Luaj me materiale inteligjente

Boje që percon energjinë elektrike; një dritare që kthehet nga transparente ne opake nën kthimin e nje celesi; një pelte që krijon muzikë. E gjithë kjo ekziston dhe Catarina Mota thotë: Është koha për të luajtur me të. Mota na çon në një turne materialesh te reja të habitshme dhe te lezetshme, dhe sugjeron se mënyra per të kuptuar se çfarë shërbejnë është që të eksperimentojmë dhe te argetohemi.

Kam nje mik ne Portugali

gjyshi i te cilit ndertoi nje makine nga nje biciklete

dhe nje makine larese ne menyre qe te transportonte familjen e tij.

E beri sepse nuk kishte para per nje makine

por dhe sepse dinte si ta ndertonte nje te tille.

Kane qene kohe ku ne mund te kuptonim si funksiononin gjerat

se si ato ishin te ndertuara, keshtu ne mund te ndertonim dhe te riparonim

ose me e pakta

te mernim vendime te informuara mbi ate cka blinim.

Shume nga keto praktika beje-vete

humben ne gjysmen e dyte te shekullit te 20te.

Por tashme, komuniteti krijues dhe modelet e lira

po sjellin ne jeten tone, kete lloj njohurie se si funksionojne gjerat

dhe nga se perbehen,

dhe une mendoj se ne duhet ti kalojme ato ne nivelin tjeter,

tek perberesit e gjerave.

Per pjesen me te madhe, ne ende jemi ne dijeni

se nga se behen materialet tradicionale si letra dhe tekstile

dhe se si ato prodhohen.

Por tashme ne kemi keto perberes te mahnitshem te teknologjise moderne

plastika qe ndryshojne forma,

bojra qe percjellin elektricitet,

pigmente qe ndryshojne ngjyren, pelhura qe ndricojne.

Me lejoni t'ju tregoj disa shembuj.

Bojrat e percueshme na lejojne te lyejme qarqe

ne vend qe te perdorim

panelet e qarqeve tradicional ose kabllot.

Ne rastin e shembullit te vogel qe une po mbaj,

e perdorem per te krijuar nje sensor prekes i cili reagon nga lekura ime

duke ndezur kete driten e vogel.

Bojrat e percueshme jane perdorur nga artistet,

por zhvillimet e fundit tregojne se ne se shpejti do jemi ne gjendje

ta perdorim ne printera me lazer dhe ne stilolapsa.

Ketu kemi nje flete akrilik(plastik) te mbushur

me grimca pa ngjyre qe perhapin driten.

Ajo cka do te thote kjo eshte se ndersa akriliku normal

thjesht perhap driten rreth skajeve,

kjo ketu ndricon ne te gjithe siperfaqen

kur une ndez dritat rreth saj.

Dy nga aplikimet e njohura per kete material

perfshijne projektimin e brendshem dhe sistemin shume-prekes.

Pigmentet termokromike

ndryshojne ngjyre ne nje temperature te caktuar.

Ndaj do ta vendos kete mbi nje siperfaqe te nxehur

me nje temperature pak me te larte se ajo e ambientit

dhe mund te shihni se cfare ndodh.

Pra, nje nga perdorimet me kryesore te ketij materiali

eshte, nder te tjera, ne shishe bebesh,

e cila te lajmeron kur permbajtja eshte e ftohte aq sa nevojitet per tu pire.

Keto jane vetem disa prej perdorimet me te mirenjohura

te materialeve inteligjente.

Ne vitet e ardhshme, ato do te gjenden ne shume objekte

dhe teknologji ne perdorim te perditshem.

Ndoshta nuk do te kemi akoma makinat fluturuese qe na premtuan librat e fantashkences,

mund te kemi mure qe ndryshojne ngjyre

ne varesi te temperatures,

tastiera qe rrulosen,

dhe dritaret qe kthehen ne opake me kthimin e celesit.

Une jam shkencetare sociale nga trajnimi,

pra perse jam ketu sot duke folur per materialet inteligjente?

Se pari, sepse une jam nje 'beres'.

Jam kurioze rreth menyres se si funksionojne gjerat

dhe se si jane bere ato,

por edhe sepse une besoj se duhet te kemi nje kuptueshmeri me te madhe

te komponenteve qe perbejne boten tone,

dhe deri me tani, ne nuk dime shume rreth

ketyre perberesve high-tech te cilet do jene pjese e te ardhmes sone.

Materialet inteligjente eshte e veshtire ti gjesh ne sasi te vogla.

Ka shume pak informacion rreth perdorshmerise se tyre,

dhe shume pak eshte thene rreth menyres se si jane prodhuar.

Pra, per tani, ato ekzistojne vetem ne realitetin

e sekreteve te tregetise dhe patentave

ku vetem universitetet dhe koorporatat kane akses.

Ne me pak se nje vit me pare, Kristi Boyle dhe une

nisem nje projekt qe e quajtem Materiale te Hapura.

Eshte nje faqe web ku ne,

dhe cilido tjeter qe do te behet pjese,

ndan experimente, publikon informacione,

inkurajon te tjeret per te kontribuar kurdo munden,

dhe shtojne burime informacioni si hulumtime

dhe mesime nga te tjere krijues si vetja.

Do te kishim deshire te beheshim

nje baze te dhenash e madhe dhe kolektive

per informacione "beje vete" mbi materialet inteligjente.

Por perse duhet te kete rendesi per ne

se si funksionojne materialet inteligjente dhe me se jane bere?

Se pari, sepse nuk mund ti japim forme asaj cka nuk njohim,

ajo cka nuk kuptojme dhe perdorim

perfundon duke na dhene forme ne.

Objektet qe perdorim, rrobat qe veshim,

Shtepite ku jetojme, te gjitha kane nje impakt te madh

ne sjelljen, shendetin dhe cilesine tone te jetes.

Pra, nese do te jetojme ne nje bote me materiale inteligjente,

duhet ti njohim dhe kuptojme ato.

Se dyti, dhe po aq e rendesishme,

Risite jane furnizuar gjithnje nga mendimtaret.

Ne shume raste, amatoret, jo ekspertet,

kane qene shpikesit dhe permiresuesit

e gjerave duke filluar nga bicikletat per relieve malore

gjysem tejcuesit, kompjuterit personale,

aeroplanet.

Pengesa me e madhe eshte fakti qe materialet inteligjente jane komplekse

dhe kerkojne paisje te shtrenjta.

Por ky nuk eshte gjithnje rasti.

Dy shkencetare te Universitetit te Illinois e kuptuan kete

kur publikuan nje artikull ne nje metode me te thjeshte

per te prodhuar boje te percueshme.

Jordan Bunker, i cili nuk kishte patur eksperience

me kimine deri me atehere,

e lexoi kete artikull dhe e riprodhoi eksperimentin

ne hapesiren e tij te punes duke perdorur substanca te blera ne dyqan

dhe vegla te thjeshta.

Ai perdori nje tostiere,

ai madje beri vete miksuesen e vorbulles e tij ,

duke u bazuar ne nje tutorial nga nga shkencetar tjeter.

Jordan pastaj i vendosi rezultatet online,

duke perfshire gjithe perpjekjet cfare kish provuar e kish deshtuar,

ne menyre qe te tjeret te mund ti studiojne dhe riprodhojne ato.

Pra forma e tij kryesore e inovacionit

ishte te merrte nje eksperiment te krijuar ne nje laborator te mire-pajisur

ne universitete

dhe riprodhimin e tyre ne nje garazh ne Chicago

duke perdorur vetem materiale te lira dhe paisje te krijuara vete.

Dhe tashme qe i ka publikuar keto pune,

te tjere mund te vazhdojne aty ku e ka lene ai

dhe te shpikin permiresime dhe procese te tjera edhe me te thjeshta.

Nje tjeter shembull qe do te me pelqente te permendja

eshte projekti "Kit of no parts" te Hannah Perner-Wilson.

Qellimi i projektit te saj eshte te ravijezoje

cilesite ekspresive te materialeve

ndersa fokusohet ne kreativitetin dhe aftesite e ndertuesit.

Paketat elektronike jane shume te fuqishme

sepse na mesojne se si funksonojne gjerat,

por kufizimet e natyrshme ne dizenjot e tyre

ndikojne ne menyren se si mesojme.

Qasja e Hannah nga ana tjeter,

eshte formulimi i nje seri teknikash

per te krijuar objekte jo te zakonta

te cilet na japin liri prej ndertimeve te gatshme

duke na mesuar rreth materialeve.

Nder eksperimentet me impresionante te Hannahs,

ky eshte nje nder me te preferuarit e mi.

[Foles prej letre]

Ajo cka shohim ketu eshte vetem nje cope letre

me nje shirit bakri te lidhur me nje mp3

dhe nje magnet.

(Muzike: "Happy Together")

Pra, bazuar ne hulumtmin e Marcelo Coelho te MIT,

Hannah krijoi nje seri altoparlante letrash

nga nje sere materialesh

nga shiritat e thjeshte prej bakri deri tek tekstilet dhe bojrat percuese.

Sikunder Jordan dhe shume krijues te tjere,

Hannah publikoi recetat e saj

qe lejon gjithkend ti kopjoje dhe riprodhoje ato.

Por elektronikat prej letre eshte nje nga deget me premtuese

te shkencave materiale

qe na lejon te krijojme elektronike te lire dhe fleksible.

Pra puna artizanale e Hannahs,

dhe fakti qe ajo i beri publike gjetjet e saj,

hap dyert e nje seri mundesish te tjera

qe jane dhe te bukura ne pamje por edhe inovatore.

Pra, gjeja me interesante per shpikesit

eshte qe ne krijojme nga pasioni dhe kurioziteti,

dhe nuk kemi frike nese deshtojme.

Ndodh shpesh qe i trajtojme problemet nga kende te ndryshme,

dhe gjate procesit, perfundojme duke zbuluar rruge alternative

ose rruge me te shkurtra per te bere gjerat.

Pra, sa me shume njerez qe eksperimentojne me materiale,

me shume kerkues jane te gatshem te ndajne zbulimet e tyre,

dhe njohurite e fabrikuesve,

aq me teper rriten shanset per te krijuar teknologji

qe me te vertete jane te dobishme per ne.

Pra, ndjehem pak si Ted Nelson

kur, ne fillim te viteve 1970, shkroi,

"Tashme duhet ti njihni kompjuterat."

Atehere, kompjuterat ishin keto paisje te medha

qe merreshin vec shkencetaret,

dhe qe askujt nuk i shkonte mendja te kishte nje ne shtepi.

Pra, eshte disi e cuditshme qe jam duke qendruar ketu e them,

"Duhet te kuptosh se c'jane materialet inteligjente tani."

Vetem kini parasysh se pervetesimi i njohurive parandaluese

ne lidhje me teknologjite e reja

eshte menyra me e mire per tu siguruar qe dhe ne e kemi nje ze

ne krijimin e te ardhmes sone.

Faleminderit.

(Duartrokitje)