Катрын Шульц: Пра чалавечнасць нашага стану няслушнасці

Большасць з нас зробіць усё мажлівае, каб не быць няправым. А што, калі мы не правыя менавіта ў гэтым? Кандыдат навук па няправасці і няслушнасці пераканальна распавядае пра тое, што няправасць можна не толькі прызнаць, але і прыняць, як частку сваей чалавечнасці.

Недзе ў 95-м

я яшчэ студэнткай

з сяброўкай вандравала на машыне

ад горада Провіданс, што ў штаце Род Айланд,

да горада Портланд, што ў Арэгоне (недзе 5000 км).

Вы ж ведаеце, як яно ідзе, калі ты малады і беспрацоўны,–

мы не ехалі па магістралях,

збольшага паўз нацыянальныя паркі,

нацыянальныя пушчы,

карацей кажучы, самым доўгім шляхам.

Недзе ў паўднёвай Дакоце (пасля 3000 км)

я павярнулася да сяброўкі

і запыталася пра тое,

што бянтэжыла мяне

ўжо недзе 3000км.

“Што гэта за іерогліф, які паўсюль паўздоўж дарогі?”

У яе вочы на лоб вылезлі.

Спадар, што сядзіць у першым радзе

вельмі дакладна зараз падае яе выраз твару.

(Смех)

Тут я ёй: “Ведаеш,

тыя знакі ўздоўж дарогі,

што з кітайскім іерогліфам.”

Яна зарыцца на мяне яшчэ некалькі момантаў,

а пасля заліваецца смехам,

таму што ўрэшце разумее,

пра што гэта я.

(Смех)

Вось ён, гэты знакаміты іерогліф месца для пікніку.

(Смех)

У апошнія 5 год

я шмат раздумвала

пра менавіта такія сітуацыі –

чаму мы часам няслушна разумеем

знакі навокал,

і як мы сябе паводзім, калі непаразуменне здараецца,

і што мы адсюль разумеем пра прыроду чалавека.

Па-іншаму кажучы,

я правяла апошнія 5 год

у разважаннях пра стан няслушнасці.

Мой выбар кар’еры вам можа падацца нязвыклым,

але ў ім вялікая перавага:

адсутнасць конкурса на працоўнае месца.

(Смех)

Насамрэч большасць з нас бы ад агню

бягуць ад думкі пра сваю няслушнасць,

ці хаця б стараюцца не думаць пра мажлівасць

сваёй хібнасці.

Абстрактыўна мы гэта разумеем.

Мы разумеем, што часам кожны ў гэтым пакоі памыляецца.

Мы – людзі, нам уласціва памыляцца. Добра, няхай.

Але калі справа тычыцца мяне, у гэты момант,

маіх перакананняў

у гэты дадзены час,

раптам усе абстрактныя погляды пра чалавечую хібнасць

ляцяць прэч,

і ўраз я не магу сабе ўявіць, што памыляюся.

Што цікава, дык тое, што мы жывем менавіта ў гэтым дадзеным часе.

У ім мы ходзім на сустрэчы,

у ім жа ж едзем на вакацыі,

у ім жа ж ідзем да ўрнаў і даем свой голас.

На практыцы выдаецца, што мы ўсе рушым праз жыццё

у кокане веры,

што мы заўсёды маем рацыю.

Гэта мне падаецца праблемай.

На мой погляд, гэта праблема як і кожнага з нас,

на асабістым ці прафесійным узроўні,

так і нас усіх разам як грамадства.

Што я хачу давесці сёння -

гэта па-першае падставу таму,

што мы замыкаемся у пачуцці сваёй правільнасці.

Па-другое, гэта – чаму такі падыход праблематычны.

І ўрэшце я хачу вас пераканаць,

што магчыма

выйсці са шкарлупіны гэткага пачуцця,

і калі вы гэта адолееце,

то гэта найлепшы з усіх бакоў

скок у маральнасць, разумнасць і творчасць, што вы можаце зрабіць.

Чаму ж мы храснемся

ў пачуцці сваёй слушнасці?

Адна падстава звязаная з пачуццём няслушнасці.

Дазвольце запытацца,

можа Вас, бо Вы тут побач.

Якія ўзнікаюць эмоцыі,

калі вы не правыя?

Агіднасць. Непрынятасць.

Збянтэжаннасць. Добра, файна, супер.

Збянтэжанны, з непрыемным адчуваннем, з пачуццём агіднасці -

дзякую, усе яны – файныя адказы,

але яны адказваюць на другое пытанне.

Вы адказваеце на пытанне:

“Якое адчуванне вызывае паразуменне, што вы не правыя,”

(Смех)

Паразуменне сваей памылковасці прымушае сабе адчуваць, як было сказана, і яшчэ цэлы спектрум, не?

Напрыклад, можа быць страшэннае адчуванне, ці то адчуванне паглыблення паразумення,

ці нават вясёлае адчуванне,

як з маім дурным кітайскім іерогліфам.

Але сам стан няслушнасці

не выклікае аніякіх эмоцыяў.

Дзеля прыкладу вось аналогія.

Памятаеце мульцік кампаніі Луні Цюнс,

дзе такі мізэрны каёт

увес час гоніцца, але ніяк не даганяе бягучую зязюлю?

Амаль што ў кожным эпізодзе з гэтай серыі

здараецца, што каёт гоніцца за зязюляй

і тая збягае з адвеснай скалы,

што непраблемна, таму што зязюля – птушка, і ўмее лятаць.

Але кожны раз каёт збягае са скалы зараз жа за зязюляй.

Што смешна, асабліва

калі вам толькі 6 год,

дык тое, што для каёта гэта беспраблемна таксама.

Ён папросту працягвае бегчы,

пакуль не пагледзіць на дол

і не зразумее, што вісіць у паветры.

Вось тады ён пачынае падаць.

Калі мы ў чымсьці памыляемся,

не калі разумеем, што памыляемся, а да гэтага,

мы падобныя да гэткага каёта,

пасля скалы але да позірку долу.

Разумееце, мы ўжо памыліліся,

нам ужо давядзецца з гэтым разбірацца,

але мы ўсё яшчэ адчуваем сябе ўпэўнена на зямлі.

Мне трэба трошкі пераправіць тое, што я кагадзе сказала.

Ёсць адчуванне ў сваей няслушнасці –

гэта адчуванне свае праваты.

(Смех)

З-за гэтай структурнай высновы

мы калі-нікалі ўвязаем у пачуцці нашае праваты.

Я заву такую памылку слепатой.

З большага,

у нас няма ўсярэдзіне механізму,

які б падказваў, калі мы няправыя,

пакуль не запозна.

Ёсць яшчэ другая прычына, чаму мы чапляемся да гэтага пачуцця,

яна больш адносіцца да культуры.

Уявіце сабе хуценька пачатковую школу.

Вы сабе сядзіцё,

а настаўніца вяртае кантрольныя.

Адна з іх выглядае так.

Дарэчы, гэта не мая.

(Смех)

Вось вы ў вашай школе

і вы дакладна ведаеце, што думаць

пра аднаклассніка, што атрымаў такую адзнаку.

Ён дурны і шалёны,

ён ніколі не робіць хатнія заданні.

Такім чынам, яшчэ да 9-гадовага ўзросту

вы даведаліся, што, па-першае,

тыя, хто памыляюцца –

лянівыя, безадказныя тупіцы,

а па-другое –

каб дасягнуць поспеху ў жыцці,

нельга ніколі памыляцца.

Мы вывучваем гэтыя нядобрыя ўрокі вельмі хораша.

Большасць з нас,

і як я лічу, асабліва ў гэтай залі,

ставяцца да такога вучэння

робячыся беззаганнымі выдатнікамі,

перфекцыяністамі, стаханаўцамі.

Ці не,

спадар выканаўчы дырэктар па фінансах,ён жа ж астрафізік, ён жа ж супер марафонец?

(Смех)

Як атрымоўваецца, дык вы ўсе такія дырэктары, астрафізікі і марафонцы.

Хай будзе.

Сітуацыя горшае толькі калі мы заводзімся,

што мы, мажліва, ў нечым памыліліся.

Таму што думаючы ў гэтым напрамку,

калі мы робім памылку мы вырашаем,

што нешта не гэтак з намі.

Таму мы настойваем на сваім,

бо так мы адчуваем сабе разумнымі, адказнымі,

дабрачыннымі і абароненымі.

Дазвольце расказаць вам пра выпадак.

Некалькі год таму

у шпіталь імя Бэт Ізраель Дзіконэс прынялі жанчыну для аперацыі.

Гэты шпіталь знаходзіцца ў Бостане.

У гэтым шпіталі праходзяць практыку студэнты з Гарварду,

ён – адзін з найлепшых у краіне.

Гэтую жанчыну прынялі і завязлі ў аперацыйную залу.

Яе паклалі пад наркоз, хірург над ёй маніпулюе,

пасля ён яе зашывае і яе адвозяць у пасляаперацыйную палату.

Здэцца, аперацыя прайшла нармальна.

Жанчына прачынаецца, аглядвае сябе і кажа:

“Чаму я перавязаная не на тым баку?”

А перавязана яна на тым баку,

таму што хірург зрабіў сур'ёзную аперацыю

на яе левай назе, а не на правай.

Калі пра гэтае здарэнне казаў

намеснік шпіталя па якасці працэдур,

ён сказаў нешта вельмі цікавае.

“Па невядомай прычыне

хірург папросту адчуваў,

што ён працаваў на правільным баку.”

(Смех)

Чаму я пра гэта расказваю,

дык таму, што верыць свайму пачуццю таго,

што вы знаходзіцеся на правільным баку чагосьці,

можа быць вельмі небяспечным.

Гэтаму ўнутранаму пачуццю сваей слушнасці,

якое мы ўсе часам адчуваем,

нельга давяраць, як адзінаму павадыру таго,

што насамрэч здараецца ў звонкавым свеце.

І калі мы ў сваіх паводзінах

накіроўваемся толькі на такога павадыра і нават не думаем пра мажлівасць свае памылковасці,

мы робім глупствы накшталт

вылівання 760 мільёнаў літраў нафты ў заліў Мексіка,

ці нейтралізацыі глабальнай эканомікі.

Гэта гіганцкая праблема для практыкі.

Але гэта яшчэ і гіганцкая праблема для грамадства.

Задумайцеся на хвілінку, што значыць пачуццё свае праваты.

Гэта значыць, што вашыя вераванні

слушна адлюстроўваюць рэальнасць.

З такім пачуццём

узнікае праблема –

якое тлумачэнне ўсім тым людзям,

што з вамі нязгодныя.

Выявілася, што большасць з нас тлумачыць для сябе людзей з іншымі поглядамі

карыстаючыся шэрагам няўдалых меркаванняў.

Першае, што мы звычайна думаем, калі нехта з намі нязгодны,-

гэта дапускаем, што яны не дасведчаныя ў дадзеным пытанні.

У іх папросту няма доступу да той інфармацыі, што ёсць у вас,

і калі вы шчодра гэтай інфармацыяй з імі падзеліцеся,

да іх дойдзе, і яны пяройдуць у ваш лагер.

Калі гэта не здараецца,

калі мы даведваемся, што яны валодаюць аднолькавымі з намі фактамі,

але працягваюць з намі не згаджацца,

мы рухаемся ў бок другога меркавання -

менавіта, што яны – ідыёты.

(Смех)

Перад імі ўсе патрэбныя кавалкі складанкі,

а яны, ёлупы, не могуць яе хораша сабраць.

А калі і гэта не працуе,

калі мы разумеем, што людзі, што з намі не згаджаюцца,

валодаюць тымі ж самымі фактамі

і да таго ж яны даволі разумныя,

мы пераходзім да трэцяга меркавання –

яны ведаюць праўду,

але для сваіх зласлівых мэтаў

знарок гэтую праўду перайначваюць.

Гэта – катастрофа.

Гэткая нашая перавага да адчування свае правільнасці

не дае нам прадухіляць памылкі,

асабліва, калі гэта абавязкова,

і вымушае нас дрэнна адно да аднога ставіцца.

Што мяне больш за ўсё ставіць станьгом,

я лічу гэта трагічным,

што такое становішча абсалютна разыходзіцца з нашай чалавечай сутнасцю.

Быццам, мы хочам верыць,

што нашыя розумы – гэткія беззаганныя празрыстыя вокны,

што мы цераз іх можам назіраць

і дакладна апісваць навакольны свет.

І мы хочам, каб усе назіралі за светам праз тое самае шкло,

і бачылі дакладна тое самае.

Гэта ж няпраўда,

а калі б і была, то свет быў бы неверагодна нудным.

Цуд нашага розуму не ў тым,

што мы можам бачыць свет якім ён ёсць.

Ён у тым, што мы можам бачыць свет не такім, як ёсць.

Мы можам мець успаміны пра былое,

разважанні пра будучыню,

і мы можам сабе ўявіць,

быццам мы – іншыя людзі ў іншых месцах.

Менавіта таму, што кожны бачыць трошкі інакш,

мы можам назіраць за тым самым кавалкам начнога неба

і бачыць гэта,

і гэта,

і гэта.

Менавіта таму ж мы і памыляемся.

За 1200 год да таго, як Дэкарт вымавіў свае славутыя словы

“я думаю і значыцца існую”,

спадар з іммм Святы Аўгусцін напісаў

“fallor ergo sum”–

“я памыляюся і значыцца існую”.

Аўгусцін зразумеў,

што факт нашае мажлівасці памыляцца --

гэта не нязручны дэфект

чалавечае сістэмы,

не штосьці для перакрочання ці знішчэння.

Гэта – аснова нашае чалавечасці.

Таму што мы не бог,

мы не вельмі ведаем, што ў гэтым свеце робіцца.

У адрозненніе ад іншых жывёлаў,

мы бясконца стараемся гэты свет ўцяміць.

Я лічу, што гэта бясконцая адданасць –

гэта корань і выток

усяе нашае прадуктыўнасці і творчае фантазіі.

Летась, па розных прычынах,

я пачала слухаць шмат выпускаў

праграмы “Гэтае амерыканскае жыццё” на грамадскім радыё.

Слухала я, слухала,

і паціху пачала адчуваць,

што ўсе расповеды – пра нечыю няслушнасць.

Спачатку я падумала:

“Дакацілася.

Зараз я заўсёды, як вар’ятка, бачу няслушнасць.

Яна мне здаецца паўсюль.”

Гэткія здарэнні былі.

Але праз колькі месяцаў

у мяне з’явілася мажлівасць узяць інтэрв’ю ў карэспандэнта праграмы Айра Глас.

Я падзялілася гэтым меркаваннем з ім,

а ён мне: ”Гэта насамрэч гэтак.”

Ён дадаў, што стваральнікі праграмы

нават жартуюць,

што ў кожным выпуску –

тая самая тэма-шыфр.

Яна вядзецца недзе так:

“Я думаў гэтае нешта атрымаецца гэтак,

а насамрэч здарылася інакш.”

“Што цікава,” – дадаў Айра Глас, -- “дык тое, што нам такая інфармацыя патрэбна.

Нам патрэбны такія моманты неспадзёўкі

і перамены няслушнасці,

каб ажывіць гэтыя расказы.”

Што тычыцца нас усіх, аўдыторыі,

у якасці слухачоў ці чытальнікаў

нам такія расказы даспадобы.

Нам падабаюцца перамены сюжэту,

прытворныя крокі і неспадзяваныя канцоўкі.

Што тычыцца нашых расказаў,

то нам да спадобы памыляцца.

Але ж вы ведаеце, што нашыя расказы такія,

бо нашае жыццё такое.

Мы думаем, што будзе так,

а насамрэч здараецца інакш.

Джордж Буш думаў, што атакуе Ірак,

знойдзе там зброю масавага знішчэння,

вызваліць людзей і падорыць дэмакратыю Бліжняму Усходу.

А насамрэч здарылася інакш.

Таксама ж і Хосні Мубарак

думаў, што будзе дыктатарам Егіпту да канца свайго жыцця,

пакуль не састарыцца і расхварэецца,

і тады зможа перадаць уладу свайму сыну.

А насамрэч здарылася інакш.

Мажліва і вы калісьці думалі,

што пасталееце і ажэніцеся з каханым са школы,

вернецеся ў родны горад і выгадуеце колькі дзетак разам.

А насамрэч здарылася інакш.

Я павінна прызнацца,

што я лічыла, што пішу найнуднейшую кнігу

пра нешта, да чаго нікому няма справы,

для чытачоў, якіх ніколі не будзе.

А насамрэч здарылася інакш.

(Смех)

Такое ж жыццё.

Мы выпрацоўваем неверагодныя ідэі

пра навакольны свет,

калісьці гэта –- да лепшага вядзе, калісьці –- не.

А свет пераварочваецца і ўражвае нас.

Не крыўдуйце, але ўся гэтая канферэнцыя

існуе як помнік

нашай мажлівасці памыляцца.

Мы кагадзе прысвяцілі цэлы тыдзень

размовам пра інавацыі, паляпшэнні

і перапрацоўкі.

Але вы ведаеце чаму нам патрэбныя гэтыя інавацыі,

паляпшэнні і перапрацоўкі?

Таму што палова ідэй,

што былі вар’яцкі цікавымі і мелі магчымасць змяніць свет --

гляньце на TED у 1998-м,

чаго ж там –

(Смех)

не спрацавалі, ці не гэтак?

(Смех)

Дзе мой паскаральны касцюм, Крыс?

(Смех)

(Воплескі)

А мы ізноў тут.

І так будзе працягвацца.

Мы вынаходзім яшчэ адну ідэю.

Мы распавядаем яшчэ адну гісторыю.

Мы ўдзельнічаем у яшчэ адной канферэнцыі.

Тэма сённяшняй,

як вы ўжо чулі 7 мільёнаў разоў,--

як вынайсці цудоўнасць наноў.

Па мне,

дык калі вы насамрэч хочаце наноў вынайсці цудоўнасць,

то выйдзіце па-за межы

гэтай маленечкай і баязлівай прасторы сваёй праваты

і гляньце адно на аднаго.

Таксама гляньце на непамернасць,

комплеснасць і загадку

сусвету

і дазвольце сабе сказаць:

“А я ж і не ведаю.

Можа я памыляюся.”

Дзякую.

(Воплескі)

Усім падзяка.

(Воплескі)