Language Death: How do languages die?

Xin chào , chào mừng đến với
Langfocus Channel

và tên tôi là Paul.

Chủ đề hôm nay là: Cái chết của ngôn ngữ.

Thông thường trên kênh này, khi tôi nói về một ngôn ngữ nào đó,

nó thường là ngôn ngữ sống.

1 ngôn ngữ mà vẫn còn được những người bản
địa nói ngày nay

Nó tiếp tục phát triển và tiến hoá.

Nhưng bên cạnh đó cũng có những ngôn ngữ
chết và ngôn ngữ tuyệt chủng.

Ngôn ngữ đó được coi là "chết" khi không còn nhiều người bản địa sử dụng,

mặc dù nó vẫn có thể được dùng theo cách nào đó.

Ví dụ, tiếng Latin là ngôn ngữ chết

nhưng nó tiếp tục được sử dụng cho mục
đích tôn giáo

và cho 1 số mục đích hành chính ở Vatican

Số ít người vẫn có thể nói ngôn ngữ đó, nhưng không thuần thục như ngôn ngữ bản xứ,

và nó không được truyền lại như 1 ngôn ngữ bản xứ.

1 ví dụ khác là tiếng Do Thái,

nó là ngôn ngữ chết trước khi nó
hồi sinh

dưới dạng tiếng Do Thái hiện đại.

Không ai nói nó như giọng bản địa trong
1 thời gian dài

nhưng nó tiếp tục được sử dụng cho những
mục đích tôn giáo

và như 1 ngôn ngữ viết.

Ngược lại, ngôn ngữ được coi là tuyệt
chủng

khi không có người nào có thể nói được nó.

Ví dụ, nếu người nói cuối cùng

của tiếng Thổ Dân Mỹ chết

và không một ai học nó như ngôn ngữ thứ 2,

thì ngôn ngữ đó tuyệt chủng.

Tương tự, ngôn ngữ cổ xưa, như Sumerian, cũng tuyệt chủng.

Vài người có thể đọc những văn bản cổ của
ngôn ngữ đó,

nhưng không ai thực sự sử dụng nó ngày nay.

Ngôn ngữ trở nên chết hoặc tuyệt chủng

Chính là kết quả của sự mất dần ngôn ngữ.

Những kiểu mất dần ngôn ngữ.

Ngôn ngữ không biến mất theo cùng 1 cách

Có rất nhiều kiểu mất dần ngôn ngữ

Cách phổ biến nhất mà ngôn ngữ đó biến mất

là do sự chết dần ngôn ngữ.

Điều này thường xảy ra khi người nói 1
ngôn ngữ

tiếp xúc với 1 ngôn ngữ có uy thế cao hơn như:

ngôn ngữ của nhóm người thống trị, nhiều
quyền lực hơn.

Cộng đồng có thể duy trì song ngữ trong
thời gian khá dài.

Nhưng với mỗi thế hệ thành công,

Càng ít người trẻ nói tiếng truyền thống của họ

và khả năng nói thành thạo thấp hơn,

vì họ lựa chọn sử dụng ngôn ngữ uy thế thay vì ngôn ngữ truyền thống

cho đến 1 ngày, ngôn ngữ truyền thống của
họ không còn được nói nữa.

1 ví dụ đó là Cornish,

Ngôn ngữ này không còn được sử dụng vào cuối thế kỷ 19

như kết quả từ sự ảnh hưởng lớn mạnh của
Tiếng Anh

và cũng là kết quả của sự nhận thức rằng
Conish là ngôn ngữ thuộc tầng lớp thấp hơn

thậm chí những người nói tiếng này cũng nhận định như vậy vào thời điểm đó.

Nhưng Conish thực sự không tuyệt chủng

bởi có sự nỗ lực hồi sinh

khuyến khích mọi người tiếp tục sử dụng
ngôn ngữ này.

Tiếp theo: ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

Khi ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

1 ngôn ngữ không còn được sử dụng như ngôn ngữ bản xứ

nhưng tiếp tục được sử dụng trong bối
cảnh xác định:

thường trong bối cảnh tôn giáo trang trọng
hoặc lễ kỷ niệm,

hoặc có thể cho mục đích văn học.

Khi ngôn ngữ chết dần,

ngôn ngữ thường biến mất đầu tiên
trong bối cảnh trang trọng

vì nó bị thế chỗ bởi ngôn ngữ uy thế hơn.

Nhưng nó tiếp tục được sử dụng trong nhiều bối cảnh bình thường trong thời gian dài.

Mặt khác, khi ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

ngôn ngữ ở tầng dưới chết đi trước,

Nghĩa là, ngôn ngữ trong bối cảnh
bình thường chết đi trước,

nhưng nó tiếp tục được sử dụng trong bối cảnh trang trọng.

1 ví dụ là tiếng Latin,

về cơ bản nó không còn được sử
dụng ngoài mục đích tôn giáo

hoặc dịp kỷ niệm, hoặc có thể trong bối
cảnh văn học.

Tiếp theo: ngôn ngữ chết đột ngột.

Ngôn ngữ chết đột ngột xảy ra khi tất cả

hoặc hầu hết những người nói ngôn ngữ đó

đột ngột chết vì hậu quả của thiên tai hay
bạo lực.

1 ví dụ diễn ra vào năm 1830 ở Tasmania,

khi hầu như tất cả các cư dân bản địa của
hòn đảo

bị xóa sổ bởi người Châu Âu giữa "chiến
tranh đen"

Tiếp theo: ngôn ngữ chết cấp tiến.

Giống với ngôn ngữ chết đột ngột,

ngôn ngữ chết cấp tiến thường xảy đến liên tục

và thường xảy đến như hậu quả của sự
đàn áp chính trị

hoặc bị đe dọa bạo lực

Điểm khác biệt đó là người nói ngôn ngữ đó
không bị xóa sổ,

nhưng đột nhiên dừng sử dụng ngôn ngữ đó

như 1 cách để tránh áp bức.

1 ví dụ đã xảy ra ở El Salvador

trong cuộc nổi dậy những năm 1930,

khi rất nhiều thổ dân đột ngột dừng nói
tiếng bản địa của họ

như 1 cách để tránh bị nhận dạng

là thổ dân và tránh khả năng bị giết.

2 ngôn ngữ đột ngột chết đi

là Lenca và Cacaopera.

Nghiên cứu điển hình.

Hãy cùng nhìn vào 1 vài ngôn ngữ
đã chết rồi

và tìm hiểu chúng đã không còn được nói nữa như thế nào

Tiếng Slavonic Giáo hội cổ

Tiếng Slavonic Giáo hội cổ là ngôn ngữ Slavonic đầu tiên được chứng thực,

Nó được nói và viết giữa thế kỉ 9 và 11.

Nó là 1 loạt các tiếng Slavic được tiêu
chuẩn hóa

để có thể hiểu bởi những người nói

nhiều thổ ngữ Slavic lúc đó,

Những thổ ngữ Slavic vẫn còn khá giống nhau.

Những thổ ngữ Slavic đó,

về cơ bản là dạng thông tục
của cùng một ngôn ngữ,

dần dần phát triển thành những ngôn ngữ Slavic khác nhau ngày nay.

Do nó vẫn còn được sử dụng trong 1 số nhà
thờ cho mục đích tôn giáo,

nó là 1 ngôn ngữ phụng vụ,

vậy nên nó vừa vặn với danh mục ngôn
ngữ chết từ dưới lên trên

Sự phát triển mới của ngôn ngữ Slavic

đã thay thế thổ ngữ Slavonic cũ như 1 ngôn ngữ thường nhật.

Nhưng tiếng Slavonic Giáo hội cổ vẫn tiếp tục được sử dụng cho mục đích tôn giáo

và cho mục đích chính trị trong 1 khoảng thời gian xác định.

Cần lưu ý rằng một số ngôn ngữ chết không
thực sự chết đi.

Trong cả 2 trường hợp về tiếng Latin và
Slavonic cổ,

ngôn ngữ không bao giờ ngừng được nói,

nó chỉ tiếp tục tiến hoá thành các ngôn ngữ khác nhau,

bỏ lại ngôn ngữ văn học được mã hóa phía sau

như một ngôn ngữ chết riêng biệt đã không còn được sử dụng.

Ngôn ngữ Mandan

Vào năm 2016, một người đàn ông tên là Edwin Benson,

người nói tiếng Mandan cuối cùng còn lại đã qua đời.

Mandan là một ngôn ngữ thổ dân châu Mỹ thuộc ngữ hệ Siouan,

được sử dụng ở bang Bắc Dakota.

Dân số của những người nói tiếng Mandan gần như bị xóa sổ

bởi một đợt bùng phát bệnh đậu mùa

vào những năm 1780 và một lần nữa vào những năm 1830.