Lesley Hazleton: Kuran'ı okumak üzerine

Lesley Hazleton bir gün Kuran'ı okumaya koyuldu. Bir gayrimüslim -- kendi tanımlamasıyla İslam'ın kutsal kitabında bir "turist" -- olarak buldukları, bulmayı tahmin ettikleri değildi. Bilimin ciddiyeti ve mizahın sıcaklığı ile, Hazleton, karşılaştığı nezaket, esneklik ve gizemi, Kuran hakkındaki efsaneleri yıkan bu TEDxRainier sunumunda bizimle paylaşıyor.

Kuran'ın cennet tarifinde

geçtiği söylenen 72 huri bahsini

duymuşsunuzdur.

Bu konuya geri döneceğime dair söz vererek geçiyorum.

Ama aslında biz, burada kuzeybatıda,

Kuran'da 36 defa

"içinden ırmaklar akan bahçeler" diye

tarif edilen cennete

oldukça benzeyen bir hayatı yaşıyoruz.

Union Gölü'ne akan bir ırmağın kenarındaki tekne evimde yaşadığımdan

bu bana tamamıyla mantıklı geliyor.

Fakat asıl mesele şu: nasıl oluyor da bu pekçok insana yeni geliyor?

İyi niyetle Kuran'ı okumaya başladıktan

sonra ona has farklılıklardan ötürü vazgeçmiş

birçok gayrimüslim tanıyorum.

Tarihçi Thomas Carlyle, Muhammed'in

dünyanın en büyük kahramanlarından biri olduğunu

düşünmekle beraber, Kuran'ı;

"Şimdiye kadar karşılaştığım okuması en zahmetli,

yıpratıcı ve karmaşık kitap." olarak tanımlıyor.

(Gülüşmeler)

Sanırım sorun biraz da şu:

biz Kuran'ı, diğer kitapları okurken yaptığımız gibi,

yağmurlu bir öğleden sonra

bir kase patlamış mısır eşliğinde bir kenara kıvrılarak

okuyabileceğimiz bir kitapmış gibi zannediyoruz.

Sanki Allah herhangi bir yazar,

Kuran ise Allah'ın Muhammed'le konuşmalarının derlendiği ve

çok satanlar listesindeki herhangi bir kitapmış gibi düşünüyoruz.

Oysa ki çok az insanın

Kuran'ı gerçekten okuyor olmasının sebebi,

ondan alıntı yapmanın -- veya aslında yanlış aktarmanın --

çok kolay olması.

Kuran'ın genel anlam bütünlüğünden koparılarak,

çeşitli ifade ve bölümlerin toplanmasından oluşmuş,

daha özet bir uyarlamasını hem köktenci müslümanlar

hem de gayrimüslim islamofobikler daha çok tercih ediyor.

Böylece bu yaz

bir hevesle Muhammed'in biyografisini

yazmaya hazırlanırken Kuran'ı

hakkıyla okumaya ihtiyacım olduğunu farkettim.

Yapabildiğim kadarıyla hakkını vermeliydim.

Şu anda Arapçam

sözlük kullanmaktan ibaret.

Ben de dört adet iyi bilinen tercümeyi alıp,

Kuran'ın orijinal yedinci yüzyıl Arapçası

ile beraber kelime çevirisini

cüz cüz ayet ayet

okumaya karar verdim.

Tabi benim bir avantajım vardı.

Son kitabım

Şii-Sünni ihtilafının hikayesi üzerineydi

ve bu nedenle İslam tarihi üzerine yakından çalışmalar yapmıştım.

Bu nedenle Kuran'da sıklıkla

atıfta bulunulan olaylar ve dolayısıyla

Kuran'ın referans çerçevesi hakkında bilgi sahibiydim.

Ama şunun farkındaydım ki,

her ne kadar Kuran'da gezinen

bilgi sahibi ve hatta

deneyim sahibi bir turist olsam da

ben hala başka birinin

kutsal kitabını okuyan

agnostik (bilinemezci) bir Yahudi idim.

(Gülüşmeler)

Bu nedenle gayet yavaş okudum.

(Gülüşmeler)

Başlarken bu proje için üç haftamı ayırdım.

Ki kibir bu değilse nedir...

(Gülüşmeler)

Çünkü ancak üç ay sonunda bitirebildim.

Geri atlayıp baş taraftaki daha kısa ve

açıkça daha mistik bölümleri okuma arzuma karşı koydum.

Fakat ne zaman

Kuran'ı kavramaya başladığımı düşünsem --

"Tamam şimdi oldu" desem --

bir gece sonunda kayıp gidiyordu.

Ve ertesi sabah yabancı bir yerde

kaybolmuş olma ihtimalimi düşünüyordum.

Ama yine de mekan bana tanıdık geliyordu.

Kuran, Tevrat ve İncil'in mesajını yenilemek

tazelemek için indirildiğini ifade ediyor.

Zaten üçte biri,

İncilde de geçen İbrahim, Musa

Yusuf, Meryem ve İsa

gibi şahısların kıssalarını tekrarlıyor.

Allah kendisinin daha önceki tezahürü olan

Yehova'dan alışkın olduğumuz gibi, ısrarla

kendisinden başka ilah olmadığını vurguluyordu.

Develer, Dağlar,

Çöldeki kuyular ve nehirler,

beni Sina Çölünde dolaşarak

geçirdiğim yıla götürdü.

Ve bir de o dil vardı elbette.

Ondaki ritmik ahenk...

Bana, bedevi ihtiyarların, saatlerce ezberden anlattıkları

hikayeleri dinleyerek geçirdiğim

akşamları hatırlatıyordu.

Ve ben neden

şöyle dendiğini anlamaya başladım:

Kuran ancak

Arapça olarak Kuran'dır.

Fatiha'yı ele alalım.

7 ayetli açılış suresi, öyle ki

"Pederimiz Babamız" (Hristiyanlıktaki en bilinen dua) ve "Şema İsrail"in (Tevratın açılışı) birleşimi denebilir.

Arapça haliyle sadece 29 kelime iken,

tercümeleri 65 ile 72 kelimeye kadar çıkıyor.

Ve sanki kelimeler eklendikçe

anlam daha fazla kayboluyor.

Arapça'nın büyülü ve neredeyse

hipnoz edici bir kalitesi,

okunmaktan çok dinlenmeyi, analiz edilmesinden

çok hissedilmeyi bekleyen bir özelliği var.

Adeta bir şarkı gibi söylenmek istiyor ki

müziği kulakta ve dilde duyulabilsin.

Bu yüzden Kuran'ın İngilizce tercümesi

kendisinin bir gölgesi gibi

ya da Arthur Arberry'nin kendi uyarlamasındaki

tabiriyle: "bir anlam çıkarma/yorumlama".

Tabi anlamın tamamı tercüme ile kaybolmuyor.

Tıpkı Kuran'ın vaadettiği gibi, sabredenler ödüllendirilecektir.

Kuran'da İncil'den farklı olarak

pek çok sürprizler bulunuyor: bir çevre bilinci,

ya da insanın Allah'ın yarattıklarının vekili olması

gibi pek çok sürpriz.

Ve özellikle erkeklere yazılmış İncil'de ikinci ya da üçüncü

şahıs olarak tamamen erkeğe hitap edilirken;

Kuran kadını da dahil ediyor,

ve mesela şöyle diyor:

"inanan erkekler ve kadınlar" veya

"onurlu erkekler ve kadınlar."

Ya da şu kötü şöhretli ayeti ele alın;

kafirlerin öldürülmesi hakkında olanı.

Evet öyle söyleniyor,

ama çok özel bir durum için:

savaşın ekseriyetle yasak (haram) olduğu

kutsal şehir Mekke'nin

beklenen fethi için.

Ve öldürme izni çeşitli niteliklerle sınırlandırılmış bir şekilde geliyor.

"Mekke'deki kafirleri öldürmelisiniz" şeklinde değil,

ancak sadece onlara verilen mühlet dolduğu zaman

ve eğer sadece aranızda başka antlaşma yapılmamışsa

ve eğer sadece onlar Kabe'ye girmenizi engellemeye karkarsa

ve eğer sadece ilk saldıran onlar olursa

onları öldürebilirsiniz.

Ve o zaman bile -- Allah merhametlidir,

ve bağışlayacıdır --

ve bu yüzden de en güzeli

hiç kimseyi öldürmemenizdir.

(Gülüşmeler)

Bu belki de -- en azından sabit fikirli olmayanlar için

Kuran'ın ne kadar

esnek olduğunu gösteren

en büyük sürprizdi.

Kuran der ki: "Bu ayetlerin bazılarının anlamı çok kesindir."

"Ama bazıları ise oldukça muğlaktır."

"Kalpleri sapıklıktan

katılaşmış olanlar bu muğlak noktaları

fazlaca kurcalayarak

bir uyumsuzluk bulmaya çalışırlar.

Herşeyin doğrusunu sadece Allah bilir."

"Allah Latif'tir (lütuf sahibi)" ifadesi

tekrar tekrar belirir.

Ve aslında, Kuran'ın tamamı, bize inandırılandan

çok daha fazla zariftir.

Mesela bahsettiğim şu

huriler ve cennet

meselesinde olduğu gibi.

Eski moda oryantalizm burada devreye giriyor.

Oryantalizm, Kuran'da dört yerde geçen

Huriler kelimesini

şöyle tasvir ediyor:

kara gözlü, göğüsleri henüz tomurcuklanmış yaşıt eşler

veya açıkça dik göğüslü bakireler.

Bununla beraber, orijinal Arapçadaki ifadesiyle

tek kelime: Huriler.

Kabarık ya da dik göğüs ifadesine yer vermeden.

(Gülüşmeler)

Şimdi aslında burada kastedilen

-- melekler gibi -- saf varlıklar veya

antik Yunan'da geçen Kouros veya Kórē gibi

ebedi gençliğe sahip varlıklar olabilir.

Ama gerçek şu ki hiç kimse doğrusunu bilmiyor

ve asıl mesele de bu.

Çünkü Kuran'da gayet açık bir şekilde

şöyle deniyor: "hepiniz cennette

yeniden yaratılacaksınız" ve

"hiçbirinizin bilmediği bir şekilde

yeniden yaratılacaksınız."

Ki bu bana bir bakire vaadinden

çok daha çekici geliyor.

(Gülüşmeler)

Ve şu 72 sayısı hiçbir yerde geçmiyor.

Kuran'ın hiçbir ayetinde

72 bakireden bahsedilmiyor.

O düşünce Kuran' nazilinden 300 yıl sonra ortaya çıktı.

Ve çoğu İslam alimi, bulutların üstünde oturup

arp çalan kanatlı insanlar fikrini onunla

eşdeğer görüyor.

Cennet ise bunun oldukça zıttıdır.

O bekaret değil,

doğurganlıktır,

bolluktur,

içinden ırmaklar akan

bahçelerdir.

Teşekkürler.

(Alkışlar)