Şeker beyni nasıl etkiler - Nicole Avena

Şekerli birşeyler yediğinizde, tat tomurcuklarınız, bağırsağınız ve beyniniz tüm bunları farkeder. Beyindeki ödül mekanizmasının aktivasyonu alkol veya nikotin gibi bağımlılık yapıcı maddelerin beyindeki işlemlerine benzemez. Aşırı bir şeker alımı sonunda dopamin seviyesi yükselir ve daha fazlasını istemeye başlarsınız. Nicole Avena tatlıların neden belirli bir ölçüde alınması gerektiğini açıklıyor.

Anlatan: Nicole Avena, Animasyon: STK Films.

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/how-sugar-affects-the-brain-nicole-avena

Sıcak, tatlı kurabiyeleri,

kıtır kıtır şekerleri, yumuşacık kekleri,

kenarından sarkan dondurma külahları
hayal edin.

Ağzınız sulanıyor mu?

Canınız tatlı mı çekiyor?

Neden?

Beyninizde neler oluyor?

Şekerli gıdalara direnci güçleştiren nedir?

Şeker bir molekül sınıfını tanımlamak için

kullanılan genel bir terimdir,

karbonhidratlarıdır.

Yiyecek ve içeceklerin çok büyük bir kısmında bulunur.

Satın aldığınız tatlı ürünlerin etiketini kontrol edin.

Glukoz, fruktoz, sükroz,

maltoz, laktoz, dekstroz ve nişasta.

Tamamı şekerin formlarıdır.

Yüksek fruktozlu mısır şurubu,

meyve suyu, ham şeker ve bal da öyle.

Şeker yalnızca şekerlemeler ve

tatlılarda bulunmaz.

Domates salçasına da eklenir,

yoğurt, kurutulmuş meyveler,

meyveli sodalar

ve granola barlara da.

Şeker hemen hemen her yerde olduğu için

şu sorular epey önem kazandı.

Şeker, beyni nasıl etkiliyor?

Şeker dilinize değdiğinde neler oluyor?

Ve azıcık şeker yemek,
daha fazlasının yenmesine yol açıyor mu?

Bir kaşık mısır gevreği yediniz.

İçeriğindeki şeker,

dilinizdeki çeşitli reseptörlerden biri olan

tatlı tad reseptörlerini aktive ediyor.

Bu reseptörler beyin sapına

bir sinyal gönderir,

ve oradan da, ön beynin birçok alanına sıçrar,

bunlardan biri de serebral kortekstir.

Serebral korteksin farklı kısımları

farklı tatları yönetir:

acı, tuzlu, lezzetli,

ve tabi ki tatlı.

Buradaysa sinyal beynin

ödül mekanizmasını aktifleştirir.

Bu ödül mekanizması
beynin birkaç farklı bölgesi arasındaki

bir takım elektriksel

ve kimyasal patikalardır.

Bu çok karışık bir ağ sistemidir,

ancak bilinçaltındaki asıl sorunun

cevaplanmasına yardımcı olur:

Bunu tekrar yapmalı mıyım?

Büyükannenizin çikolatalı kekini tattığınızda

aldığınız o sıcak ve belirsiz duygu ?

İşte ödül mekanizmanız devreye girer ve

"Mmm, Evet!"

Bu sistem sadece gıdalarla aktive edilmiyor.

Sosyalleşme, cinsel davranış ve ilaçlar da

ödül mekanizmasını aktifleştiren

birkaç farklı örnek.

Ancak bu sistemin çok fazla aktifleştirilmesi

bir dizi istenmeyen olayı tetikleyebilir:

kontrolünü kaybetme, tekrar tekrar isteme,
ve şeker toleransının artması.

Şimdi bir kaşık mısır gevreğine geri dönelim.

Gevreğiniz midenizdeki macerasından sonra

sonunda bağırsağınıza ulaşır.

Ne olmasını bekliyorsunuz?

Şeker reseptörleri burada da var.

Onlar tat tomurcuğu değil,

fakat sinyal gönderebiliyorlar.

Beyninize diyorlar ki;

tamam artık yeme

ya da daha fazla şeker yemek istiyorsan

daha fazla insülin üretmeyi de

kabul etmelisin.

Ödül mekanizmamızın
en büyük mükâfatı dopamindir,

önemli bir kimyasal ve nörotransmitter.

Ön beyinde çok fazla

dopamin reseptörü bulunur,

fakat eşit olarak dağılmamışlardır.

Bazı alanlar yoğun reseptör kümeleri içerir.

Bu dopamin alanları
ödül mekanizmamızın bir parçasıdır.

Alkol, nikotin ya da eroin gibi kimyasallar

dopaminin aşırı yüklenmesine neden olur,

ve insanlarda tekrar tekrar isteme duygusunu uyandırır

diğer bir deyişle, bağımlılık yapar.

Kimyasallar gibi aşırı olmasa da,
şeker de dopamin salınımına sebep olur,

Dopamin artırıcı gıdalar arasında

şeker nadiren bulunur.

Mesela, brokolinin hiçbir etkisi yoktur,

bu da muhtemelen

neden çocuklara sebze yedirmenin

bu kadar zor olduğunu açıklıyor.

Sağlıklı yiyeceklerden söz açılmışken,

aç olduğunu ve dengeli bir öğün yemeye
karar verdiğini düşünelim.

Bunu yaptığında, ödül mekanizmasının
yoğun alanlarında dopamin seviyesi artar.

Ancak aynı yemeği üst üste
her gün yerseniz,

dopamin seviyesi azalır, azalır ve
en sonunda düzene girer.

Bunun sebebi, konu yemek olduğunda

beyniniz yeni veya farklı tadlar için
dikkat kesilir.

Neden?

İki sebebi var:

Birincisi, bozuk yemeği tespit edebilmek.

ve ikincisi, yemeğimizde

ne kadar çeşit olursa

ihtiyacımız olan besinleri alma

ihtimalimiz o kadar artar.

Bu çeşitliliği sağlamak için,

yeni tadları tanıyabilmeli,

daha da önemlisi,
yeni lezzetler denemeyi istemeliyiz.

Her gün aynı yemeği yediğimizde

dopamin seviyesinin düşme sebebi budur.

Şimdi yemeğe geri dönelim.

Sağlıklı, dengeli bir öğün yerine,

bol şekerli bir öğün yerseniz ne olur?

Eğer şekerli yiyecekleri ara sıra tüketiyorsanız,

ya da az yiyorsanız,

etkisi dengeli öğün ile benzer olacaktır.

Eğer çok fazla yiyorsanız,
dopamin tepki seviyesi dengelenmez.

Diğer bir deyişle,

ödüllendirilmiş hissetmek için

yemeye devam edersiniz.

Bu açıdan, şeker uyuşturucu gibi davranır.

İnsanların şekere bağımlı gözükmesinin
bir sebebi budur.

Bütün şeker çeşitlerini düşünelim.

Her biri kendine has,
ama ne zaman şeker tüketilse,

ödül mekanizmasını harekete geçiren
bir etki başlatıyor.

Çok fazla, çok sık,
işler bir anda kontrolden çıkabilir.

Yani evet, şekerin fazla tüketilmesi
beyinde bağımlılık etkisi yaratabiliyor,

ama arada sırada bir dilim pasta yemek
kimseyi incitmez.