< Return to Video

ساڵە موعجیزەیەکی ئەنشتاین- لاری لاگیرستۆرم

  • 0:19 - 0:21
    لە بەرەبەیانی ساڵی ١٩٠٥دا،
  • 0:21 - 0:27
    ئەنشتاینی تەمەن ٢٦ ساڵی لاو ڕووبەڕوی
    ژیان وەکو ئەکادیمیەکی شکستخواردو دەبێتەوە.
  • 0:27 - 0:30
    زۆربەی فیزیازانەکانی ئەوە سەردەمە
    گاڵتەیان بەو بیرۆکەیە دەهات
  • 0:30 - 0:35
    کەوا ئەم فەرمانبەرە لاوە زۆری
    پێیە تا لەگەڵ زانست هاوبەشی پێ بکات.
  • 0:35 - 0:37
    هەروەها لە ماوەی ئەم ساڵەدا،
  • 0:37 - 0:39
    ئەنشتاین نەک یەک،
  • 0:39 - 0:40
    نەک دوو،
  • 0:40 - 0:41
    نەک سێ،
  • 0:41 - 0:46
    بەڵکو چوار لێکۆڵینەوەی نایابی
    لە سەر بابەتە جیاوازەکان بڵاوکردەوە،
  • 0:46 - 0:51
    کە بوونەوە هۆی ئەوەی تێگەیشتنە
    بنەڕەتیەکانمان لەبەرەی گەردوونەوە بگۆڕێت.
  • 0:51 - 0:55
    ئەو ئەفسانەیەیی کەوا ئەنشتاین
    شکستی بە بیرکاری هێناوە تەنها ئەوەییە.
  • 0:55 - 0:58
    لە تەمەنی ١٥ ساڵێ خۆی مامۆستایی
    بیرکاری خۆی بوو.
  • 0:58 - 1:01
    و هەروەها هەم لە خوێندنگای
    ناوەندی میونخ و
  • 1:01 - 1:03
    خوێندنگای پۆلۆتەکنیکی سویسرا زۆر باش بوو،
  • 1:03 - 1:06
    لەوێ بۆ بیرکاری و
    دیبڵۆمی وانەوتنەوەی فیزیا دەیخۆێنت.
  • 1:06 - 1:09
    بەڵام نەدەچووە پۆلەکانی خوێندنەوە
    زیاتر کاتەکانی لە تاقیگە بەسەر دەبرد.
  • 1:09 - 1:12
    بێ باک بوو لە پێشاندانی ڕێزێکی
    گونجاو بۆ مامۆستاکانی.
  • 1:12 - 1:16
    ئەم کارانەی وایانکرد لە
    ڕێچکەی کارەکەی لابدرێت.
  • 1:16 - 1:18
    تەنانەت لە کاری یاریدەدەری
    تاقیگەش پشتگوێخرا.
  • 1:18 - 1:22
    لە نووسینگەی داهێنان
    لە سویسرا کارێکی دەست کەوت،
  • 1:22 - 1:24
    بە هاوکاری چەند هاوڕێیەکی
    باوکی لەوێ کاری دەستکەوت.
  • 1:24 - 1:27
    شەش ڕۆژ لە هەفتەیەک وەکو
    نووسەری داهێنان کاری دەکرد،
  • 1:27 - 1:30
    ئەنشتاین هێشتا دەیتوانی هەندێک
    کاتی بۆ فیزیا تەرخان بکات،
  • 1:30 - 1:33
    سەبارەت بە دواین کاری لەگەڵ
    هەندێک هاوڕێی نزیکی گفتوگۆی دەکرد،
  • 1:33 - 1:36
    و دوو لێکۆڵینەوەی بچووکی بڵاوکردەوە.
  • 1:36 - 1:37
    بەڵام شتێکی چاوەڕوانەکراو بوو
  • 1:37 - 1:43
    کاتێک لە ئاداری ١٩٠٥ لێکۆڵینەوەیەکی
    بە گریمانەیەکی سەرسوڕهێنەوە پێشکەش کرد.
  • 1:43 - 1:45
    سەرەڕای دەیان بەڵگە
    کەوا ڕووناکی شەپۆڵە،
  • 1:45 - 1:49
    ئەنشتاین پێشنیاری ئەوەی کرد کە لە ڕاستی
    دەتواندرێت گەردیلەش بێت.
  • 1:49 - 1:53
    پیشاندانی دیاردەیەکی شاراوەی وەکو
    کاریگەری خانەی کارەبایی،
  • 1:53 - 1:56
    دەتواندرێت لەلایەن
    گریمانەکەیەوە ڕوون بکرێتەوە.
  • 1:56 - 1:58
    بۆ چەند ساڵی دواتر
    بیرۆکەکەی پێکەنیناوی بوو،
  • 1:58 - 2:02
    بەڵام ئەنشتاین بەسادەی بیست
    ساڵی دیکەی لە تەمانی لە پێش بوو.
  • 2:02 - 2:08
    شەپۆلی گەردیلەی دووانەی نەخشێندراو بوو
    بە بەردی بناخەی شۆڕشی کوانتەم.
  • 2:08 - 2:11
    دوو مانگ دواتر لە مانگی ئایار،
    ئەنشتاین لێکوڵێنەوەی دووەمی پێشکەش کرد،
  • 2:11 - 2:17
    ئەم جارەیان پرسیارە کۆن و دێرینەکەی
    وروژاند ئایە ئەتۆم بەڕاستی بوونی هەیە.
  • 2:17 - 2:20
    هەر چەندە ئەم تیۆرە دڵنیایە لەسەر
    بیرۆکەی ئەتۆمی نادیار بنیاتنندراوە،
  • 2:20 - 2:24
    هێشتا هەندێک زانایی دیار
    پێییانوایە ئەتۆمەکان خەیاڵی بەسودەن،
  • 2:24 - 2:27
    زیاتر لە بابەتی فیزیای ڕاستەقینەکان.
  • 2:27 - 2:29
    بەڵام ئەنشتاین مشتومڕە
    بلیمەتەکەی بەکارهێنا،
  • 2:29 - 2:31
    تا پیشانی بدات کە ڕەفتار
    گەردیلە بچووکەکان
  • 2:31 - 2:35
    هەڕەمەکانە لە دەوری شلەیەک دەجوڵێن
    کە ناسراوە بە جوڵەی بڕاونین.
  • 2:35 - 2:37
    دەتوانێت بەوردی پێشبینی بکات
  • 2:37 - 2:40
    بە پێکدادانی ملیۆنان
    ئەتۆمی نادیار.
  • 2:40 - 2:43
    هەر زوو تاقیکردنەوەکان
    مۆدێلەکەی ئەنشتاینیان دووپات کردەوە،
  • 2:43 - 2:47
    و گومانەکانی ئەتۆم شکستیان پێهێندرا.
  • 2:47 - 2:50
    لە حوزیران لێکۆلێنەوەی سێیەمی بڵاوکردەوە
  • 2:50 - 2:51
    بۆ ماوەیەکی دووروو درێژ،
  • 2:51 - 2:53
    ئەنشتاین لە لایەن ناچوونیەکەوە
    گرفتار بووبوو.
  • 2:53 - 2:56
    لە نێوان دوو بنەمای
    سەرەکی فیزیا.
  • 2:56 - 2:59
    بەباشی بنەمای ڕێژەیی
    دامەزراند،
  • 2:59 - 3:01
    سودی لە گالیلۆ وەرگرت.
  • 3:01 - 3:04
    گووتی کە جوڵەی ڕەها
    ناتواندرێت پێناسە بکرێت.
  • 3:04 - 3:07
    هەروەها تیۆری کارۆموگناتیسیش
    بەباشی دامەزراند،
  • 3:07 - 3:10
    دووپاتی کردەوە کە جوڵەی ڕەها
    بوونی هەیە.
  • 3:10 - 3:13
    دژواری و
    نەتوانینی بۆ چارەسەر کردنی،
  • 3:13 - 3:17
    ئەنشتاینی لە باروودۆخێکی
    دەروونی کە خۆی وەسفی کردبوو جێهێشت.
  • 3:17 - 3:19
    بەڵام ڕۆژێک لە مانگی ئایار
  • 3:19 - 3:23
    دوای ئەوە لەگەڵ هاوڕێیەکی بەناوی میشێڵ
    باسو بیریان لە هەڵهێنانی مەتەڵێک دەکردەوە،
  • 3:23 - 3:24
    هەورەکان جیا دەبنەوە.
  • 3:24 - 3:27
    ئەنشتاین درکی پێ کرد کە
    دەتواندرێت دژیەکی چارەسەر بکرێت.
  • 3:27 - 3:30
    ئەگەر خێرای ڕووناکی
    بە نەگۆڕی بمێنێتەوە،
  • 3:30 - 3:32
    بەبێ گوێدانە چوارچێوەی سەرچاوەکەی،
  • 3:32 - 3:36
    لە هەمان کاتدا کات و بۆشایی
    بۆ چاودێرەکە ڕێژەیی بێت.
  • 3:36 - 3:39
    تەنها چەند هەفتەیەکی خایاند
    تا ئەنشتاین وەردەکاریەکەی تەواو بکات.
  • 3:39 - 3:44
    ڕوونکردنەوەی دا لەبارەی ئەوەی
    کە ناسراوە بە ڕێژەیی تایبەت.
  • 3:44 - 3:47
    تیۆرەکە تەنها تێگەیشتنی پێشومان
    لەبەرەی ڕاستیەکان وێران نەکرد،
  • 3:47 - 3:49
    بەڵکو ڕێگە خۆشکەر
    بوو بۆ سەرهەڵدانی تەکنەلۆژیا،
  • 3:49 - 3:51
    بە چالاکەکەری گەردیلەکان دەست پێ دەکات
  • 3:51 - 3:53
    تا سیستەمی پێگەی جیهانی GPS.
  • 3:53 - 3:56
    لەوانەیە کەسێک وابیربکاتەوە
    ئەوەندە بەس بوو بێت.
  • 3:56 - 3:57
    بەڵام لە مانگی ئەیلول دا،
  • 3:57 - 4:02
    چوارەم لێکوڵینەوە گەیشت "بەم بۆنەیەوە" کە
    درێژە پێدەری لێکۆڵینەوە ڕێژەیی تایبەت بوو.
  • 4:02 - 4:05
    ئەمجارە ئەنشتاین کەمێک ورتر
    بیری لە تیۆرەکەی کرد بووەوە.
  • 4:05 - 4:09
    و هەروەها هەستی بە شاراوەیی
    بارستەوە و وزە کرد بووەوە.
  • 4:09 - 4:12
    یەکەمیان وادەردەکەوێت تەنێکی ڕەق بێت
    و ئەوی دیکە وادیار تەنێکی نەرم ونیانە،
  • 4:12 - 4:15
    لە ڕاستیدا یەکسانن.
  • 4:15 - 4:19
    و پیوەندیەکەیان دەتواندرێت گوزارشت
    لە بوون بە ناوبانگترین بکات
  • 4:19 - 4:22
    و لەسەرئەنجامدا هاوکێشەی مێژوویەکە:
  • 4:22 - 4:25
    E=mc^2.
  • 4:25 - 4:30
    ئەنشتاین بۆ نزیکەی پەنجا ساڵی
    دیکەش نەبووە سمبوڵێکی بەناوبانگی جیهانی.
  • 4:30 - 4:35
    تەنها دوای لێکۆلینەوەی تیۆری گشتی
    ڕێژەی لە ساڵی ١٩١٩ دووپتکرایەوە
  • 4:35 - 4:39
    بە پێوانەکردنی چەماندنەوەی ڕووناکی ئەستێرە
    لە ماوەی خور گیراندا
  • 4:39 - 4:41
    کەوا دەزگاکانی ڕاگەیاند ئەنشتاینیان
    بەناوباگ کرد.
  • 4:41 - 4:45
    بەڵام ئەگەر لە نووسینگەی
    داهێنانەکە وانبووایە
  • 4:45 - 4:48
    و دوای ساڵی ١٩٠٥ هیچکەی بەدی نەهێناییە،
  • 4:48 - 4:50
    ئەم چوار لێکۆڵینەوەیەی ساڵە موعجیزەکەی
  • 4:50 - 4:56
    وەکو ئاڵتونێکی باوی بلیمەتەی سەسوڕهێنەری
    چاوەڕواننەکراو دەمانەوە.
Title:
ساڵە موعجیزەیەکی ئەنشتاین- لاری لاگیرستۆرم
Speaker:
لاری لاگیرستۆرم
Description:

کۆیی وانکە لەم بەستەرە چاو لێ بکە:
http://ed.ted.com/lessons/einstein-s-miracle-year-larry-

لەگەڵ دەستپیکی ساڵی ١٩٠٥دا، ئەلبرێت ئەنشتاین ڕووبەروی ژیان وەک خوێندنگایەکی شکستخواردو دەبوویەوە. لە ماوەی ئەم دوازدە مانگەدا، ئەنشتاین چوار لێکۆڵینەوە نایابی، هەریەکیان بە ناونیشانی جیاواز بڵاوکردەوە، کە بوونەوە هۆئ ئەوەی تێگەیشتنە بنەڕەتیەتیەکانمان لەبەرەی گەردوونەوە بگۆڕن. لاری لاگیرستۆرم وردەکاری ئەم چواە لێکۆڵینەوە نایابە باس دەکات.

وانەکە لە لایەن لاری لاگیرستۆرم و کاری دەرهێنان لە لایەن ئۆکسبۆ کریەتیڤ
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:16

Kurdish (Central) subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.