ze trouwen kleiner.

Het komt door de hoge levensverwachting

dat die mannen trouwen,

niet andersom.

Dit is natuurlijk niet zo serieus.

Niemand gaat trouwen
omdat hij dit heeft gelezen.

Dus we kijken even
naar een serieuzer voorbeeld.

Uit een serieuzer onderzoek ook.

In Nature stond een onderzoek
uit 1999 dat aantoonde

dat kinderen die met het licht aan slapen

veel meer kans hebben om

later bijziend te worden.

Maar de onderzoekers,
echte slimmerikken,

schreven heel voorzichtig

dat ze een correlatie hadden gevonden,

maar ze wisten niet precies
wat het causale verband was.

Voor de zekerheid echter
werd ouders aangeraden

's avonds de lichten uit te doen.

In de populaire media werd

al snel gezegd dat bedlampjes
kindermishandeling waren,

dat het heel slecht was

als er licht aanbleef
in de slaapkamer.

Veel ouders werden ongerust.

Als dit was gebeurd

toen mijn zoontje met het licht aan sliep

had ik me ook rot gevoeld.

Gelukkig moest het artikel
een week later gecorrigeerd worden.

Kun je raden waarom?

De biologen in de zaal zullen het weten.

Bijziendheid is erfelijk.

Dus de ouders die bijziend zijn,

laten graag het licht aan,

en dat zijn ook de ouders

die bijziende kinderen krijgen.

Dus zo zie je weer,
een fout is zo gemaakt.

Dan het slechtste
voorbeeld dat ik ken --

ik ken er heel veel,

ik zie er zeker iedere week
wel eentje in de krant.

Maar dit is een klassieker.

In de jaren zeventig zagen onderzoekers

een sterk verband tussen kinderen
die het goed deden op school,

en kinderen met veel zelfvertrouwen.

Ze concludeerden hieruit

dat het belangrijk is om te zorgen

dat kinderen opgevoed worden

met het idee zelfverzekerd
en trots te zijn,

want als hun zelfvertrouwen hoog is,

dan komen de goede resultaten vanzelf.

Dit werd ouders generaties lang verteld.

Vooral in de VS.

Zorg ervoor dat je kind trots
en vol zelfvertrouwen is

en dan komt alles goed.

Vele jaren later deed iemand
een ander onderzoek

alleen om te kijken

hoe het oorzakelijk verband lag.

En ze kwamen erachter
dat het juist andersom werkte.

De goede cijfers zorgden
voor het zelfvertrouwen,

het zelfvertrouwen was niet
de oorzaak van de goede cijfers.

Het was zelfs nog erger.

Kinderen die geleerd wordt
enorm in zichzelf te geloven,

maar die nergens in uitblinken --

denk aan sport of muziek,

niet persé schoolzaken --

kinderen die trots op zichzelf zijn,

maar die in alles falen.

Die hebben uiteindelijk
heel weinig zelfvertrouwen,

en bakken er niets van in het leven.

Dit was een ernstige vergissing
wat betreft de correlatie.

Dus ik wil jullie vragen

om de volgende keer dat iemand

een causaal verband probeert aan te tonen

tussen twee dingen --

kan van alles zijn:
vaccinaties en autisme,

vrouwelijke bankiers en
de financiële crisis,

en als ze -- (Gelach) -- aangeven

dat er een sterke correlatie is,

onthoud dan dat alleen correlatie
niet voldoende is.

Het geeft een idee
van wat er aan de hand is,

maar voordat je concludeert
dat het ene het andere veroorzaakt,

moet je weten waarom en hoe dit gebeurt.

Dus, als je twijfelt, denk dan aan ijsjes.

Enorm bedankt.

(Applaus)