Peter Haas: Thảm họa thiết kế tại Haiti

"Thảm họa Haiti không phải là thiên tai." Thành viên TED Peter Haas nói: "Nó là một thảm họa thiết kế." Khi quốc gia này xây dựng lại sau trận động đất tàn khốc tháng 1 vừa qua, liệu những thông lệ xây dựng tồi tàn cổ lỗ có tạo ra một quả bom nổ chậm nữa không? Nhóm của anh Haas, AIDG, đang giúp những thợ xây của Haiti học kĩ thuật xây dựng và thiết kế mới để xây dựng một đất nước vững chãi từ từng viên gạch một.

Tôi biết đến trận động đất Haiti qua Skype.

Vợ tôi gửi một dòng tin,

"Trời, động đất,"

và rồi biến mất 25 phút liền.

25 phút ấy là 25 phút kinh hoàng tột đỉnh

mà hàng ngàn người trên nước Mĩ đã trải qua.

Tôi đã lo sợ sẽ có sóng thần.

Điều tôi không nhận ra

là có một nỗi kinh hoàng còn lớn hơn ở Haiti,

đó là nhà đổ.

Chúng ta đều đã thấy ảnh

những tòa nhà đổ nát ở Haiti.

Đây là những tấm vợ tôi chụp được

vài ngày sau trận động đất,

khi tôi đang đi tới Haiti bằng chương trình Cứu Trợ sau Thảm Họa.

Đây là cung điện quốc gia,

tòa nhà quan trọng tương tự như Nhà Trắng vậy.

Đây là siêu thị lớn nhất ở biển Caribê

vào giờ mua sắm cao điểm.

Đây là trường đào tạo y tá.

Có 300 y tá đang học ở đó..

Bệnh viện đa khoa ngay bên cạnh

không bị hư tổn gì lắm.

Đây là Bộ Kinh tế và Tài chính.

Chúng ta đều đã nghe nói

về thiệt hại về người không kể xiết

trong trận động đất Haiti,

nhưng chúng ta không được nghe mấy

về lí do tại sao những mạng người ấy lại mất đi.

Chúng ta chưa được nghe

tại sao những tòa nhà lại sập.

Dù gì chăng nữa, chính mấy tòa nhà đó,

chứ không phải trận động đất,

đã lấy đi sinh mạng 220 000 con người,

làm bị thương 330 000,

khiến 1.3 triệu người phải rời bỏ nhà cửa,

lấy đi nguồn cung cấp thực phẩm

và nước uống

của nguyên một cuộc gia.

Đây là thảm họa lớn nhất diễn ra tại thành thị

trong hàng thập kỉ.

Và nó không phải là thiên tai.

Nó là thảm họa thiết kế xây dựng.

AIDG đã làm việc ở Haiti

từ năm 2007,

cung cấp trợ giúp trong lĩnh vực xây dựng và kinh doanh

cho các doanh nghiệp nhỏ.

Sau trận động đất, chúng tôi bắt đầu mời các kĩ sư chuyên về động đất

để tìm hiể tại sao nhà lại đổ sập,

để xem xét xem cái gì an toàn và cái gì không.

Hợp tác cùng MINUSTAH,

phái bộ Liên Hợp Quốc ở Haiti,

cùng Bộ Phát triển Cộng đồng,

cùng các tổ chức phi chính phủ khác nhau,

chúng tôi đã xem xét trên 1500 tòa nhà.

Chúng tôi kiểm tra trường học

và khu dân cư.

Chúng tôi kiểm tra trạm y tế

và kho thực phẩm.

Chúng tôi kiểm tra các tòa nhà chính phủ.

Đây là Bộ Tư Pháp

Sau cánh cửa kia

là Kho Văn khố Pháp luật Trung ương.

Anh bạn ở cánh cửa, Andre Filitrault,

giám đốc điều hành

Trung tâm Nghiên Cứu Kiến Trúc Chống Động Đất Đa Ngành

ở Đại học Buffalo,

đang kiểm tra xem có đủ an toàn

để lấy lại văn thư không.

Andre bảo tôi rằng,

sau khi chứng kiến những tòa nhà này sụp đổ

hết lần này qua lần khác theo cùng một cách,

nghiên cứu này chẳng có gì là mới cả.

Chẳng có gì ở đây mà ta không biết.

Điểm thất bại lúc nào cũng thế --

tường và các thanh không được gắn cẩn thận vào cột nhà --

kia là một thanh xà nhà bị rớt khỏi tòa nhà --

các kiến trúc chìa ra ngoài để đỡ ban công,

hay những kiến trúc thiếu đối xứng,

rung dữ dội rồi rớt xuống,

vật liệu xây dựng tồi,

không đủ bê tông,

các khối kết cấu không được ép đủ chặt,

cốt thép quá phẳng,

cốt thép phải hứng chịu mưa nắng và đã gỉ.

Giải pháp

cho tất cả những vấn đề này là ở đây.

Và chúng ta biết cách xây dựng tử tế chứ.

Bằng chứng là ở Chilê,

gần một tháng sau,

khi động đất 8.8 độ

làm rung chuyển Chilê.

Đó là 500 lần

lớn hơn trận động đất 7.0 độ

ở Port-au-Prince --

mạnh gấp 500 lần,

vậy mà chỉ dưới một ngàn thương vong.

Nếu tính tỉ lệ theo mật độ dân số nữa,

đấy chỉ là một phần trăm

so với thiệt hại của động đất Haiti.

Điểm khác biệt

Giữa Chilê và Haiti là gì?

Tiêu chuẩn chống động đất cao,

kĩ thuật nề chặt chẽ,

tạo ra một tòa nhà là một thể thống nhất --

tường và cột

mái và các thanh xà

được gắn kết chặt chẽ để nâng đỡ lẫn nhâu,

thay vì vỡ thành từng mảng riêng biệt và đổ sụp.

Nếu bạn nhìn tòa nhà này ở Chilê,

nó bị chia thành hai nửa,

nhưng nó hoàn toàn không phải và một đống gạch vụn,

Người dân Chilê đã xây dựng bằng kĩ thuật nề chặt chẽ này

hàng thập kỉ rồi.

Hiện tại AIDG đang làm việc với nhóm Kĩ sư Tư vấn KPFF,

Kiến Trúc vì Nhân Loại,

để tổ chức đào tạo về kĩ thuật nề chặt chẽ nhiều hơn nữa

ở Haiti.

Đây là Xantus Daniel.

Anh là thợ nề,

chỉ là một người thợ bình thường, không phải là đốc công,

tham dự khóa đào tạo của chung tôi.

Công trình gần đây nhất anh tham gia dưới sự lãnh đạo của một người quản lỉ,

họ bắt đầu đổ cột sai cách,

Anh gặp riêng quản lí,

và giới thiệu cho anh ta tài liệu về kĩ thuật nề chặt chẽ.

Anh nói với ông ta, "Ông biết đấy, tại sao chúng tai lại phải làm sai,

chi phí chẳng tăng

khi làm đúng cách đâu."

Và họ làm lại tòa nhà đó.

Đặt cốt thép đúng cách.

Họ đổ cột đúng cách.

Và tòa nhà ấy sẽ an toàn.

Và mọi tòa nhà khác

mà họ xây từ lúc đó

sẽ an toàn.

Để chắc chắn là các tòa nhà sẽ an toàn,

không cần đến pháp luật,

mà cần tìm đến

những người thợ nề trên mặt đất

và giúp họ học các kĩ thuật đúng.

Có rất nhiều nhóm đang làm việc này.

Và anh chàng mặc áo vét kia,

Craig Toten,

anh đã đẩy mạnh

việc phân phát tài liệu cho tất cả các nhóm đang làm việc này.

Qua Kết Nối Lại Haiti,

qua Thay Đổi Xây Dựng, Kiến trúc vì Nhân Loại,

AIDG,

ta có khả năng

kết nối với

30 000 tới 40 000 thợ nề

trên khắp đất nước

và tạo ra một vận động xây dựng đúng cách.

Nếu anh kết nối được với những con người trên mặt đất

thông qua cách hợp tác này

sẽ rất khả thi trong phạm vi tài chính cho phép.

Với hàng tỉ tiêu vào việc xây dựng lại,

anh có thể đào tạo thợ nề

chỉ bằng vài đô la với mỗi ngôi nhà

mà họ xây dựng trong suốt đời.

Sau chót, có hai cách

để anh xây dựng lại Haiti,

cách trên đỉnh

là cách Haiti đã được xây hàng thế kỉ nay.

Cách trên đỉnh

là một tòa nhà xây tồi

cuối cùng sẽ đổ.

Cách từ nền móng là tòa nhà xây bằng kĩ thuật nề chặt chẽ

tường được gắn kết chặt chẽ

tòa nhà đối xứng,

và nó sẽ đững vứng bất kể động đất.

Với mọi thảm họa,

chúng ta có cơ hội

xây dựng những căn nhà tốt hơn

cho thế hệ sau,

làm sao cho khi trận động đất tiếp theo ập đến,

nó sẽ là tai ương

nhưng không phải thảm kịch tàn khốc.

(Vỗ tay)