1
00:00:00,520 --> 00:00:03,191
Xin chào , chào mừng đến với 
Langfocus Channel

2
00:00:03,191 --> 00:00:05,017
và tên tôi là Paul.

3
00:00:05,017 --> 00:00:07,634
Chủ đề hôm nay là: Cái chết của ngôn ngữ.

4
00:00:07,634 --> 00:00:10,202
Thông thường trên kênh này, khi tôi nói về một ngôn ngữ nào đó,

5
00:00:10,202 --> 00:00:11,894
nó thường là ngôn ngữ sống.

6
00:00:11,894 --> 00:00:14,770
1 ngôn ngữ mà vẫn còn được những người bản
địa nói ngày nay

7
00:00:14,770 --> 00:00:17,200
Nó tiếp tục phát triển và tiến hoá.

8
00:00:17,200 --> 00:00:21,089
Nhưng bên cạnh đó cũng có những ngôn ngữ
chết và ngôn ngữ tuyệt chủng.

9
00:00:21,089 --> 00:00:24,833
Ngôn ngữ đó được coi là "chết" khi không còn nhiều người bản địa sử dụng,

10
00:00:24,833 --> 00:00:27,760
mặc dù nó vẫn có thể được dùng theo cách nào đó.

11
00:00:27,760 --> 00:00:29,509
Ví dụ, tiếng Latin là ngôn ngữ chết

12
00:00:29,509 --> 00:00:32,009
nhưng nó tiếp tục được sử dụng cho mục
đích tôn giáo

13
00:00:32,009 --> 00:00:34,769
và cho 1 số mục đích hành chính ở Vatican

14
00:00:35,640 --> 00:00:39,079
Số ít người vẫn có thể nói ngôn ngữ đó, nhưng không thuần thục như ngôn ngữ bản xứ,

15
00:00:39,079 --> 00:00:41,629
và nó không được truyền lại như 1 ngôn ngữ bản xứ.

16
00:00:41,629 --> 00:00:43,490
1 ví dụ khác là tiếng Do Thái,

17
00:00:43,490 --> 00:00:44,753
nó là ngôn ngữ chết trước khi nó
hồi sinh

18
00:00:44,753 --> 00:00:46,017
dưới dạng tiếng Do Thái hiện đại.

19
00:00:46,017 --> 00:00:47,920
Không ai nói nó như giọng bản địa trong 
1 thời gian dài

20
00:00:47,920 --> 00:00:50,220
nhưng nó tiếp tục được sử dụng cho những 
mục đích tôn giáo

21
00:00:50,220 --> 00:00:53,019
và như 1 ngôn ngữ viết.

22
00:00:53,019 --> 00:00:55,279
Ngược lại, ngôn ngữ được coi là tuyệt 
chủng

23
00:00:55,279 --> 00:00:58,070
khi không có người nào có thể nói được nó.

24
00:00:58,070 --> 00:01:00,220
Ví dụ, nếu người nói cuối cùng

25
00:01:00,220 --> 00:01:02,520
của tiếng Thổ Dân Mỹ chết

26
00:01:02,520 --> 00:01:04,575
và không một ai học nó như ngôn ngữ thứ 2,

27
00:01:04,575 --> 00:01:06,935
thì ngôn ngữ đó tuyệt chủng.

28
00:01:06,941 --> 00:01:09,084
Tương tự, ngôn ngữ cổ xưa, như Sumerian, cũng tuyệt chủng.

29
00:01:09,084 --> 00:01:12,504
Vài người có thể đọc những văn bản cổ của
ngôn ngữ đó,

30
00:01:12,511 --> 00:01:15,749
nhưng không ai thực sự sử dụng nó ngày nay.

31
00:01:15,749 --> 00:01:17,749
Ngôn ngữ trở nên chết hoặc tuyệt chủng

32
00:01:17,749 --> 00:01:20,216
Chính là kết quả của sự mất dần ngôn ngữ.

33
00:01:20,216 --> 00:01:21,946
Những kiểu mất dần ngôn ngữ.

34
00:01:22,730 --> 00:01:24,514
Ngôn ngữ không biến mất theo cùng 1 cách

35
00:01:24,514 --> 00:01:26,740
Có rất nhiều kiểu mất dần ngôn ngữ

36
00:01:26,740 --> 00:01:29,121
Cách phổ biến nhất mà ngôn ngữ đó biến mất

37
00:01:29,121 --> 00:01:31,367
là do sự chết dần ngôn ngữ.

38
00:01:31,367 --> 00:01:33,250
Điều này thường xảy ra khi người nói 1
ngôn ngữ

39
00:01:33,250 --> 00:01:35,850
tiếp xúc với 1 ngôn ngữ có uy thế cao hơn như:

40
00:01:35,850 --> 00:01:39,125
ngôn ngữ của nhóm người thống trị, nhiều 
quyền lực hơn.

41
00:01:39,125 --> 00:01:42,063
Cộng đồng có thể duy trì song ngữ trong 
thời gian khá dài.

42
00:01:42,063 --> 00:01:45,029
Nhưng với mỗi thế hệ thành công,

43
00:01:45,029 --> 00:01:46,851
Càng ít người trẻ nói tiếng truyền thống của họ

44
00:01:46,851 --> 00:01:49,338
và khả năng nói thành thạo thấp hơn,

45
00:01:49,338 --> 00:01:51,439
vì họ lựa chọn sử dụng ngôn ngữ uy thế thay vì ngôn ngữ truyền thống

46
00:01:51,439 --> 00:01:54,509
cho đến 1 ngày, ngôn ngữ truyền thống của
họ không còn được nói nữa.

47
00:01:54,509 --> 00:01:58,319
1 ví dụ đó là Cornish,

48
00:01:58,319 --> 00:01:59,950
Ngôn ngữ này không còn được sử dụng vào cuối thế kỷ 19

49
00:01:59,950 --> 00:02:02,972
như kết quả từ sự ảnh hưởng lớn mạnh của
Tiếng Anh

50
00:02:02,972 --> 00:02:05,446
và cũng là kết quả của sự nhận thức rằng
Conish là ngôn ngữ thuộc tầng lớp thấp hơn

51
00:02:05,446 --> 00:02:09,478
thậm chí những người nói tiếng này cũng nhận định như vậy vào thời điểm đó.

52
00:02:09,480 --> 00:02:11,719
Nhưng Conish thực sự không tuyệt chủng

53
00:02:11,719 --> 00:02:14,049
bởi có sự nỗ lực hồi sinh

54
00:02:14,050 --> 00:02:16,114
khuyến khích mọi người tiếp tục sử dụng
ngôn ngữ này.

55
00:02:16,114 --> 00:02:18,860
Tiếp theo: ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

56
00:02:18,860 --> 00:02:21,610
Khi ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

57
00:02:21,610 --> 00:02:23,440
1 ngôn ngữ không còn được sử dụng như ngôn ngữ bản xứ

58
00:02:23,440 --> 00:02:26,450
nhưng tiếp tục được sử dụng trong bối
cảnh xác định:

59
00:02:26,450 --> 00:02:29,460
thường trong bối cảnh tôn giáo trang trọng
hoặc lễ kỷ niệm,

60
00:02:29,460 --> 00:02:33,080
hoặc có thể cho mục đích văn học.

61
00:02:33,080 --> 00:02:34,960
Khi ngôn ngữ chết dần,

62
00:02:35,930 --> 00:02:37,460
ngôn ngữ thường biến mất đầu tiên
trong bối cảnh trang trọng

63
00:02:37,460 --> 00:02:40,869
vì nó bị thế chỗ bởi ngôn ngữ uy thế hơn.

64
00:02:40,869 --> 00:02:43,028
Nhưng nó tiếp tục được sử dụng trong nhiều bối cảnh bình thường trong thời gian dài.

65
00:02:43,028 --> 00:02:47,320
Mặt khác, khi ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

66
00:02:47,320 --> 00:02:50,019
ngôn ngữ ở tầng dưới chết đi trước,

67
00:02:50,019 --> 00:02:51,799
Nghĩa là, ngôn ngữ trong bối cảnh 
bình thường chết đi trước,

68
00:02:51,799 --> 00:02:53,780
nhưng nó tiếp tục được sử dụng trong bối cảnh trang trọng.

69
00:02:53,780 --> 00:02:56,689
1 ví dụ là tiếng Latin,

70
00:02:57,568 --> 00:02:58,990
về cơ bản nó không còn được sử 
dụng ngoài mục đích tôn giáo

71
00:02:58,990 --> 00:03:01,730
hoặc dịp kỷ niệm, hoặc có thể trong bối 
cảnh văn học.

72
00:03:01,730 --> 00:03:05,059
Tiếp theo: ngôn ngữ chết đột ngột.

73
00:03:05,700 --> 00:03:08,142
Ngôn ngữ chết đột ngột xảy ra khi tất cả

74
00:03:08,142 --> 00:03:10,240
hoặc hầu hết những người nói ngôn ngữ đó

75
00:03:10,240 --> 00:03:12,390
đột ngột chết vì hậu quả của thiên tai hay
bạo lực.

76
00:03:12,390 --> 00:03:16,228
1 ví dụ diễn ra vào năm 1830 ở Tasmania,

77
00:03:16,228 --> 00:03:19,520
khi hầu như tất cả các cư dân bản địa của
hòn đảo

78
00:03:19,520 --> 00:03:22,124
bị xóa sổ bởi người Châu Âu giữa "chiến
tranh đen"

79
00:03:22,124 --> 00:03:25,950
Tiếp theo: ngôn ngữ chết cấp tiến.

80
00:03:26,980 --> 00:03:29,550
Giống với ngôn ngữ chết đột ngột,

81
00:03:29,550 --> 00:03:31,394
ngôn ngữ chết cấp tiến thường xảy đến liên tục

82
00:03:31,394 --> 00:03:34,424
và thường xảy đến như hậu quả của sự
đàn áp chính trị

83
00:03:34,424 --> 00:03:37,310
hoặc bị đe dọa bạo lực

84
00:03:37,310 --> 00:03:39,373
Điểm khác biệt đó là người nói ngôn ngữ đó
không bị xóa sổ,

85
00:03:39,373 --> 00:03:42,530
nhưng đột nhiên dừng sử dụng ngôn ngữ đó

86
00:03:42,530 --> 00:03:44,889
như 1 cách để tránh áp bức.

87
00:03:44,889 --> 00:03:46,689
1 ví dụ đã xảy ra ở El Salvador

88
00:03:46,689 --> 00:03:48,945
trong cuộc nổi dậy những năm 1930,

89
00:03:48,945 --> 00:03:51,105
khi rất nhiều thổ dân đột ngột dừng nói
tiếng bản địa của họ

90
00:03:51,105 --> 00:03:54,855
như 1 cách để tránh bị nhận dạng

91
00:03:54,855 --> 00:03:56,870
là thổ dân và tránh khả năng bị giết.

92
00:03:56,870 --> 00:03:58,990
2 ngôn ngữ đột ngột chết đi

93
00:03:59,940 --> 00:04:02,016
là Lenca và Cacaopera.

94
00:04:02,016 --> 00:04:03,900
Nghiên cứu điển hình.

95
00:04:04,930 --> 00:04:06,220
Hãy cùng nhìn vào 1 vài ngôn ngữ
đã chết rồi

96
00:04:06,220 --> 00:04:08,760
và tìm hiểu chúng đã không còn được nói nữa như thế nào

97
00:04:08,760 --> 00:04:11,710
Tiếng Slavonic Giáo hội cổ

98
00:04:11,710 --> 00:04:13,260
Tiếng Slavonic Giáo hội cổ là ngôn ngữ Slavonic đầu tiên được chứng thực,

99
00:04:13,260 --> 00:04:16,790
Nó được nói và viết giữa thế kỉ 9 và 11.

100
00:04:16,790 --> 00:04:20,040
Nó là 1 loạt các tiếng Slavic được tiêu
chuẩn hóa

101
00:04:20,040 --> 00:04:22,480
để có thể hiểu bởi những người nói

102
00:04:22,480 --> 00:04:24,205
nhiều thổ ngữ Slavic lúc đó,

103
00:04:24,205 --> 00:04:26,250
Những thổ ngữ Slavic vẫn còn khá giống nhau.

104
00:04:26,250 --> 00:04:28,638
Những thổ ngữ Slavic đó,

105
00:04:28,640 --> 00:04:29,830
về cơ bản là dạng thông tục
của cùng một ngôn ngữ,

106
00:04:29,830 --> 00:04:32,920
dần dần phát triển thành những ngôn ngữ Slavic khác nhau ngày nay.

107
00:04:32,920 --> 00:04:36,159
Do nó vẫn còn được sử dụng trong 1 số nhà
thờ cho mục đích tôn giáo,

108
00:04:36,777 --> 00:04:40,200
nó là 1 ngôn ngữ phụng vụ,

109
00:04:40,200 --> 00:04:41,930
vậy nên nó vừa vặn với danh mục ngôn
ngữ chết từ dưới lên trên

110
00:04:41,930 --> 00:04:46,179
Sự phát triển mới của ngôn ngữ Slavic

111
00:04:46,184 --> 00:04:48,157
đã thay thế thổ ngữ Slavonic cũ như 1 ngôn ngữ thường nhật.

112
00:04:48,157 --> 00:04:51,889
Nhưng tiếng Slavonic Giáo hội cổ vẫn tiếp tục được sử dụng cho mục đích tôn giáo

113
00:04:51,889 --> 00:04:55,328
và cho mục đích chính trị trong 1 khoảng thời gian xác định.

114
00:04:55,328 --> 00:04:58,528
Cần lưu ý rằng một số ngôn ngữ chết không
thực sự chết đi.

115
00:04:59,196 --> 00:05:02,680
Trong cả 2 trường hợp về tiếng Latin và
Slavonic cổ,

116
00:05:02,680 --> 00:05:05,164
ngôn ngữ không bao giờ ngừng được nói,

117
00:05:05,164 --> 00:05:07,140
nó chỉ tiếp tục tiến hoá thành các ngôn ngữ khác nhau,

118
00:05:07,140 --> 00:05:10,000
bỏ lại ngôn ngữ văn học được mã hóa phía sau

119
00:05:10,000 --> 00:05:12,620
như một ngôn ngữ chết riêng biệt đã không còn được sử dụng.

120
00:05:12,620 --> 00:05:15,845
Ngôn ngữ Mandan

121
00:05:15,845 --> 00:05:17,720
Vào năm 2016, một người đàn ông tên là Edwin Benson,

122
00:05:17,720 --> 00:05:20,780
người nói tiếng Mandan cuối cùng còn lại đã qua đời.

123
00:05:20,780 --> 00:05:24,263
Mandan là một ngôn ngữ thổ dân châu Mỹ thuộc ngữ hệ Siouan,

124
00:05:24,263 --> 00:05:27,750
được sử dụng ở bang Bắc Dakota.

125
00:05:27,750 --> 00:05:30,400
Dân số của những người nói tiếng Mandan gần như bị xóa sổ

126
00:05:30,405 --> 00:05:33,494
bởi một đợt bùng phát bệnh đậu mùa

127
00:05:33,494 --> 00:05:35,155
vào những năm 1780 và một lần nữa vào những năm 1830.

128
00:05:35,155 --> 00:05:38,180


129
00:05:38,180 --> 00:05:40,158


130
00:05:40,158 --> 00:05:42,450


131
00:05:42,450 --> 00:05:46,174


132
00:05:46,174 --> 00:05:48,074


133
00:05:48,074 --> 00:05:49,960


134
00:05:49,960 --> 00:05:52,670


135
00:05:52,670 --> 00:05:55,820


136
00:05:55,820 --> 00:05:59,061


137
00:05:59,061 --> 00:06:02,440


138
00:06:02,440 --> 00:06:05,820


139
00:06:05,820 --> 00:06:09,080


140
00:06:09,080 --> 00:06:10,865


141
00:06:10,865 --> 00:06:11,865


142
00:06:11,865 --> 00:06:13,970


143
00:06:13,970 --> 00:06:17,510


144
00:06:17,510 --> 00:06:19,360


145
00:06:19,360 --> 00:06:22,090


146
00:06:22,090 --> 00:06:24,270


147
00:06:24,270 --> 00:06:26,849


148
00:06:26,849 --> 00:06:28,120


149
00:06:28,120 --> 00:06:30,760


150
00:06:30,760 --> 00:06:32,610


151
00:06:32,610 --> 00:06:35,515


152
00:06:35,515 --> 00:06:38,045


153
00:06:38,045 --> 00:06:41,120


154
00:06:41,120 --> 00:06:43,555


155
00:06:43,555 --> 00:06:45,030


156
00:06:45,030 --> 00:06:47,410


157
00:06:47,410 --> 00:06:49,985


158
00:06:49,985 --> 00:06:53,212


159
00:06:53,212 --> 00:06:55,740


160
00:06:55,740 --> 00:06:59,570


161
00:06:59,570 --> 00:07:02,300


162
00:07:02,300 --> 00:07:04,729


163
00:07:04,729 --> 00:07:07,360


164
00:07:07,360 --> 00:07:09,560


165
00:07:09,560 --> 00:07:11,779


166
00:07:11,779 --> 00:07:14,660


167
00:07:14,660 --> 00:07:15,960


168
00:07:15,960 --> 00:07:19,058


169
00:07:19,058 --> 00:07:22,260


170
00:07:23,265 --> 00:07:25,430


171
00:07:25,430 --> 00:07:28,050


172
00:07:28,050 --> 00:07:30,580


173
00:07:30,580 --> 00:07:32,628


174
00:07:32,628 --> 00:07:35,917


175
00:07:35,917 --> 00:07:39,076


176
00:07:39,076 --> 00:07:41,585


177
00:07:41,585 --> 00:07:44,030


178
00:07:44,030 --> 00:07:46,790


179
00:07:46,790 --> 00:07:48,933


180
00:07:48,936 --> 00:07:50,940


181
00:07:50,940 --> 00:07:53,765


182
00:07:53,765 --> 00:07:57,015


183
00:07:57,015 --> 00:07:59,170


184
00:07:59,170 --> 00:08:02,676


185
00:08:02,676 --> 00:08:06,149


186
00:08:06,149 --> 00:08:08,264


187
00:08:08,264 --> 00:08:09,690


188
00:08:09,690 --> 00:08:13,020


189
00:08:14,115 --> 00:08:16,840


190
00:08:16,840 --> 00:08:20,245


191
00:08:20,245 --> 00:08:22,354


192
00:08:22,354 --> 00:08:24,907


193
00:08:24,907 --> 00:08:28,217


194
00:08:28,220 --> 00:08:30,740


195
00:08:30,740 --> 00:08:32,550


196
00:08:32,550 --> 00:08:35,869


197
00:08:35,869 --> 00:08:37,739


198
00:08:37,739 --> 00:08:41,740


199
00:08:41,740 --> 00:08:44,630


200
00:08:44,630 --> 00:08:46,070


201
00:08:46,070 --> 00:08:47,905


202
00:08:47,905 --> 00:08:51,670


203
00:08:51,670 --> 00:08:54,213


204
00:08:54,213 --> 00:08:55,863


205
00:08:56,459 --> 00:09:00,118


206
00:09:00,118 --> 00:09:03,399


207
00:09:03,399 --> 00:09:06,269


208
00:09:06,269 --> 00:09:08,424


209
00:09:08,424 --> 00:09:09,664


210
00:09:10,389 --> 00:09:12,819


211
00:09:12,819 --> 00:09:16,890


212
00:09:16,890 --> 00:09:19,449


213
00:09:19,449 --> 00:09:21,340


214
00:09:21,340 --> 00:09:23,835


215
00:09:23,835 --> 00:09:27,800


216
00:09:27,800 --> 00:09:30,663


217
00:09:31,282 --> 00:09:37,242


218
00:09:37,242 --> 00:09:43,202


219
00:09:43,202 --> 00:09:49,202


220
00:09:49,202 --> 00:09:50,820