Benjamin Zander fjallar um tónlist og ástríður

Benjamin Zander býr yfir tveim bráðsmitandi ástriðum: Klassískri tónlist og það að hjálpa okkur öllum að skilja hversu mikið við dáum hana líka - og í beinu framhaldi, aðdáun okkar á öllum nýjum möguleikum, nýjum upplifunum og nýjum tengingum.

Mörg ykkar þekkja söguna
af sölumönnunum tveimur

sem fóru til Afríku í
upphafi síðustu aldar.

Þeir voru sendir þangað til
að athuga hvort þar væru

tækifæri í skósölu.

Og þeir sendu skeyti heim til Manchester.

Annar þeirra skrifaði:
"Vonlaus staða. Stopp.

Þeir ganga ekki í skóm."

Og hinn skrifaði: "Stórkostleg tækifæri.

Þeir hafa enn ekki eignast skó."

Þeir hafa enn ekki eignast skó."

Nú er svipuð staða uppi í
heimi klassískrar tónlistar,

því sumt fólk heldur

að klassísk tónlist sé deyjandi.

Og svo eru það sum okkar sem
halda að því fari fjarri.

Og í stað þess að hella okkur
út í tölfræði og stefnur

og segja ykkur frá öllum hljómsveitunum
sem eru að leggja upp laupana

og plötuútgáfunum sem
eru að fara á hausinn

þá datt mér í hug að við myndum
gera smá tilraun í kvöld - tilraun.

Reyndar, er þetta ekki raunveruleg
tilraun því ég veit hvernig hún fer.

En þetta er svona tilraunalíki.
En áður en við

En þetta er svona tilraunalíki.
En áður en við

áður en við byrjum þarf
ég að gera tvo hluti.

Í fyrsta lagi vil ég minna
ykkur á hvernig sjö ára barn

hljómar þegar það spilar á píanó.

Kannski eigið þið þetta barn heima.

Hann hljómar nokkurn veginn svona.

(Píanóleikur)

Ég sé að einhver ykkur
kannast við þetta barn.

Ef það æfir sig í heilt ár og mætir í
tíma, er það núna orðið átta ára gamalt

og hljómar svona.

(Píanóleikur)

Svo æfir það sig í annað ár og mætir
í tíma, nú er það níu ára gamalt.

--

Svo æfir það sig í annað ár og
mætir í tíma, nú er það tíu ára.

(Píanóleikur)

Á þeim punkti gefast þau venjulega upp.

Á þessum tímapunkti
gefast þau venjulega upp.

(Fagnaðarlæti)

En ef þú hefðir beðið,
beðið í eitt ár í viðbót,

hefðirðu heyrt þetta:

(Píanóleikur)

Það sem gerðist var kannski
ekki það sem þið hélduð,

sem er að hann hefði skyndilega
orðið ástríðufullur, áhugasamur,

æft sig, fengið nýjan kennara,
orðið kynþroska eða hvað sem er.

Það sem gerðist í raun
var að áherslurnar minnkuðu.

Sjáðu til, fyrsta sinn sem hann spilaði

var áhersla á hvern tón.

var áhersla á hvern tón.

Og annað árið var áhersla
á aðra hverja nótu.

Og annað árið var áhersla
á aðra hverja nótu.

Það sést á hausnum á mér.

Það sést á hausnum á mér.

Níu ára, níu ára

setur áherslu á fjórðu hverju nótu.

setur áherslu á fjórðu hverju nótu.

Og sá tíu ára á áttundu hverja nótu.

Og sá tíu ára á áttundu hverja nótu.

En sá ellefu ára setur
áherslu á allan frasann.

En sá ellefu ára setur
áherslu á allan frasann.

Ég veit - ég veit ekki hvernig
ég komst í þessa stöðu

Ég veit - ég veit ekki hvernig
ég komst í þessa stöðu

Ég sagði ekki að ég myndi færa
axlirnar yfir, færa líkamann.

Nei, tónlistin hrinti mér,

og þess vegna kalla ég
þetta einnar kinnar leik.

og þess vegna kalla ég
þetta einnar kinnar leik.

Það má vera hin rasskinnin.

Það má vera hin rasskinnin.

Vitiði, einu sinni var herra
sem sá fyrirlestur hjá mér

þegar ég var að vinna með ungum píanista.

Hann var forstjóri fyrirtækis í Ohio.

Og ég var að vinna með ungum píanista

og ég sagði: "Vandinn við þig er að
þú ert tveggja-kinna leikari.

þú ætti að vera einnar-kinnar leikari.

Og ég ýtti við honum svona
þegar hann var að spila.

Og allt í einu tók músíkin
á loft, hún tók flugið.

Áhorfendur gripu andann á lofti
þegar þeir heyrðu muninn.

Og svo fékk ég bréf frá þessum herra.

Hann sagði: "Ég var svo hrærður.

Ég kom heim og umbreytti fyrirtækinu mínu

í einnar-kinnar fyrirtæki.

í einnar-kinnar fyrirtæki.

Hitt sem mig langaði að gera er að
segja ykkur nokkuð um ykkur sjálf.

Það eru 1600 manns hér, held ég.

Ég hugsa að um líklega 45 ykkar

eru mjög ástríðusöm um klassíska tónlist.

Þið dáið klassíska tónlist. Útvarpið
er alltaf stillt á klassísku stöðina.

Og þið eruð með geisladiska í
bílnum og þið farið á synfóníuna.

Og börnin ykkar spila á hljóðfæri.

Þið getið ekki ímyndað ykkur
lífið án klassískrar tónlistar.

Það er fyrsti hópurin,
hann er frekar smár.

Síðan er það annar hópur, mun stærri.

Þetta er fólk sem er alveg
sama um klassíska tónlist.

Þetta er fólk sem er alveg
sama um klassíska tónlist.

Skiljiði, þið komið heim eftir langan dag

og þið fáið ykkur vínglas og hallið ykkur.

Smá Vivaldi í bakgrunni spillir ekki.

Smá Vivaldi í bakgrunni spillir ekki.

Það er annar hópurinn.

Og þá er það þriðji hópurinn.

Það er fólk sem hefur aldrei
hlustað á klassíska tónlist.

Það er bara ekki partur af ykkar lífi.

Þið kannski heyrið það eins og
óbeinar reykingar á flugvelli, en

Þið kannski heyrið það eins og
óbeinar reykingar á flugvelli, en

-- kannski smá mars úr Aídu.

þegar þið gangið niður ganginn.
Annars heyrið þið hana aldrei.

Það er líklega stærsti hópurinn.

Og síðan er það mjög smár hópur.

Það er fólkið sem heldur
að það sé laglaust.

Ótrúlegur fjöldi fólks
heldur að það sé laglaust.

Reyndar, heyri ég oft,
"Maðurinn minn er laglaus."

Reyndar, heyri ég oft,
"Maðurinn minn er laglaus."

En í raun getið þið ekki verið laglaus.
Enginn er laglaus.

Ef þið væruð laglaus þá
gætuð þið ekki skipt um gír

á beinskiptum bíl.

Þið gætuð ekki þekkt muninn á einhverjum

frá Texas og einhverjum frá Róm.

Og síminn. Síminn. Ef móðir ykkar hringir

úr einhverjum ömurlegum síma,
hún hringir og segir "Halló,"

og þið vitið ekki bara hver þetta er,
þið vitið líka í hvaða skapi hún er.

Þið eruð með frábært eyra.
Allir eru með frábært eyra.

Það er enginn laglaus.

En vitiði hvað. Ég get
ekki haldið áfram þar sem

er svona stór gjá milli þeirra sem skilja,

elska og hafa ástríðu
fyrir klassískri tónlist,

og þeirra sem hafa
ekkert samband við hana.

Þessi laglausu, þeir eru ekki lengur hér.

En jafnvel milli þessara
þriggja hópa, er of stór gjá.

Svo ég ætla ekki að halda áfram fyrr
en hver einasta manneskja í herberginu

hérna niðri og í Aspen, og
allir aðrir sem á horfa

elskar og skilur klassíska tónlist.

Þannig að það er það
sem við ætlum að gera.

Takið eftir að það er ekki
nokkur vafi í huga mér

að þetta komi til með að ganga, sem
þið sjáið framan í mér, ekki satt?

Það er eitt af einkennum
leiðtoga að hann efast ekki

í augnablik um getu
fólksins sem hann leiðir

til að láta drauma hans rætast.

Hugsið ykkur ef Martin Luther
King hefði sagt, "Ég á mér draum.

En ég er bara ekki viss hvort
þau geti gert eitthvað í því."

En ég er bara ekki viss hvort
þau geti gert eitthvað í því."

Allt í lagi. Þannig að ég ætla
að leika stykki eftir Chopin.

Þetta er fallega prelúdía eftir Chopin.
Sum ykkar þekkja hana.

--

Vitiði hvað gerðist líklega
hérna í herberginu?

Þegar ég byrjaði, hugsuðuð þið,
"En hvað þetta hljómar fallega."

Þegar ég byrjaði, hugsuðuð þið,
"En hvað þetta hljómar fallega."

"Við ættum ekki að fara aftur á sama stað

í sumarfrí á næsta ári."

í sumarfrí á næsta ári."

Merkilegt, finnst ykkur ekki.
Merkilegt hvernig þessar hugsanir

fljóta allt í einu inn í hugann.

Og auðvitað

--

-- auðvitað ef stykkið er langt
og þið hafið átt langan dag,

er möguleiki á að þið dottið.

Þá gefur sessunautur
ykkar ykkur olnbogaskot

og segir, "Vaknaðu! Þetta er menning!"
Og lætur ykkur líða enn verr.

En hefur ykkur einhverntíman dottið í hug
að ástæðan fyrir því að ykkur syfjar

undir klassískri tónlistin, er ekki
ykkar vegna, heldur okkar vegna?

Hugsaði eitthvert ykkar meðan ég lék,

"Af hverju notar hann
svona margar áherslur?"

Ef ég hefði hreyft höfuðið
hefðuð þið tekið eftir því.

Ef ég hefði hreyft höfuðið
hefðuð þið tekið eftir því.

Og það sem eftir lifir, í hvert sinn
sem þið heyrið klassíska tónlist

munið þið alltaf vita að þið
getið heyrt þessar áherslur.

Við skulum sjá hvað er í
raun að gerast hérna.

Við erum með H. Þetta er H.
Næsti tónn er C.

Og hlutverk C er að gera H sorgmætt.
Og það virkar, ekki satt?

Og hlutverk C er að gera H sorgmætt.
Og það virkar, ekki satt?

Tónskáld vita það. Ef þeir
vilja sorgmædda tónlist

leika þeir bara þessa tvo tóna.

--

En í raun er þetta bara
H, með fjórum sorgmæddum.

En í raun er þetta bara
H, með fjórum sorgmæddum.

Og nú sígur það niður í
A, svo G og að lokum F.

Þannig að við erum með H, A, G, F.
Og ef við höfum H, A G, F,

hverju eigum við þá von á næst? Bíddu,
þetta gæti hafa verið tilviljun.

Prófum aftur. Ó, TED kórinn!

--

Og tókuð þið eftir að
enginn er laglaus. Enginn.

Vitiði, hver bær í Bangladesh

og hvert kot í Kína. Allir vita:

da, da, da, da - da. Allir vita
að þeir eiga von á þessu Ei.

En Chopin vildi ekki ná niður á E strax,

því hvað hefði þá gerst? Því þá hefði
lagið verið búið, eins og Hamlet.

Muniði eftir Hamlet? Fyrsti
þáttur, þriðja svið:

hann uppgötvar að frændi
hans drap föður hans.

Þið munið að hann er alltaf
að koma upp að frændanum

og næstum því drepa hann.
Og svo hörfar hann

og fer aftur að honum
og drepur hann næstum.

Og gagnrýnendurnir, sem
sitja allir í öftustu röð

þeir verða að hafa skoðun svo þeir
segja, "Hamlet kemur engu í verk."

þeir verða að hafa skoðun svo þeir
segja, "Hamlet kemur engu í verk."

Eða þeir segja, "Hamlet
er með Ödipusarkomplex."

Nei, annars væri leikritið búið, bjánar.

Þess vegna treður Shakespear
öllu þessu dóti í Hamlet

Þið vitið, Ófelía missir vitið og
svo er leikritið í leikritinu,

og kúpa Jóreks, og grafararnir.

Það er til að tefja - þar til í
fimmta þætti að hann drepur hann.

Sama með Chopin. Hann
er um það bil að ná E

og hann segir, "Úps, förum aftur
upp og gerum þetta aftur."

Þannig að hann gerir þetta aftur.

Nú er hann orðinn æstur
- þetta er æsingur,

hafið ekki áhyggjur af því.

Nú nær hann niður á Fís
og loksins niður á E,

en þetta er ekki réttur hljómur. Af
því að hljómurinn sem hann leitar að

er þessi, þannig að í staðinn

þetta köllum við falskur endir
af því að það blekkir okkur.

Ég segi við stúdentana mína,
"Ef þið eruð með falskan endi

skulið þið lyfta augabrúnunum
svo að fólk viti það."

skulið þið lyfta augabrúnunum
svo að fólk viti það."

--

Einmitt. Svo hann kemst niður á
E, en það er ekki réttur hljómur.

Svo hann prófar E aftur.
Hljómurinn virkar ekki.

Svo hann prófar E aftur.
Hljómurinn virkar ekki.

Svo hann prófar E aftur.
Hljómurinn virkar ekki.

Og svo loksins...

Það var herra hérna í fyrstu
röðinni sem andvarpaði.

Það gerir hann líka þegar hann kemur heim

eftir langan dag, drepur
á bílnum og segir,

"Aaaah, ég er kominn heim." Því við
vitum öll hvar við eigum heima.

Þannig að þetta er stykki sem
kemur úr fjarska og heim.

Og ég ælta að spila það í gegn.

og þið fylgið eftir.
H, C, H, C, H, C, H --

niður á A, niður á G, niður á F.

Næstum niður á E, en annars
væri leikritið búið.

Hann fer aftur upp á H. Verður voða æstur.
Fer á Fís. Fer á E.

Það er rangur hljómur. Það er rangur
hljómur. Það er rangur hljómur.

Og loksins fer hann á E og er kominn heim.

Og það sem þið komið til með að
sjá er einnar-kinnar leikur.

Og það sem þið komið til með að
sjá er einnar-kinnar leikur.

Af því að fyrir mig,
til að tengja H við E,

verð ég að hætta að hugsa
um hverja nótu á leiðinni

og byrja að hugsa um
leiðina löngu frá H til E.

Þið vitið, við vorum nýlega í Suður Afríku
og það er ekki hægt að fara til Suður Afríku

án þess að minnast Mandela
í 27 ár í fangelsi.

Hvað var hann að hugsa um? Hádegismat?

Nei, hann var að hugsa um
framtíðarsýn fyrir Suður Afríku

og mannkynið. Það hélt --

það er um framtíðarsýn, um leiðina löngu.

Eins og fuglar sem fljúga yfir mörkina

og kæra sig kollótta um girðingar
á jörðu niðri, ekki satt?

Þannig að nú skulið þið fylgja
línunni alla leið frá H til E.

Og ég er með eina ósk að lokum
áður ein ég spila stykkið í gegn.

Mynduð þið hugsa um einhvern sem þið
dáið, sem ekki er lengur til staðar?

Ástkær amma, elskhugi,

einhver í lífi ykkar sem
þið elskið af öllu hjarta,

en sú manneskja er ekki lengur til staðar.

Hugsið til þeirrar
manneskju og á sama tíma

fylgið leiðinni alla leið frá H til E

og þá heyrið þið allt sem
Chopin hafði að segja.

--

--

Nú eruð þið að velta fyrir ykkur

þið eruð líklega að velta fyrir
ykkur af hverju ég er að klappa.

Jæja, ég gerði þetta einu
sinni í skóla í Boston

með um það bil 70
sjöundu-bekkingum - 12 ára.

Og ég gerði einmitt þetta
sem ég gerði núna við ykkur

og ég sagði frá og útskýrði
fyrir þeim og allt það.

Eftir á trylltust þau í lófataki.
Þau klöppuðu.

Ég klappaði. Þau klöppuðu.

Að lokum sagði ég, "Af
hverju er ég að klappa?"

Og einn af litlu krökkunum sagði,
"Af því að við hlustuðum."

Og einn af litlu krökkunum sagði,
"Af því að við hlustuðum."

Hugsið ykkur. 1600 manns, upptekið fólk.

viðriðin allskonar verkefni.

Að hlusta, skilja og hrífast
af stykki eftir Chopin.

Það er nú þónokkuð.

Nú, get ég verið viss um að hver
einasta manneskja fylgdi eftir,

skyldi og hreifst með? Auðvitað
get ég ekki verið viss.

En ég skal segja ykkur frá
nokkru sem kom fyrir mig.

Ég var á Írlandi meðan á
átökunum stóð fyrir 10 árum,

og ég var að vinna með kaþólskum
og mótmælandatrúar börnum

við að leysa ágreining. Og ég
fór í gegnum þetta með þeim.

Áhættusamt vegna þess
að þetta voru götubörn.

Og eitt þeirra kom til mín
morguninn eftir og sagði,

"Veistu, ég hef aldrei hlustað
áður á klassíska tónlist

en þegar þú lékst þetta sjoppustykki..."

en þegar þú lékst þetta sjoppustykki..."

Hann sagði, "Bróðir minn var skotinn
í fyrra og ég grét hann ekki.

En í gær þegar þú lékst þetta stykki,

var ég að hugsa um hann.

Og ég fann tárin streyma niður andlitið.

Og veistu, það var mjög
gott að gráta bróður minn."

Og ég ákvað á því augnabliki

að klassísk tónlist er fyrir alla. Alla.

En já, hvernig mynduð þið
bera ykkur -- þið vitið

í mínum geira, tónlistargeirinn
skilur þetta ekki svona.

Þau segja að 3 prósent almennings
líki klassísk tónlist.

Ef aðeins væri hægt að auka það í 4 prósent
væru öll okkar vandamál úr sögunni.

Ég segi, "Hvernig mynduð þig bera ykkur? Hvernig
mynduð þið mæla? Hvernig mynduð þið vera

ef þið hélduð að 3 prósent
almennings líki klassísk tónlist?

Ef hægt væri að auka það í 4 prósent.
Hvernig mynduð þið bera ykkur?

Hvernig mynduð þið mæla?
Hvernig mynduð þið vera

ef þið hélduð að allir
elskuðu klassíska tónlist

þeir hafa bara ekki fattað það ennþá."

þeir hafa bara ekki fattað það ennþá."

Sjáiði, þetta eru gerólíkir heimar.

Ég átti stórkostlega upplifun.
Ég var 45 ára.

Ég hafði verið hljómsveitarstjóri í 20 ár
og allt í einu rann það upp fyrir mér.

Hljómsveitarstjórar gefa
ekki frá sér neitt hljóð.

Það er mynd af mér framan
á geisladisknum --

Það er mynd af mér framan
á geisladisknum --

-- en hljómsveitarstjóri
gefur ekki frá sér hljóð.

Hann stólar á mátt sinn til
að gera annað fólk máttugt.

Og þetta breytti öllu fyrir mig.
Þetta breytti lífi mínu.

Hljómsveitarmeðlimir
komu til mín og sögðu,

"Ben, hvað gerðist?" Þetta
er það sem að gerðist.

Ég áttaði mig á því að mitt starf var að
draga fram það besta í öðru fólki.

Og vitanlega vildi ég vita
hvort ég væri að standa mig.

Og vitiði hvernig maður finnur það út?
Þú horfir í augun í þeim.

Ef augun tindra, þá veistu
að þú ert að standa þig.

Þú gætir lýst upp þorp
með augum þessa manns.

Þú gætir lýst upp þorp
með augum þessa manns.

Einmitt. Þannig að ef augun
tindra þá stendur þú þig.

Ef þau tindra ekki þá ferðu
að spyrja einnar spurningar.

Og þetta er spurningin:

Hvernig er ég fyrst að augu
leikarans míns tindra ekki?

Við getum líka gert
þetta við börnin okkar.

Hvernig er ég fyrst að augu
barnanna minna tindra ekki?

Það er allt annar heimur.

Nú er að koma að lokum að
þessari töfraviku á fjallinu.

og við höldum aftur út í raunveruleikann.

Og ég segi, það er viðeigandi að við
spyrjum okkur þessari spurningu:

Hvernig erum við þegar við höldum
aftur út í raunveruleikann?

Og vitiði, ég hef skilgreint velgengni.

Fyrir mér er þetta mjög einfalt. Það
snýst ekki um auðæfi, frægð og völd.

Það snýst um hversu mörg tindrandi
augu ég hef í kringum mig.

Svo að lokum langar mig að skilja
ykkur eftir með eina hugmynd sem er

að það skiptir máli hvað við segjum.

Orðin sem við látum út úr okkur.

Ég lærði þetta af konu
sem lifði af Auschwitz,

einn af fáum eftirlifendum.

Hún fór til Auschwitz
þegar hún var 15 ára,

og bróðir hennar var átta
og foreldrarnir týndir.

Og hún sagði mér þetta, hún sagði,

"Við vorum í lestinni á leið
til Auschwitz og ég leit niður

og ég sá að skór bróðir míns voru horfnir.

Og ég sagði, "Af hverju ertu svona vitlaus,
geturðu ekki passað upp á dótið þitt

í guðanna bænum?" -- á
þann hátt sem eldri systir

talar við yngri bróður sinn.

Því miður var þetta það síðasta
sem hún sagði við hann

af því að hún sá hann aldrei aftur.
Hann lifði ekki af.

Þannig að þegar hún kom út
úr Auschwitz, sór hún eið.

Hún sagði mér þetta. Hún sagði, "Ég
gekk út úr Auschwitz inn í lífið

og ég sór eið. Og eiðurinn var,
að ég myndi aldrei segja neitt

sem gæti ekki staðið sem
það síðasta sem ég segði."

Getum við gert það? Nei. Og
við bregðumst okkur sjálfum

og öðrum. En þetta er markmið að sem
við getum lifað upp í. Takk fyrir.

og öðrum. En þetta er markmið að sem
við getum lifað upp í. Takk fyrir.

Tindrandi augu, tindrandi augu.

Takk fyrir, takk fyrir.

--