1
00:00:06,825 --> 00:00:09,101
Sıcak, tatlı kurabiyeleri,

2
00:00:09,101 --> 00:00:12,073
kıtır kıtır şekerleri, yumuşacık kekleri,

3
00:00:12,073 --> 00:00:14,686
kenarından sarkan dondurma külahları
hayal edin.

4
00:00:14,686 --> 00:00:16,284
Ağzınız sulanıyor mu?

5
00:00:16,284 --> 00:00:17,810
Canınız tatlı mı çekiyor?

6
00:00:17,810 --> 00:00:18,838
Neden?

7
00:00:18,838 --> 00:00:20,453
Beyninizde neler oluyor?


8
00:00:20,453 --> 00:00:23,453
Şekerli gıdalara direnci güçleştiren nedir?

9
00:00:23,453 --> 00:00:24,453
Şeker bir molekül sınıfını tanımlamak için

10
00:00:24,453 --> 00:00:27,114
kullanılan genel bir terimdir,

11
00:00:27,114 --> 00:00:28,430
karbonhidratlarıdır.

12
00:00:28,430 --> 00:00:31,281
Yiyecek ve içeceklerin çok büyük bir kısmında bulunur.

13
00:00:31,281 --> 00:00:34,449
Satın aldığınız tatlı ürünlerin etiketini kontrol edin.

14
00:00:34,449 --> 00:00:36,827
Glukoz, fruktoz, sükroz,

15
00:00:36,827 --> 00:00:39,807
maltoz, laktoz, dekstroz ve nişasta.

16
00:00:39,807 --> 00:00:41,519
Tamamı şekerin formlarıdır.

17
00:00:41,519 --> 00:00:43,525
Yüksek fruktozlu mısır şurubu,

18
00:00:43,525 --> 00:00:46,209
meyve suyu, ham şeker ve bal da öyle.

19
00:00:46,251 --> 00:00:47,251
Şeker yalnızca şekerlemeler ve

20
00:00:47,251 --> 00:00:49,073
tatlılarda bulunmaz.

21
00:00:49,073 --> 00:00:51,188
Domates salçasına da eklenir,

22
00:00:51,188 --> 00:00:52,577
yoğurt, kurutulmuş meyveler,


23
00:00:52,577 --> 00:00:53,966
meyveli sodalar

24
00:00:53,966 --> 00:00:55,356
ve granola barlara da.

25
00:00:55,356 --> 00:00:56,356
Şeker hemen hemen her yerde olduğu için


26
00:00:56,356 --> 00:00:58,413
şu sorular epey önem kazandı.

27
00:00:58,413 --> 00:00:59,906
Şeker, beyni nasıl etkiliyor?

28
00:00:59,906 --> 00:01:02,275
Şeker dilinize değdiğinde neler oluyor?

29
00:01:02,275 --> 00:01:05,458
Ve azıcık şeker yemek, 
daha fazlasının yenmesine yol açıyor mu?

30
00:01:05,480 --> 00:01:06,888
Bir kaşık mısır gevreği yediniz.

31
00:01:08,297 --> 00:01:09,788
İçeriğindeki şeker,


32
00:01:09,788 --> 00:01:11,279
dilinizdeki çeşitli reseptörlerden biri olan

33
00:01:11,279 --> 00:01:12,770
tatlı tad reseptörlerini aktive ediyor.

34
00:01:12,770 --> 00:01:13,770
Bu reseptörler beyin sapına

35
00:01:13,770 --> 00:01:15,771
bir sinyal gönderir,

36
00:01:15,771 --> 00:01:19,265
ve oradan da, ön beynin birçok alanına sıçrar,

37
00:01:19,265 --> 00:01:21,813
bunlardan biri de serebral kortekstir.

38
00:01:21,813 --> 00:01:22,864
Serebral korteksin farklı kısımları

39
00:01:22,864 --> 00:01:25,864
farklı tatları yönetir:

40
00:01:25,864 --> 00:01:27,699
acı, tuzlu, lezzetli,

41
00:01:27,711 --> 00:01:29,823
ve tabi ki tatlı.

42
00:01:29,823 --> 00:01:30,823
Buradaysa sinyal beynin

43
00:01:30,823 --> 00:01:33,458
ödül mekanizmasını aktifleştirir.

44
00:01:33,458 --> 00:01:37,129
Bu ödül mekanizması 
beynin birkaç farklı bölgesi arasındaki

45
00:01:37,129 --> 00:01:38,129
bir takım elektriksel

46
00:01:38,129 --> 00:01:39,749
ve kimyasal patikalardır.

47
00:01:39,749 --> 00:01:40,873
Bu çok karışık bir ağ sistemidir,

48
00:01:40,873 --> 00:01:41,873
ancak bilinçaltındaki asıl sorunun

49
00:01:41,873 --> 00:01:44,171
cevaplanmasına yardımcı olur:

50
00:01:44,171 --> 00:01:45,877
Bunu tekrar yapmalı mıyım?

51
00:01:45,877 --> 00:01:46,877
Büyükannenizin çikolatalı kekini tattığınızda


52
00:01:46,877 --> 00:01:49,503
aldığınız o sıcak ve belirsiz duygu ?

53
00:01:49,503 --> 00:01:51,295
İşte ödül mekanizmanız devreye girer ve

54
00:01:51,295 --> 00:01:52,753
"Mmm, Evet!"

55
00:01:52,753 --> 00:01:55,090
Bu sistem sadece gıdalarla aktive edilmiyor.

56
00:01:55,090 --> 00:01:57,525
Sosyalleşme, cinsel davranış ve ilaçlar da

57
00:01:57,525 --> 00:02:00,351
ödül mekanizmasını aktifleştiren 


58
00:02:00,351 --> 00:02:02,959
birkaç farklı örnek.

59
00:02:02,959 --> 00:02:05,435
Ancak bu sistemin çok fazla aktifleştirilmesi


60
00:02:05,435 --> 00:02:08,435
bir dizi istenmeyen olayı tetikleyebilir:

61
00:02:08,435 --> 00:02:12,718
kontrolünü kaybetme, tekrar tekrar isteme,
ve şeker toleransının artması.

62
00:02:12,718 --> 00:02:14,963
Şimdi bir kaşık mısır gevreğine geri dönelim.

63
00:02:14,963 --> 00:02:15,963
Gevreğiniz midenizdeki macerasından sonra


64
00:02:15,963 --> 00:02:18,909
sonunda bağırsağınıza ulaşır.

65
00:02:18,909 --> 00:02:19,952
Ne olmasını bekliyorsunuz?

66
00:02:19,952 --> 00:02:22,380
Şeker reseptörleri burada da var.

67
00:02:22,380 --> 00:02:23,380
Onlar tat tomurcuğu değil,


68
00:02:23,380 --> 00:02:24,755
fakat sinyal gönderebiliyorlar.

69
00:02:24,755 --> 00:02:25,837
Beyninize diyorlar ki;

70
00:02:25,837 --> 00:02:26,920
tamam artık yeme

71
00:02:26,920 --> 00:02:28,003
ya da daha fazla şeker yemek istiyorsan


72
00:02:28,003 --> 00:02:29,003
daha fazla insülin üretmeyi de

73
00:02:29,003 --> 00:02:31,003
kabul etmelisin.

74
00:02:31,003 --> 00:02:34,578
Ödül mekanizmamızın
en büyük mükâfatı dopamindir,

75
00:02:34,578 --> 00:02:37,153
önemli bir kimyasal ve nörotransmitter.

76
00:02:37,153 --> 00:02:38,153
Ön beyinde çok fazla

77
00:02:38,153 --> 00:02:39,684
dopamin reseptörü bulunur,

78
00:02:39,684 --> 00:02:41,840
fakat eşit olarak dağılmamışlardır.

79
00:02:41,840 --> 00:02:45,048
Bazı alanlar yoğun reseptör kümeleri içerir.

80
00:02:45,048 --> 00:02:48,481
Bu dopamin alanları
ödül mekanizmamızın bir parçasıdır.

81
00:02:48,481 --> 00:02:51,347
Alkol, nikotin ya da eroin gibi kimyasallar

82
00:02:51,361 --> 00:02:53,366
dopaminin aşırı yüklenmesine neden olur,

83
00:02:53,366 --> 00:02:56,449
ve insanlarda tekrar tekrar isteme duygusunu uyandırır

84
00:02:56,449 --> 00:02:58,645
diğer bir deyişle, bağımlılık yapar.

85
00:02:58,645 --> 00:03:03,561
Kimyasallar gibi aşırı olmasa da,
şeker de dopamin salınımına sebep olur, 


86
00:03:03,561 --> 00:03:04,561
Dopamin artırıcı gıdalar arasında

87
00:03:04,561 --> 00:03:06,688
şeker nadiren bulunur.

88
00:03:06,688 --> 00:03:08,640
Mesela, brokolinin hiçbir etkisi yoktur,

89
00:03:08,640 --> 00:03:10,042
bu da muhtemelen

90
00:03:10,042 --> 00:03:11,042
neden çocuklara sebze yedirmenin 


91
00:03:11,042 --> 00:03:13,108
bu kadar zor olduğunu açıklıyor.

92
00:03:13,108 --> 00:03:14,417
Sağlıklı yiyeceklerden söz açılmışken,

93
00:03:14,417 --> 00:03:17,610
aç olduğunu ve dengeli bir öğün yemeye 
karar verdiğini düşünelim.

94
00:03:17,610 --> 00:03:21,323
Bunu yaptığında, ödül mekanizmasının
yoğun alanlarında dopamin seviyesi artar.

95
00:03:21,349 --> 00:03:24,730
Ancak aynı yemeği üst üste
her gün yerseniz,

96
00:03:24,730 --> 00:03:28,983
dopamin seviyesi azalır, azalır ve
en sonunda düzene girer.

97
00:03:28,998 --> 00:03:30,643
Bunun sebebi, konu yemek olduğunda

98
00:03:30,643 --> 00:03:34,987
beyniniz yeni veya farklı tadlar için
dikkat kesilir.

99
00:03:34,987 --> 00:03:35,896
Neden?

100
00:03:35,896 --> 00:03:37,070
İki sebebi var:

101
00:03:37,070 --> 00:03:39,444
Birincisi, bozuk yemeği tespit edebilmek.

102
00:03:39,444 --> 00:03:40,444
ve ikincisi, yemeğimizde

103
00:03:40,444 --> 00:03:42,731
ne kadar çeşit olursa

104
00:03:42,731 --> 00:03:43,731
ihtiyacımız olan besinleri alma


105
00:03:43,731 --> 00:03:45,203
ihtimalimiz o kadar artar.

106
00:03:45,203 --> 00:03:47,430
Bu çeşitliliği sağlamak için,

107
00:03:47,430 --> 00:03:49,646
yeni tadları tanıyabilmeli,

108
00:03:49,646 --> 00:03:53,541
daha da önemlisi,
yeni lezzetler denemeyi istemeliyiz.

109
00:03:53,541 --> 00:03:54,541
Her gün aynı yemeği yediğimizde 


110
00:03:54,541 --> 00:03:57,373
dopamin seviyesinin düşme sebebi budur.

111
00:03:57,373 --> 00:03:58,979
Şimdi yemeğe geri dönelim.

112
00:03:58,979 --> 00:04:02,094
Sağlıklı, dengeli bir öğün yerine,

113
00:04:02,094 --> 00:04:04,305
bol şekerli bir öğün yerseniz ne olur?

114
00:04:04,305 --> 00:04:05,305
Eğer şekerli yiyecekleri ara sıra tüketiyorsanız,


115
00:04:05,305 --> 00:04:07,337
ya da az yiyorsanız,

116
00:04:07,337 --> 00:04:09,896
etkisi dengeli öğün ile benzer olacaktır.

117
00:04:09,896 --> 00:04:13,743
Eğer çok fazla yiyorsanız, 
dopamin tepki seviyesi dengelenmez.

118
00:04:13,743 --> 00:04:15,046
Diğer bir deyişle, 


119
00:04:15,046 --> 00:04:16,349
ödüllendirilmiş hissetmek için

120
00:04:16,349 --> 00:04:17,652
yemeye devam edersiniz.

121
00:04:17,652 --> 00:04:21,157
Bu açıdan, şeker uyuşturucu gibi davranır.

122
00:04:21,157 --> 00:04:24,600
İnsanların şekere bağımlı gözükmesinin
bir sebebi budur.

123
00:04:24,600 --> 00:04:27,539
Bütün şeker çeşitlerini düşünelim.

124
00:04:27,539 --> 00:04:30,930
Her biri kendine has,
ama ne zaman şeker tüketilse,

125
00:04:30,930 --> 00:04:35,282
ödül mekanizmasını harekete geçiren
bir etki başlatıyor.

126
00:04:35,289 --> 00:04:38,734
Çok fazla, çok sık,
işler bir anda kontrolden çıkabilir.

127
00:04:38,734 --> 00:04:42,982
Yani evet, şekerin fazla tüketilmesi
beyinde bağımlılık etkisi yaratabiliyor,

128
00:04:42,982 --> 00:04:46,328
ama arada sırada bir dilim pasta yemek
kimseyi incitmez.