Yoksulluk karakter eksikliği değil; nakit eksikliğidir

"Fikirler dünyayı değiştirebilir ve değiştiriyor da" diyen tarihçi Rutger Bregman, davasını kışkırtıcı bir olayla paylaşıyor: Garantili temel gelir. 500 yıllık geçmişi olan bir fikir ve gerçekten işe yarayan unutulmuş modern bir deney hakkında bilgi sahibi olun ve yoksulluktan tamamen kurtulduğumuzda ne kadar enerji ve yetenek kazanacağımızı düşünün.

Basit bir soruyla başlamak istiyorum:

Yoksul insanlar neden
çok fazla kötü kararlar alır?

Acımasız bir soru olduğunu biliyorum

fakat verilere bir göz atın.

Yoksullar daha fazla borçlanır,
daha az biriktirir,

daha çok sigara ve içki içer

ve daha az sağlıklı beslenir.

Neden?

İngiltere Başbakanı olan

Margaret Thatcher bunun
standart açıklamasını yapmıştı.

Yoksulluğu "kişilik bozukluğu"
olarak adlandırmıştı.

(Gülüşmeler)

Yani bir karakter yoksunluğu.

Eminim ki, pek azınız
bu kadar pervasız olurdu.

Fakat ortada yoksullarla ilgili
yanlış bir şeyler olduğu fikri,

yalnızca Bayan Thatcher'la sınırlı değil.

Bazılarınız yoksulların kendi
hatalarından sorumlu tutulmaları

gerektiğine inanabilirsiniz ya da daha

iyi kararlar almaları için onlara yardım
etmemiz gerektiğini düşünebilirsiniz.

Fakat altında yatan varsayım aynıdır:

Onlarla ilgili yanlış bir şeyler var.

Onları değiştirebilsek,

nasıl yaşamaları gerektiğini öğretebilsek,

bizi dinleseler.

Dürüst olmak gerekirse,

uzun bir süre ben böyle düşünüyordum.

Birkaç yıl önce, yoksullukla ilgili

bildiğimi düşündüğüm her şeyin
yanlış olduğunu fark ettim.

Her şey, birkaç Amerikalı
psikoloğun yazdığı makaleyi

tesadüfen bulmam ile başladı.

13.000 kilometre boyunca, Hindistan'a,

büyüleyici bir çalışma için
yolculuk ettiler.

Bu, şeker kamışı çiftçileriyle
yapılan bir deneydi.

Şunu bilmelisiniz, bu çiftçiler,
hasattan hemen sonra

yıllık gelirlerinin ortalama %60'ını

tek seferde alıyorlar.

Yani yılın bir kısmında yoksul,

diğer kısmında zenginler.

Araştırmacılar onlardan hasattan önce
ve sonra bir IQ testi yapmalarını istedi.

Akabinde keşfettikleri şey,
aklımı başımdan aldı.

Çiftçiler hasattan önce yapılan testte,
daha kötü sonuçlar verdiler.

Anlaşılan o ki,
yoksullukta yaşamanın etkileri

14 IQ puanı kaybetmeye eş değer.

Şimdi, fikir vermesi açısından,

bu, bir gece uykusunu kaçırmak

veya alkolün etkisiyle kıyaslanabilir.

Birkaç ay sonra,
Princeton Üniversitesi'nde

profesör ve bu çalışmanın yazarlarından
olan Eldar Shafir'in Hollanda'ya,

yaşadığım yere geleceğini duydum.

Böylece devrimsel yoksulluk

teorisi hakkında konuşmak için,
Amsterdam'da buluştuk.

Bunu iki kelimeyle özetleyebilirim:

Kıtlık zihniyeti.

Görünen o ki, insanlar
kıtlık olacağını sezdiklerinde

farklı davranıyorlar.

Bu şeyin ne olduğu
çok da önemli değil --

ister zaman olsun, ister para veya yemek.

Hepiniz bu hissi biliyorsunuz,

yapacak çok işiniz olduğunda

veya yemek için işe ara verdiğinizde,

kan şekeriniz düşer.

Bu da dikkatinizi birdenbire
eksikliklere kaydırır --

şimdi yemeniz gereken sandviçe,

beş dakika sonra
başlayacak olan toplantıya

veya yarın ödenmesi gereken
faturalara.

Yani uzun vadeli düşünceler yok olur.

Bunu bir kerede 10 tane
ağır programı çalıştıran

yeni bir bilgisayarla kıyaslayabilirsiniz.

Gittikçe yavaşlar,
yavaşlar ve hatalar yapar.

Nihayetinde donar --

kötü bir bilgisayar olduğu için değil,

aynı anda birçok şey yaptığı için.

Yoksulların problemi de aynısıdır.

Aptal oldukları için
aptalca karar alıyor değiller,

bunun nedeni akılsızca
kararlar almalarına neden olan

bir ortamda yaşıyor olmalarıdır.

O nedenle birden, yoksullukla
mücadele programlarının çoğunun

neden işe yaramadığını anladım.

Örneğin, eğitim yatırımları
çoğu kez tamamen etkisizdir.

Yoksulluk bilgi yoksunluğu değildir.

Para yönetimi eğitiminin etkinliği üzerine

en son yapılan 201 çalışmada

bunun hiçbir etkisi olmadığı
sonucuna varılmış.

Şimdi, beni yanlış anlamayın--

burada yoksulların
öğrenemediğini söylenmiyor --

mutlaka bir şeyler öğrenmiş olabilirler.

Ama bu yeterli değil.

Veya Profesör Shafir'in
bana söylediği gibi,

"Bu, insana yüzmeyi öğretip de

onu fırtınalı bir denize atmaya benzer."

Hâlâ orada oturduğumu hatırlıyorum,

kafam karışmış bir hâlde.

Ve tüm bunları

yıllar önce hallebilecek olmamız
beni afallattı.

Yani, bu psikologların karmaşık
beyin taramalarına ihtiyacı yokmuş;

sadece çiftçilerin IQ'larına
bakmaları yeterliymiş

ve üstelik IQ testleri
yüzlerce yıl önce keşfedildi.

Aslında, daha önce yoksulluk psikolojisi
hakkında okuduğumu fark ettim.

Yaşamış en büyük yazarlardan
biri olan George Orwell,

1920'lerde yoksulluğu bizzat deneyimlemiş.

"Yoksulluk gerçeği geleceği yok eder."

diye yazmıştı o zamanlar.

Ve hayretle şunları söylemiş,

"Geliriniz belli bir seviyenin
altına düşer düşmez

insanların kendilerinde

size vaaz verme veya sizin adınıza
dua etme hakkını bulmaları çok ilginç."

Bu kelimelerin her biri
günümüzde de yankılanıyor.

Büyük soru, tabii ki:

Ne yapılabilir?

Modern iktisatçıların elinde
birkaç çözüm var.

Yoksullara evrak işlerinde
yardımcı olabilir

veya fatura ödemelerini hatırlatmak
için mesaj gönderebilirdik.

Bu tip çözümler modern politikacılar
arasında son derece popüler,

çoğunlukla nedeni,

neredeyse hiç maliyeti olmaması.

Bence bu çözümler,
semptomları tedavi ettiğimiz

ancak altta yatan nedeni
görmezden geldiğimiz

bu çağın bir sembolüdür.

Ben de merak ediyorum:

Neden sadece yoksulların
yaşam şartlarını değiştirmiyoruz?

Veya bilgisayar benzetmemize dönersek:

Problemi hafıza ekleyerek
kolayca çözebilecekken

neden yazılımla oyalanıp duruyoruz?

Bu noktada, Profesör Shafir
boş bir bakışla cevap verdi.

Ve birkaç saniye sonra, şöyle dedi:

"Anladım.

Yani, yoksulluğu bitirmek için sadece
yoksullara elden para vermek

istediğini söylüyorsun.

Tabii, bu harika olurdu.

Ama korkarım ki Amsterdam'daki

sol siyaset cinsi

ABD'de yok."

Peki bu gerçekten
çağdışı, sol eğilimli bir fikir mi?

Tarihin önde gelen düşünürlerinden
biri tarafından

teklif edilen eski bir plan
okuduğumu hatırlıyorum.

Filozof Thomas More bunu
ilk olarak 500 yıl önce

"Ütopya" kitabında ima etmişti.

Ve onun taraftarları, yelpazeyi

sivil hakları savunucusu
Martin Luther King'den

ekonomist Milton Friedman'a doğru
soldan sağa çevirdi.

Ve çok müthiş basit bir fikir:

Temel gelir garantisi.

Bu nedir?

Çok kolay.

Temel ihtiyaçlarınızı ödemeye
yetecek aylık bir hibe:

Yiyecek, barınma, eğitim.

Hiçbir koşul yok,

yani kimse size bunun için
ne yapacağınızı söylemeyecek

ve kimse bununla
ne yapacağınızı söylemeyecek.

Temel gelir bir lütuf değil, bir haktır.

Utanç verici bir şey değildir.

Yoksulluğun gerçek doğasını öğrendikçe,

merak etmeden duramadım:

Hepimizin beklediği fikir bu muydu?

Bu kadar kolay olabilir miydi?

Ve bunu takip eden üç yıl içinde,

temel gelir hakkında bulabildiğim
her şeyi okudum.

Dünya çapında yapılan

düzinelerce deneyi araştırdım

ve bunu başararak yoksulluğun
kökünü kurutan bir kasabayla karşılaşmam

çok uzun sürmedi.

Ama sonra...

neredeyse herkes bunu unutmuş.

Bu hikâye Dauphin, Kanada'da başlıyor.

1974 yılında, bu küçük kasabadaki herkese
temel gelir garantisi verilerek

kimsenin yoksulluk sınırı altında
kalmayacağı garantilenmiş.

Deneyin başlangıcında,

bir araştırmacılar ordusu
kasabaya hücum etmiş.

Dört yıl, her şey iyiymiş.

Ama sonra seçimle
yeni bir hükûmet iktidara gelmiş

ve yeni Kanada kabinesi
pahalı deneyi çok anlamlı bulmamış.

O yüzden, sonucu analiz etmek için
yeterli para kalmadığı anlaşılınca

araştırmacılar dosyalarını 2.000 kadar
kutu ile götürmeye karar vermişler.

25 yıl geçti

ve Kanadalı Profesör Evelyn Forget

kayıtları buldu.

Üç yıl boyunca, verileri her türlü
istatistiksel analize tabi tuttu

ve ne denediyse

sonuçlar her seferinde aynıydı:

Deney ses getiren bir başarı olmuştu.

Evelyn Forget Dauphin'de insanların

daha varlıklı olmalarının yanında

daha zeki ve sağlıklı
olduklarını keşfetti.

Çocukların okul performansı
ciddi anlamda gelişmişti.

Hastaneye yatma oranı
yüzde 8,5 kadar düşmüştü.

Ev içi şiddet olayları azalmıştı,

aynı şekilde ruh sağlığı
şikâyetleri de.

Ve insanlar işlerinden ayrılmamıştı.

Daha az çalışan tek kesim
yeni anneler ve öğrencilerdi --

okulda uzun süre kaldıkları için.

Benzer sonuçlar

ABD'den Hindistan'a kadar
dünya çapında yapılan

sayısız diğer deneyler de görüldü.

Yani...

şunları öğrendim.

Konu yoksulluk olunca,

biz, zenginler, her şeyin en iyisini
biliyormuş gibi yapmayı bırakmalıyız.

Hiç karşılaşmadığımız bu yoksul insanlara

ayakkabı ve oyuncak ayı
göndermeyi bırakmalıyız.

Ataerkil bürokrat
endüstrisinden kurtulmalı

ve gelirlerini yardım etmeleri gereken

yoksullara teslim etmeliyiz.

(Alkışlar)

Çünkü, yani, para meselesinin
harika tarafı, insanların parayı

kendinden menkul uzmanların ihtiyaçları
olduğunu düşündükleri şeyler yerine,

ihtiyaçlarını almak için
kullanabilmesidir.

Şimdi, kaç tane parlak bilim adamı
ve girişimci ve yazarın

-George Orwell gibi-

yokluk içinde yitip gittiğini düşünün.

Kati olarak yoksulluktan kurtulsak

ne kadar enerji ve yeteneği
salıvereceğimizi hayal edin.

Bence temel gelir, insanlar için
risk sermayesi gibi çalışırdı.

Ve bunu yapmadan edemezdik,

çünkü yoksulluk çok masraflı.

Örneğin, ABD'deki çocuk yoksulluğunun
maliyetine bakın.

Yüksek sağlık harcamaları,
yüksek oranda okulu bırakma

ve daha fazla suç, tahmini her yıl

500 milyar dolara mal oluyor.

Bu inanılmaz bir insan potansiyeli israfı.

Ama göz ardı edilen konuya gelelim.

Temel gelir garantisini
nasıl karşılayabiliriz?

Aslında, düşündüğünüzden
çok daha ucuz.

Dauphin'de bunu negatif
gelir vergisi ile finanse ettiler.

Bu da demek oluyor ki,

yoksulluk sınırı altına indiğiniz anda
geliriniz dolduruluyor.

Ve bu senaryoda,

iktisatçılarımızın
en iyi tahminlerine göre,

net 175 milyarlık maliyet ile --

ABD ordusu harcamalarının çeyreği,
GSMH'nın yüzde biri --

tüm fakirleştirilmiş Amerikalıları
yoksulluk sınırı üstüne çekebilirsiniz.

Aslında yoksulluğun
kökünü kazıyabilirdiniz.

Şimdi, amacımız bu olmalıdır.

(Alkışlar)

Küçük düşüncelerin ve azıcık
itelemelerin zamanı geçti.

Radikal, yeni fikirlerin zamanının
geldiğine ve temel gelirin

bir politikadan çok daha fazlası
olduğuna gerçekten inanıyorum.

Bu ayrıca işin aslında ne olduğunu
yeni baştan düşünmektir.

Ve bu bağlamda,

sadece yoksulu değil,

ayrıca bizleri de özgürleştirecek.

Günümüzde, milyonlarca insan işlerinin

çok az anlamı veya önemi
olduğunu hissediyor.

142 ülkede, 230.000 işçiyle yapılan

yeni bir anket,

işçilerin sadece %13'ünün
işinden memnun olduğunu gösteriyor.

Ve başka bir ankete göre,
İngiliz işçilerin %37 kadarı

olmasa da olur işlerde
çalıştıklarını düşünüyor.

Brad Pitt'in "Dövüş Kulübü"nde
dediği gibi:

"İhtiyacımız olmayan şeyleri alabilelim
diye nefret ettiğimiz işlerde çalışıyoruz"

(Gülüşmeler)

Şimdi, beni yanlış anlamayın.

Burada öğretmenler,
çöpçüler ve bakıcılardan

bahsetmiyorum.

Eğer çalışmayı bırakırlarsa,

başımız belaya girer.

Paralarını ağ toplumunda
yıkıcı işbirliğinin

katma değeri hakkında

beyin fırtınası yaparak kazanan

çok iyi özgeçmişleri olan tüm o
yüksek maaşlı profesyoneller

hakkında konuşuyorum.

(Gülüşmeler)

(Alkışlar)

Veya bunun gibi bir şey.

Çocuklarımıza "hayatlarını
kazanmaları" gerektiğini söyleyerek

ne kadar yeteneği
heba ediyoruz bir düşünün.

Facebook'ta çalışan matematik dahisinin
birkaç yıl önce yakındığı şeyi düşünün:

"Neslimin en iyi kafaları

insanları nasıl reklamlara
tıklatabiliriz diye düşünüyor."

Ben bir tarihçiyim.

Ve eğer tarih bize bir şey öğretmişse,

o da işlerin farklı olabileceğidir.

Şu anda toplumumuzu ve

ekonomiyi yapılandırma şeklimiz
açısından kaçınılmaz olan bir şey yok.

Fikirler dünyayı değiştirebilir
ve değiştiriyor da.

Ve bence, özellikle son birkaç yıldır,

fazlasıyla aşikâr olan şey

mevcut duruma bağlı kalamayacağımız --

yeni fikirlere ihtiyacımız var.

Artan eşitsizlik, yabancı düşmanlığı
ve iklim değişiminin getireceği

gelecek hakkında

birçoğunuzun

kötümser olabileceğini biliyorum.

Ama neye karşı olduğumuzu
bilmek yeterli değil.

Ayrıca bir amacımız olmalı.

Martin Luther King şöyle demedi:
"Bir kâbusum var."

(Gülüşmeler)

Onun bir hayali vardı.

(Alkışlar)

Evet ...

işte benim hayalim:

İşinizin değerinin

maaşınızın çokluğuyla değil,

yaydığınız mutluluk ve

kazandırdığınız değerle ölçüleceği

bir geleceğe inanıyorum.

Amacı sizi faydasız bir işe değil,

güzel yaşanacak bir hayata
hazırlayan eğitimin olduğu

bir geleceğe inanıyorum.

Yoksulluk olmadan var olmanın

bir ayrıcalık değil, hepimizin
hak ettiği bir hak olduğu

bir geleceğe inanıyorum.

Ve işte buradayız.

İşte buradayız.

Araştırma elimizde, kanıt elimizde

ve araçlar elimizde.

Şimdi, Thomas More'un temel gelir
hakkında yazmasından 500 yıl sonra

ve George Orwell'in yoksulluğun gerçek
doğasını keşfetmesinden 100 yıl sonra

hepimiz dünya görüşümüzü değiştirmeliyiz,

çünkü yoksulluk bir
karakter eksikliği değildir.

Yoksulluk nakit eksikliğidir.

Teşekkür ederim.

(Alkışlar)