< Return to Video

Ölümcül çiçek hastalığı virüsünü nasıl yendik - Simona Zompi

  • 0:07 - 0:09
    10.000 yıl evvel,
  • 0:09 - 0:12
    ölümcül bir virüs
    kuzeydoğu Afrika'da ortaya çıktı.
  • 0:12 - 0:14
    Virüs hava yoluyla yayılarak
  • 0:14 - 0:15
    hastaların
    deri hücrelerine,
  • 0:15 - 0:16
    kemikiliklerine,
  • 0:16 - 0:17
    dalaklarına
  • 0:17 - 0:19
    ve lenf bezelerine saldırdı.
  • 0:19 - 0:22
    Hastalık bulaşan şanssız insanlarda
    ateş, kusma
  • 0:22 - 0:23
    ve isilik gibi
  • 0:23 - 0:24
    belirtiler ortaya çıktı.
  • 0:24 - 0:27
    Hastalık bulaşan insanların %30'u
  • 0:27 - 0:29
    hastalığın ikinci haftası öldü.
  • 0:29 - 0:31
    Kurtulanlar hayatları boyunca
    yaralarla
  • 0:31 - 0:33
    ve yara kabukları ile yaşadılar.
  • 0:33 - 0:35
    Çiçek hastalığı baş gösterdi.
  • 0:35 - 0:39
    M.Ö. 1350'de ilk çiçek hastalığı salgını
  • 0:39 - 0:41
    Mısır-Hitit savaşı sırasında
    meydana geldi.
  • 0:41 - 0:44
    Mısırlı esirler çiçek hastalığını
  • 0:44 - 0:45
    Hititlilere bulaştırdı
  • 0:45 - 0:46
    bu da krallarının ölmesine
  • 0:46 - 0:49
    ve uygarlığın tahrip olmasına neden oldu.
  • 0:49 - 0:52
    Çiçek hastalığı
    Mısırlı tüccarlar sayesinde
  • 0:52 - 0:54
    sinsice dünyaya yayıldı.
  • 0:54 - 0:56
    Ardından, savaşlar ile Arap dünyasına
  • 0:56 - 0:58
    ve İspanyol ve Portekiz fetihleri
  • 0:58 - 1:01
    sayesinde
    güney ve kuzey Amerika'ya yayıldı.
  • 1:01 - 1:04
    O zamandan beri,
    milyarlarca insanı öldürdü.
  • 1:04 - 1:07
    Tahminen sadece 20. yüzyılda
    300 ila 500 milyon
  • 1:07 - 1:10
    insanı öldürdü.
  • 1:10 - 1:12
    Fakat çiçek hastalığı yenilemez değil.
  • 1:12 - 1:15
    Aslında, çiçek hastalığının düşüşü
  • 1:15 - 1:16
    modern tıptan çok önce başladı.
  • 1:16 - 1:20
    M.S. 1022'de başladı.
  • 1:20 - 1:21
    "Çiçek Hastalığının Doğru Tedavisi"
  • 1:21 - 1:23
    adlı küçük bir kitaba göre,
  • 1:23 - 1:25
    Sichuan'ın güneyinde "O Mei Shan" isimli
  • 1:25 - 1:27
    ünlü bir dağda
  • 1:27 - 1:29
    Budist bir rahibe yaşıyordu.
  • 1:29 - 1:31
    Çiçek hastalığı yaralarının
    kabuklarını öğütüp
  • 1:31 - 1:33
    tozu sağlıklı insanların
    burun deliklerine üflüyordu.
  • 1:33 - 1:35
    Bunu çiçek hastalığına
  • 1:35 - 1:37
    bir kez yakalananların
    tekrar yakalanmadığını
  • 1:37 - 1:38
    farkettikten sonra yaptı
  • 1:38 - 1:40
    ve ilginç tedavisi işe yaradı.
  • 1:40 - 1:42
    Bu sürece variolizasyon dendi
  • 1:42 - 1:43
    ve yavaşça gelişti.
  • 1:43 - 1:45
    1700'lere kadar
  • 1:45 - 1:47
    doktorlar yaralardan parçalar alıyor
  • 1:47 - 1:49
    ve onları kola yapılan dört ya da
  • 1:49 - 1:52
    beş çizik yardımıyla
    sağlıklı insanlara veriyordu.
  • 1:52 - 1:53
    Aşılanan insanlar
  • 1:53 - 1:56
    tekrar hastalanmadığı için
    bu yol işe yaradı
  • 1:56 - 1:57
    fakat kusursuz değildi.
  • 1:57 - 1:59
    İnsanların %3'ü
  • 1:59 - 2:02
    bu tedavi yöntemine rağmen ölüyordu.
  • 2:02 - 2:05
    Modern tedavi yöntemimiz
    İngiliz doktor
  • 2:05 - 2:07
    Edward Jenner
    mandırada çalışan sütçü kızlarla
  • 2:07 - 2:09
    ilgili ilginç bir şey farkedene kadar
    yoktu.
  • 2:09 - 2:12
    Edward 13 yaşında
    Bristol yakınındak Sodbury'de
  • 2:12 - 2:13
    bir cerrah ve eczacının çırağıyken
  • 2:13 - 2:16
    sütçü kızın birinin
    "sığır çiçek hastalığı
  • 2:16 - 2:17
    geçirdiğimden asla
  • 2:17 - 2:20
    çiçek hastalığına yakalanmayacağım
    ve asla çirkin kabarcıklı
  • 2:20 - 2:23
    bir yüzüm olmayacak," dediğini duydu.
  • 2:23 - 2:24
    Sığır çiçek hastalığı
  • 2:24 - 2:27
    çiçek hastalığını andıran
    ve ineklere bulaşan bir hastalık.
  • 2:27 - 2:29
    Daha sonraları,
    bir doktorken
  • 2:29 - 2:30
    kızın haklı olduğunu fark etti.
  • 2:30 - 2:33
    Sığır çiçek hastalığına yakalanan kadınlar
  • 2:33 - 2:35
    ölümcül çiçek hastalığına yakalanmıyordu.
  • 2:35 - 2:38
    Çiçek hastalığı ve sığır çiçek hastalığı;
    virüsü aynı aileden.
  • 2:38 - 2:40
    Fakat bir virüs
    yabancı bir konuğa bulaştığında,
  • 2:40 - 2:43
    bu durumda sığır çiçek hastalığını
    insana bulaşması,
  • 2:43 - 2:44
    daha az öldürücüdür.
  • 2:44 - 2:46
    Bu yüzden Jenner sığır çiçek hastalığı
  • 2:46 - 2:48
    virüsünün çiçek hastalığına
    karşı korunmada kullanılıp
  • 2:48 - 2:50
    kullanılamayacağını
    test etmeye karar verdi.
  • 2:50 - 2:53
    Mayıs 1796'da Jenner
    Sarah Nelmes adında
  • 2:53 - 2:55
    genç bir sütçü kız buldu.
  • 2:55 - 2:58
    Bu kız Blossom isimli bir inekten
    sığır çiçek hastalığı kapmıştı
  • 2:58 - 3:00
    ve kollarında
    yeni açılmış yaralar bulunmaktaydı.
  • 3:00 - 3:02
    Yaralarındaki maddeyi kullanarak
  • 3:02 - 3:04
    bahçivanının 8 yaşındaki
  • 3:04 - 3:06
    oğlu James Phipps'i aşıladı.
  • 3:06 - 3:08
    Bir kaç günlük ateş ve ağrıdan sonra
  • 3:08 - 3:10
    çocuk iyileşti.
  • 3:10 - 3:12
    İki ay sonra,
    Jenner çocuğu tekrar aşıladı.
  • 3:12 - 3:16
    Bu defa taze çiçek hastalığı
    yaralarındaki maddeyi kullandı.
  • 3:16 - 3:18
    Hiçbir hastalık gelişmedi
  • 3:18 - 3:20
    ve Jenner korumanın
    tamamlandığına karar verdi.
  • 3:20 - 3:22
    Planı işe yaradı.
  • 3:22 - 3:24
    Jenner sonraları
    sığır çiçek hastalığı virüsünü
  • 3:24 - 3:26
    birkaç insana daha uyguladı
  • 3:26 - 3:28
    ve sık sık çiçek hastalığına karşı
    tepkilerine baktı.
  • 3:28 - 3:31
    Hepsi de hastalığa karşı
    bağışıklık kazanmıştı.
  • 3:31 - 3:32
    Bu prosedür sayesinde,
  • 3:32 - 3:34
    Jenner çiçek aşısını keşfetti.
  • 3:34 - 3:38
    İnsanları korumak için gerçek
    çiçek hastalığı virüsünün kullanıldığı
  • 3:38 - 3:39
    variolizasyonun aksine,
  • 3:39 - 3:43
    aşıda çok daha az tehlikeli olan
    sığır çiçek hastalığı virüsü kullanıldı.
  • 3:43 - 3:44
    Günümüzdeki gibi tedbirli
  • 3:44 - 3:45
    tıbbi kuruluşlar
  • 3:45 - 3:48
    kabul etmeden evvel buluşları üzerine
  • 3:48 - 3:49
    uzun uzun tartıştı.
  • 3:49 - 3:52
    Ama sonunda aşılama
    yavaş yavaş kabul gördü
  • 3:52 - 3:55
    ve 1840'da İngiltere'de variolizasyon
  • 3:54 - 3:56
    yasaklandı.
  • 3:56 - 3:58
    19. ve 20. yüzyıllar boyunca gerçekleşen
  • 3:58 - 4:01
    geniş çaplı aşılama kampanyaları sonrası
  • 4:01 - 4:02
    Dünya Sağlık Organizasyonu 1979'da
  • 4:02 - 4:06
    çiçek hastalığının tamamen
    yok edildiğini tasdikledi.
  • 4:06 - 4:07
    Jenner hep
  • 4:07 - 4:09
    immünolojinin babası olarak hatırlandı
  • 4:09 - 4:11
    ama sütçü kız Sarah Nelmes'i,
  • 4:11 - 4:12
    inek Blossom'ı
  • 4:12 - 4:14
    ve James Phipps'i de unutmayalım.
  • 4:14 - 4:17
    Bütün bu kahramanlar
    çiçek hastalığının kökünü kurutan
  • 4:17 - 4:19
    aşılama macerasında büyük rol oynadı.
Title:
Ölümcül çiçek hastalığı virüsünü nasıl yendik - Simona Zompi
Description:

Tüm ders: http://ed.ted.com/lessons/how-we-conquered-the-deadly-smallpox-virus-simona-zompi

10.000 yıl boyunca, insanlık çiçek hastalığı belasından muzdaripti. Virüs iki hafta içinde kurbanlarının neredeyse üçte birini öldürdü ve sağ kalanları korkunç şekilde yaraladı. Ama Simona Zompi'nin cesur ruhları - bir Budist rahibe, bir oğlan, bir inek, bir sütçü ve doktor Edward Jenner - bu felaket hastalığın yayılmasını durdurdu, bugün bizi çiçek hastalığı bulaşmayacak hale getirdi.

Ders: Simona Zompi
Animasyon: Augenblick Studios
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:34

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.