Jinsi ya kuona habari bandia - factcheck.org

Uongo wa habari si jambo jipya.

Lakini hadithi za uongo zinaweza kufikia watu wengi zaidi kwa haraka kupitia mitandao ya kijamii

kuliko barua pepe za kawaida za virusi zilizoweza kufanikisha hapo awali kwa miaka mingi.

Wengi wa madai haya ya virusi sio "habari" kabisa,

bali ni hadithi za uongo, mzaha,

na jitihada za kuwadanganya wasomaji na kuwafanya wadhani ni kweli.

Hapa kuna mikakati kadhaa
ya kujilinda na habari za uongo.

Je, unafahamiana na chanzo?

Je, ni halali?

Je, kilikuwa na uaminifu hapo awali?

Ikiwa sivyo, huenda usitake kuamini hiyo.

Ikiwa kichwa cha habari kinavutia hisia zako,

soma kidogo zaidi kabla ya kuamua
kueneza habari hizo za kushangaza.

Hata katika hadithi halali za habari,

kichwa cha habari hakiambii kila kitu.

Lakini habari za uongo,

hasa jitihada za kuwa mzaha,

zinaweza kuwa na ishara kadhaa
katika maandishi.

Hadithi moja ya uongo ilihusisha
kumhusisha dubu-maji kwa kumnukuu.

Ikiwa ingekuwa halisi,
ungekuwa na hoja kuwa walificha habari muhimu.

Ishara nyingine inayoonyesha hadithi ya uongo
ni kawaida jina la mwandishi,

ikiwa lipo.

Na kwa baadhi ya visa,
waandishi hata sio halisi.

Hadithi moja iliongozwa na "daktari"

ambaye alishinda "tuzo kumi na nne za Peabody na Pulitzer Prizes kadhaa,"

ambayo ingekuwa ya kuvutia sana
ikiwa haikuwa kabisa ya uongo.

Maranyingi hadithi hizi za uongo zitatambulisha
vyanzo vya rasmi au vyanzo vyenye sauti ya kuaminika,

lakini ukiichunguza,
chanzo hakiungi mkono madai hayo.

Baadhi ya hadithi za uwongo sio kabisa za uongo,

bali ni upotoshaji wa matukio halisi.

Madai ya uongo yanaweza kuchukua habari halali

na kuzidharau,

au hata kudai kuwa jambo

lililotokea zamani linahusiana na tukio la sasa.

Tovuti moja ya udanganyifu ilichukua hadithi
iliyokuwa na zaidi ya mwaka mmoja kutoka CNN

na kuibandika kichwa kipya
na tarehe mpya ya chapisho,

ambayo inaongeza udanganyifu,
pia kuna uvunjaji wa haki miliki.

Kumbuka, kuna kitu kinachoitwa mzaha.

Kwa kawaida, kinaelezewa wazi kama hivyo,
na mara nyingine ni hata kuchekesha.

Lakini sio habari.

Na kuna
maelezo yanayopingana zaidi ya mzaha,

yaliyoundwa kumdanganya msomaji.

Machapisho haya pia yana lengo
la kuhamasisha bonyeza,

na kuzalisha mapato kwa mwandishi
kupitia matangazo.

Lakini sio habari.

Tunajua kuwa jambo hili ni gumu.

Upendeleo wa uthibitisho unawafanya watu

kuamini zaidi taarifa zinazothibitisha imani zao

na kupuuza taarifa ambazo hazifanyi hivyo.

Lakini wakati ujao
unaposhtuka kiotomatiki

na baadhi ya chapisho kwenye mitandao ya kijamii kwa mfano, kuhusu mwanasiasa unaempinga,

chukua muda kuchunguza.

Jaribu jaribio hili rahisi:

Ni hadithi nyingine zipi zimechapishwa
kwenye tovuti ya "habari"

ambayo ndio chanzo cha habari

iliyotokomea kwenye kikasha chako cha mitandao ya kijamii?

Huenda tayari unatayarishwa kuamini
hadithi kuhusu mwanasiasa usiyempenda,

lakini ikiwa tovuti ya "habari" iliyodaiwa
pia ina habari

kama "walinzi kutoka Antaktika
wakijibu dhidi ya Marekani

kwa kuiathiri New Zealand
na tetemeko la ardhi,"

labda unapaswa kufikiria mara mbili
kabla ya kushiriki.

Na ndiyo, hadithi ya tetemeko la ardhi hiyo

ni mfano halisi wa hadithi ya uongo iliyotokea.

Tunajua wewe ni mzito, na kuthibitisha haya kunachukua muda.

Lakini wachunguzi wa ukweli hulipwa
kufanya kazi kama hii.

Kati ya FactCheck.org,

Snopes.com,

Washington Post Fact Checker,

na PolitiFact.com,

labda angalau moja imekwishathibitisha
madai ya viral ya hivi karibuni

kwenye habari za mitandao ya kijamii yako.

Na kumbuka:

Wanasoma habari wenyewe

ndio mstari wa kwanza
wa ulinzidhidi ya habari za uongo.

Ili uone zaidi, tembelea FactCheck.org.

Maandishi ya chini
ya skrini yameandikwa na

Maurício Kakuei Tanaka Mapitio
ya Mirjam van Dijk