WEBVTT

00:00:18.708 --> 00:00:20.792
لە بەرەبەیانی ساڵی ١٩٠٥دا،

00:00:20.792 --> 00:00:27.370
ئەنشتاینی تەمەن ٢٦ ساڵی لاو ڕووبەڕوی 
ژیان وەکو ئەکادیمیەکی شکستخواردو دەبێتەوە.

00:00:27.370 --> 00:00:30.486
زۆربەی فیزیازانەکانی ئەوە سەردەمە
گاڵتەیان بەو بیرۆکەیە دەهات

00:00:30.486 --> 00:00:35.015
کەوا ئەم فەرمانبەرە لاوە زۆری 
پێیە تا لەگەڵ زانست هاوبەشی پێ بکات.

00:00:35.015 --> 00:00:36.809
هەروەها لە ماوەی ئەم ساڵەدا،

00:00:36.809 --> 00:00:38.933
ئەنشتاین نەک یەک،

00:00:38.933 --> 00:00:40.251
نەک دوو،

00:00:40.251 --> 00:00:41.420
نەک سێ،

00:00:41.420 --> 00:00:45.577
بەڵکو چوار لێکۆڵینەوەی نایابی
لە سەر بابەتە جیاوازەکان بڵاوکردەوە،

00:00:45.577 --> 00:00:51.159
کە بوونەوە هۆی ئەوەی تێگەیشتنە 
بنەڕەتیەکانمان لەبەرەی گەردوونەوە بگۆڕێت.

NOTE Paragraph

00:00:51.159 --> 00:00:54.740
ئەو ئەفسانەیەیی کەوا ئەنشتاین
شکستی بە بیرکاری هێناوە تەنها ئەوەییە.

00:00:54.740 --> 00:00:58.097
لە تەمەنی ١٥ ساڵێ خۆی مامۆستایی
بیرکاری خۆی بوو.

00:00:58.097 --> 00:01:00.672
و هەروەها هەم لە خوێندنگای
ناوەندی میونخ و

00:01:00.672 --> 00:01:02.881
خوێندنگای پۆلۆتەکنیکی سویسرا زۆر باش بوو،

00:01:02.881 --> 00:01:05.859
لەوێ بۆ بیرکاری و
دیبڵۆمی وانەوتنەوەی فیزیا دەیخۆێنت.

00:01:05.859 --> 00:01:09.247
بەڵام نەدەچووە پۆلەکانی خوێندنەوە
زیاتر کاتەکانی لە تاقیگە بەسەر دەبرد.

00:01:09.247 --> 00:01:12.232
بێ باک بوو لە پێشاندانی ڕێزێکی 
گونجاو بۆ مامۆستاکانی.

00:01:12.232 --> 00:01:15.643
ئەم کارانەی وایانکرد لە
ڕێچکەی کارەکەی لابدرێت.

00:01:15.643 --> 00:01:18.034
تەنانەت لە کاری یاریدەدەری
تاقیگەش پشتگوێخرا.

00:01:18.034 --> 00:01:21.520
لە نووسینگەی داهێنان
لە سویسرا کارێکی دەست کەوت،

00:01:21.520 --> 00:01:24.219
بە هاوکاری چەند هاوڕێیەکی
باوکی لەوێ کاری دەستکەوت.

NOTE Paragraph

00:01:24.219 --> 00:01:26.752
شەش ڕۆژ لە هەفتەیەک وەکو 
نووسەری داهێنان کاری دەکرد،

00:01:26.752 --> 00:01:29.832
ئەنشتاین هێشتا دەیتوانی هەندێک
کاتی بۆ فیزیا تەرخان بکات،

00:01:29.832 --> 00:01:33.074
سەبارەت بە دواین کاری لەگەڵ
هەندێک هاوڕێی نزیکی گفتوگۆی دەکرد،

00:01:33.074 --> 00:01:35.638
و دوو لێکۆڵینەوەی بچووکی بڵاوکردەوە.

00:01:35.638 --> 00:01:37.149
بەڵام شتێکی چاوەڕوانەکراو بوو

00:01:37.149 --> 00:01:42.737
کاتێک لە ئاداری ١٩٠٥ لێکۆڵینەوەیەکی
بە گریمانەیەکی سەرسوڕهێنەوە پێشکەش کرد.

00:01:42.737 --> 00:01:45.469
سەرەڕای دەیان بەڵگە
کەوا ڕووناکی شەپۆڵە،

00:01:45.469 --> 00:01:49.132
ئەنشتاین پێشنیاری ئەوەی کرد کە لە ڕاستی
دەتواندرێت گەردیلەش بێت.

00:01:49.132 --> 00:01:53.049
پیشاندانی دیاردەیەکی شاراوەی وەکو
کاریگەری خانەی کارەبایی،

00:01:53.049 --> 00:01:56.097
دەتواندرێت لەلایەن 
گریمانەکەیەوە ڕوون بکرێتەوە.

00:01:56.097 --> 00:01:58.341
بۆ چەند ساڵی دواتر
بیرۆکەکەی پێکەنیناوی بوو،

00:01:58.341 --> 00:02:01.997
بەڵام ئەنشتاین بەسادەی بیست 
ساڵی دیکەی لە تەمانی لە پێش بوو.

00:02:01.997 --> 00:02:07.661
شەپۆلی گەردیلەی دووانەی نەخشێندراو بوو
بە بەردی بناخەی شۆڕشی کوانتەم.

NOTE Paragraph

00:02:07.661 --> 00:02:11.050
دوو مانگ دواتر لە مانگی ئایار،
ئەنشتاین لێکوڵێنەوەی دووەمی پێشکەش کرد،

00:02:11.050 --> 00:02:16.528
ئەم جارەیان پرسیارە کۆن و دێرینەکەی
وروژاند ئایە ئەتۆم بەڕاستی بوونی هەیە.

00:02:16.528 --> 00:02:19.866
هەر چەندە ئەم تیۆرە دڵنیایە لەسەر
بیرۆکەی ئەتۆمی نادیار بنیاتنندراوە،

00:02:19.866 --> 00:02:24.393
هێشتا هەندێک زانایی دیار
پێییانوایە ئەتۆمەکان خەیاڵی بەسودەن،

00:02:24.393 --> 00:02:26.901
زیاتر لە بابەتی فیزیای ڕاستەقینەکان.

00:02:26.901 --> 00:02:29.028
بەڵام ئەنشتاین مشتومڕە 
بلیمەتەکەی بەکارهێنا،

00:02:29.028 --> 00:02:31.270
تا پیشانی بدات کە ڕەفتار
گەردیلە بچووکەکان

00:02:31.270 --> 00:02:35.372
هەڕەمەکانە لە دەوری شلەیەک دەجوڵێن
کە ناسراوە بە جوڵەی بڕاونین.

00:02:35.372 --> 00:02:37.085
دەتوانێت بەوردی پێشبینی بکات

00:02:37.085 --> 00:02:40.424
بە پێکدادانی ملیۆنان 
ئەتۆمی نادیار.

00:02:40.424 --> 00:02:43.331
هەر زوو تاقیکردنەوەکان
مۆدێلەکەی ئەنشتاینیان دووپات کردەوە،

00:02:43.331 --> 00:02:47.009
و گومانەکانی ئەتۆم شکستیان پێهێندرا.

NOTE Paragraph

00:02:47.009 --> 00:02:49.802
لە حوزیران لێکۆلێنەوەی سێیەمی بڵاوکردەوە

00:02:49.802 --> 00:02:51.012
بۆ ماوەیەکی دووروو درێژ،

00:02:51.012 --> 00:02:53.461
ئەنشتاین لە لایەن ناچوونیەکەوە
گرفتار بووبوو.

00:02:53.461 --> 00:02:56.299
لە نێوان دوو بنەمای
سەرەکی فیزیا.

00:02:56.299 --> 00:02:58.637
بەباشی بنەمای ڕێژەیی
دامەزراند،

00:02:58.637 --> 00:03:00.655
سودی لە گالیلۆ وەرگرت.

00:03:00.655 --> 00:03:04.178
گووتی کە جوڵەی ڕەها
ناتواندرێت پێناسە بکرێت.

00:03:04.178 --> 00:03:07.357
هەروەها تیۆری کارۆموگناتیسیش
بەباشی دامەزراند،

00:03:07.357 --> 00:03:10.181
دووپاتی کردەوە کە جوڵەی ڕەها
بوونی هەیە.

00:03:10.181 --> 00:03:13.322
دژواری و
نەتوانینی بۆ چارەسەر کردنی،

00:03:13.322 --> 00:03:17.385
ئەنشتاینی لە باروودۆخێکی
دەروونی کە خۆی وەسفی کردبوو جێهێشت.

00:03:17.385 --> 00:03:18.715
بەڵام ڕۆژێک لە مانگی ئایار

00:03:18.715 --> 00:03:22.578
دوای ئەوە لەگەڵ هاوڕێیەکی بەناوی میشێڵ 
باسو بیریان لە هەڵهێنانی مەتەڵێک دەکردەوە،

00:03:22.578 --> 00:03:24.016
هەورەکان جیا دەبنەوە.

00:03:24.016 --> 00:03:26.871
ئەنشتاین درکی پێ کرد کە
دەتواندرێت دژیەکی چارەسەر بکرێت.

00:03:26.871 --> 00:03:29.861
ئەگەر خێرای ڕووناکی
بە نەگۆڕی بمێنێتەوە،

00:03:29.861 --> 00:03:32.110
بەبێ گوێدانە چوارچێوەی سەرچاوەکەی،

00:03:32.110 --> 00:03:36.381
لە هەمان کاتدا کات و بۆشایی
بۆ چاودێرەکە ڕێژەیی بێت.

00:03:36.381 --> 00:03:39.434
تەنها چەند هەفتەیەکی خایاند
تا ئەنشتاین وەردەکاریەکەی تەواو بکات.

00:03:39.434 --> 00:03:43.614
ڕوونکردنەوەی دا لەبارەی ئەوەی
کە ناسراوە بە ڕێژەیی تایبەت.

00:03:43.614 --> 00:03:46.821
تیۆرەکە تەنها تێگەیشتنی پێشومان
لەبەرەی ڕاستیەکان وێران نەکرد،

00:03:46.821 --> 00:03:49.189
بەڵکو ڕێگە خۆشکەر 
بوو بۆ سەرهەڵدانی تەکنەلۆژیا،

00:03:49.189 --> 00:03:51.186
بە چالاکەکەری گەردیلەکان دەست پێ دەکات

00:03:51.186 --> 00:03:53.412
تا سیستەمی پێگەی جیهانی GPS.

NOTE Paragraph

00:03:53.412 --> 00:03:55.707
لەوانەیە کەسێک وابیربکاتەوە
ئەوەندە بەس بوو بێت.

00:03:55.707 --> 00:03:56.953
بەڵام لە مانگی ئەیلول دا،

00:03:56.953 --> 00:04:02.071
چوارەم لێکوڵینەوە گەیشت "بەم بۆنەیەوە" کە
درێژە پێدەری لێکۆڵینەوە ڕێژەیی تایبەت بوو.

00:04:02.071 --> 00:04:04.931
ئەمجارە ئەنشتاین کەمێک ورتر
بیری لە تیۆرەکەی کرد بووەوە.

00:04:04.931 --> 00:04:08.694
و هەروەها هەستی بە شاراوەیی
بارستەوە و وزە کرد بووەوە.

00:04:08.694 --> 00:04:12.479
یەکەمیان وادەردەکەوێت تەنێکی ڕەق بێت
و ئەوی دیکە وادیار تەنێکی نەرم ونیانە،

00:04:12.479 --> 00:04:15.059
لە ڕاستیدا یەکسانن.

00:04:15.059 --> 00:04:18.928
و پیوەندیەکەیان دەتواندرێت گوزارشت
لە بوون بە ناوبانگترین بکات

00:04:18.928 --> 00:04:21.831
و لەسەرئەنجامدا هاوکێشەی مێژوویەکە:

00:04:21.831 --> 00:04:25.304
E=mc^2.

NOTE Paragraph

00:04:25.304 --> 00:04:29.947
ئەنشتاین بۆ نزیکەی پەنجا ساڵی
دیکەش نەبووە سمبوڵێکی بەناوبانگی جیهانی.

00:04:29.947 --> 00:04:34.795
تەنها دوای لێکۆلینەوەی تیۆری گشتی
ڕێژەی لە ساڵی ١٩١٩ دووپتکرایەوە

00:04:34.795 --> 00:04:38.515
بە پێوانەکردنی چەماندنەوەی ڕووناکی ئەستێرە
لە ماوەی خور گیراندا

00:04:38.515 --> 00:04:41.441
کەوا دەزگاکانی ڕاگەیاند ئەنشتاینیان
بەناوباگ کرد.

00:04:41.441 --> 00:04:44.590
بەڵام ئەگەر لە نووسینگەی
داهێنانەکە وانبووایە

00:04:44.590 --> 00:04:47.745
و دوای ساڵی ١٩٠٥ هیچکەی بەدی نەهێناییە،

00:04:47.745 --> 00:04:50.046
ئەم چوار لێکۆڵینەوەیەی ساڵە موعجیزەکەی

00:04:50.046 --> 00:04:55.697
وەکو ئاڵتونێکی باوی بلیمەتەی سەسوڕهێنەری
چاوەڕواننەکراو دەمانەوە.