Neden toplumsal hayatımızda piyasalara güvenmemeliyiz

Geçtiğimiz otuz yılda, diyor Michael Sandel, ABD pazar ekonomisinden pazar toplumuna kaydı; Bir Amerikalı'nın paylaşılan toplumsal hayat deneyiminin, ne kadar para kazandığına bağlı olduğunu söylemek haksızlık olmaz. (Üç anahtar örnek; eğitime erişim, adalete erişim, siyasi etki.) Sandel, bir konuşma ve dinleyici tartışması ile, şu soruyu dürüst bir şekilde düşünmemizi istiyor: Şu anki demokrasimizde, çok mu fazla şey satılık?

İşte hep birlikte yeniden düşünmemiz gereken bir soru:

Toplumlarımızda paranın ve

piyasaların rolü ne olmalıdır?

Günümüzde paranın satın alamayacağı

pek az şey bulunuyor.

Eğer bir süre için hapse mahkum edilirseniz,

Santa Barbara, Kaliforniya'da,

bilmeniz gereken bir şey;

standart konaklama olanaklarını sevmediyseniz,

bir hapishane hücresi yükseltmesi satın alabilirsiniz.

Gerçekten. Ne kadara mal olduğunu düşünüyorsunuz?

Ne kadar tahmin edebilirsiniz?

Beş yüz dolar mı?

Orası Ritz-Carlton değil, bir hapishane !

Geceliği Seksen iki dolar.

Geceliği seksen iki dolar.

Eğer bir lunaparka giderde,

popüler oyuncaklara binmek için uzun kuyruklarda

beklemek istemezseniz,

artık bir çözüm var.

Birçok tema parkında, sıranın başına geçmek için

ekstra ödeme yapabilirsiniz.

Buna "Hızlı hat" veya "VIP bilet" diyorlar.

Ve bu sadece eğlence parklarında olmuyor.

Washington, DC'de bazen

önemli Kongre görüşmeleri nedeniyle

uzun kuyruklar oluşuyor.

Bazı insanlar uzun kuyruklarda beklemeyi sevmezler,

Belki gece boyunca, hatta yağmurda bile.

Ve şimdi, bu duruşmalara katılmak için

çok hevesli olan, ama beklemeyi sevmeyen

lobiciler ve diğerleri için, bazı şirketler var,

sıra tutan şirketler,

onlarla gidebilirsiniz,

Onlara belirli bir miktar para ödeyebilirsiniz,

onlar, evsiz insanları ve iş arayanları tutuyorlar,

sıraya girip, gerektiği kadar beklemek için,

ve lobiciler, görüşmenin başlamasından hemen önce

gelip onların yerini alabiliyorlar, sıranın en başından,

ve salonun ön koltuklarından.

Paralı sıra bekleyicilik.

Bu daha büyük alanlarda oluyor, piyasa mekanizmalarının,

piyasanın düşünüş şeklinin ve

piyasanın çözümlerine cevap olarak

Bizim savaş yapma şeklimizi ele alalım.

Biliyor muydunuz, Irak ve Afganistan'da,

cephede ABD askeri birliklerinden daha fazla sayıda

özel askeri taşeronlar var.

Bu kamuoyunda, savaşta özel şirketleri taşeron olarak

kullanmayı isteyip istemediğimizle ilgili

bir tartışma olduğundan değil,

Ama bu gerçekleşti.

Son otuz yılda,

sessiz bir devrim yaşadık.

Neredeyse farkında olmadan,

bir pazar ekonomisine sahip olmaktan

bir piyasa toplumu olmaya sürüklendik

Fark şudur: Pazar ekonomisi bir araçtır,

değerli ve etkili bir araç

üretken etkinliği düzenlemek için,

Ama piyasa toplumu, hemen hemen herşeyin

satılık olduğu bir yerdir.

Bu, piyasa düşüncesinin ve

piyasa değerlerinin yaşamın her yönünde

egemen olmaya başladığı bir yaşam biçimidir:

kişisel ilişkiler, aile hayatı, sağlık, eğitim,

siyaset, hukuk, toplumsal hayat.

Şimdi, neden endişelenelim? Neden piyasa toplumu

haline gelmemizden endişe duyalım?

Sanırım iki nedenden dolayı.

Bir tanesi eşitsizlik ile alakalı.

Para daha çok şey satın alabilmeye başladıkça,

daha fazla refah, ya da refahın eksikliği, önemli hale gelir.

Eğer paranın belirleyebildiği tek şey

yatlara, lüks tatillere ya da BMW'lere erişim olsaydı,

o zaman eşitsizliğin pek önemi olmazdı.

Ama ne zaman para giderek artan şekilde, iyi bir yaşam için

temel gereksinimlere erişimi yönetmeye başlarsa--

iyi bir sağlık hizmeti, en iyi eğitime erişim,

siyasi olarak sesini duyurma ve kampanyalara etkisi gibi--

para tüm bu şeyleri yönetmeye başladığında

eşitsizlik büyük bir problem haline geliyor.

Ve bu yüzden her şeyin piyasalaşması,

eşitsizliğin ve onun sosyal ve toplumsal

sonuçlarınnı daha da keskinleşmesine neden oluyor.

Bu endişelenmek için bir neden.

Eşitsizlik hakkında endişelenmek dışında

ikinci bir neden de var,

ve o da şudur:

bazı toplumsal yarar ve uygulamalarda,

pazar düşüncesi ve piyasa değerleri devreye girdiğinde,

bu uygulama ve yararların anlamını değiştirebilir

ve kalabalığın tutum ve normları

göz önüne almaya değer hale geliyor.

Bir örnek vermek istiyorum,

piyasa mekanizmasının tartışmalı bir kullanımından,

bir nakit teşviki, ve bu konuda ne düşündüğünüzü görmek istiyorum.

Pek çok okul çocukları, özellikle dezavantajlı kökenden gelen çocukları,

çok çalışmaya, okulda başarılı olmaya,

kendilerini kabul ettirmeye

motive etme sorunuyla boğuşuyor.

Bazı ekonomistler bir piyasa çözümü önerdi:

Çocuklara nakit teşvikler önerin, İyi notlar almaları karşılığında,

veya yüksek sınav sonuçları için,

ya da kitap okumaları için.

Bunu gerçekten denediler.

Bazı büyük Amerikan şehirlerinde

bazı deneyler yaptılar.

New York'da, Chicago'da, Washington, DC'de,

şunu denediler; A için 50 dolar önerdiler,

B için 35 dolar.

Dallas, Texas'da, sekiz yaşındakilere, okudukları

her kitap için 2 dolar öneren bir program var.

O zaman, ne olduğuna bakalım -- bazı insanlar bunu desteklediler,

bazı insanlar da başarıyı motive etmek için

nakit teşvikleri yapılmasına karşı çıktılar.

Bakalım buradaki insanlar ne düşünüyorlar?

Büyük eğitim sisteminin başkanı olduğunuzu düşünün,

ve birisi size bu öneri ile geliyor.

Ve diyelim ki bu bir vakıf. Fonu onlar sağlayacak.

Bütçenizden birşey karşılamak zorunda değilsiniz.

Kaçınız bunu bir denemeyi destekler

ve kaçınız karşı çıkar?

Ellerinizi kaldırın görelim.

Önce, kaç kişi en azından işe yarayacak mı diye

bir denemeye değer diye düşünüyor? Elinizi kaldırın.

Ve kaç kişi buna karşı çıkar? Kaçınız -

Yani burada çoğunluk karşı çıkıyor,

Ama oldukça büyük bir azınlık destekliyor.

Bir tartışma yapalım.

İtiraz edenlerle başlayalım,

daha denemeden eleyenlerden.

Sebebiniz ne olabilir?

Tartışmamızı kim başlatacak? Evet?

Heike Musa: Herkese merhaba, ben Heike,

ve sanırım bu içsel motivasyonu öldürür,

kitap okumak isteyen bir çocuğu düşünürsek,

ona sadece para ödeyerek,

bu güdüyü ortadan kaldırırsınız, yani bu davranışı değiştirir.

Michael Sandel: Teşvik, güdüyü ortadan kaldırıyor.

İçsel motivasyon nedir, ya da ne olmalıdır?

HM: Eh, içsel motivasyon

öğrenmek olmalıdır.

MS: öğrenmek.
HM: dünyayı tanımak için.

Ve sonra, onlara ödeme yapmayı keserseniz, sonra ne olacak?

Okumayı bırakacaklar mı?

MS: Şimdi, teşvikten yana birisi var mı bakalım,

bunun denemeye değer olduğunu düşünen biri,

Elizabeth Loftus: Ben Elizabeth Loftus,

ve denemeye değer dediniz, öyleyse neden denemeyelim,

deneyi yapıp sonuçlarını ölçmeyelim?

MS: Ve ölçüm. Ve neyi ölçmek istiyorsunuz?

Kaç tane neyi ölçmek istiyorsunuz...

EL: Kaç kitap okuduklarını

ve ödeme yapmayı kestikten sonra

kaç tane kitap okumaya devam ettiklerini.

MS: Oh, ödeme yapmayı kestikten sonra..

Pekala, buna ne dersin?

HM: dürüst olmak gerekirse, bence

kimseyi gücendirmek istemem ama, çok Amerikanvari bir yol.

(Kahkaha) (Alkış)

MS: Tamam. Bu tartışmadan ortaya çıkan şey

aşağıdaki şu soru:

Nakit teşvik artıracak mı veya bozacak mı

ya da daha yüksek bir motivasyon mu sağlayacak,

ileri taşımayı umduğumuz içsel dersten;

öğrenmeyi sevmeyi öğrenmek ve kendi

iyiliği için okumaktan?

Ve insanlar etkinin ne olacağı hakkında aynı fikirde değiller,

ama soru bu gibi görünüyor,

bir şekilde piyasa mekanizması

ya da nakit teşvik yanlış dersi öğretirse

bu çocuklara daha sonra ne olacak?

Bu deneylerin sonucunda ne olduğunu söylemeliyim.

İyi notlar için nakit, çok karışık sonuçlar ortaya çıkardı,

çoğunluk için daha yüksek notlarla sonuçlanmadı.

Her kitap için iki dolar

bu çocuklara daha fazla okumaları için rehberlik yaptı.

Ayrıca onları daha kısa kitaplar okumaya da yöneltti.

(Kahkaha)

Ama asıl soru şu,

Daha sonra bu çocuklara ne olacak?

Okumanın sıkıcı bir iş olduğunu mu öğrenmiş olacaklar,

para için yapılması gereken bir parça başı iş, endişelendiğimiz bu,

ya da belki de onları okumaya, başlangıçta yanlış bir nedenle yönlendirse de,

sonradan onları kendi iyilikleri için okumaya aşık eden?

Şimdi, bu kısa tartışma bile, birçok ekonomistin

gözden kaçırdığı birşeyi ortaya çıkarıyor.

İktisatçılar sıklıkla piyasaların

hareketsiz olduğunu, takas ettikleri şeylere

dokunmadıklarını, lekelemediklerini varsayarlar.

Piyasadaki alışveriş, onların kabulüne göre,

alışverişi yapılan malların

anlamını veya değerini değiştirmez.

Bu yeterince doğru olabilir,

eğer maddi mallar hakkında konuşuyorsak.

Bana düz ekran bir televizyon satarsanız

ya da bana hediye olarak verirseniz,

aynı mal olacak.

Her iki şekilde de aynı şekilde çalışacak.

Ama aynı şey geçerli olmayabilir,

eğer maddesel olmayan şeyler ve öğretme ve öğrenme gibi

sosyal uygulamalar veya şehir hayatında

bir arada olmak hakkında konuşuyorsak.

Bu alanlara, piyasa mekanizmaları ve nakit

teşvikleri getirmek, ilgilenmeye değer

piyasa dışı değer ve tutumları baltalayabilir

veya artırabilir.

Piyasaların ve ticaretin,

maddesel alanın dışına genişlemeye başladığında

malların kendi karakterlerini değiştirebileceğini,

öğretme ve öğrenme örneğinde olduğu gibi,

sosyal uygulamaların anlamını değiştirebileceğini,

bir kere görmeye başladığımızda

piyasaların nereye ait olduğunu ve nereye ait olmadığını,

nerede ilgilenmeye değecek değer ve tutumları

gerçekten baltalayabileceklerini

sormak zorundayız.

Ama bu tartışmayı yapmak için,

çok da iyi olmadığımız birşeyi yapmak zorundayız,

bu da toplumla birlikte bir sonuca ulaşmak,

ödüllendirdiğimiz sosyal uygulamaların

değeri ve anlamı hakkında,

bedenlerimizden aile hayatımıza,

kişisel ilişkilerimizden sağlığa,

öğretme ve öğrenmeye, şehir hayatına.

Şimdi, bunlar tartışmalı sorular,

ve bu yüzden onları küçültme eğilimindeyiz.

Aslında, son otuz yılda,

ne zaman market düşüncesi ve market mantığı

güçlerini birleştirip prestij kazansa,

bu süre içinde ortak söylemimiz

içi boş bir hale geldi,

daha büyük bir ahlaki anlamda boş.

Anlaşmazlık korkusu yüzünden, bu sorulardan kaçıyoruz.

Ama bir kez piyasaların

malların karakterini değiştiğini görünce,

mallara nasıl değer vereceğimizle ilgili

bu büyük soruları kendi aramızda

tartışmak zorundayız

Herşeyin üzerine bir fiyat koymanın

en aşındırıcı etkilerinden birisi

ortaklık ile ilgilidir,

hepimiz birlikte bu konunun içindeyiz hissi.

Artan eşitsizliğin arka planına karşın,

yaşamın her yönünü pazarlaştırmak

varlıklı olanlar ile mütevazi olanların

giderek artan oranda ayrık bir hayat

yaşamalarına sebep olacak bir duruma yol açar.

Yaşarız, çalışırız ve alışveriş yaparız ve oynarız,

farklı yerlerde.

Çocuklarımız farklı okullara gider.

Bu demokrasi için iyi değil,

ya da tatmin edici bir yaşam tarzı da değil,

sıranın en önüne geçebilecek yolları

satın almaya gücü yetenlerimiz için bile.

İşte sebebi.

Demokrasi mükemmel eşitlik gerektirmez,

Ama gerektirdiği şey,

vatandaşların ortak bir yaşam paylaşmakta olmasıdır.

Önemli olan bu insanların

farklı sosyal kökenlerden gelen,

ve hayatta farklı bir yoldan yürüyenlerin,

birbirlerine rastlaması,

hayatın sıradan düzeni içinde

birbirlerine çarpması,

Çünkü bu, bize pazarlık yapmayı ve

farklılıklarımıza katlanmayı öğretir.

Ve bu, herkesin iyiliğini düşünen hale geliş biçimimizdir.

Ve böylece, sonunda, piyasaların sorusu

ağırlıklı olarak ekonomik bir soru değildir.

Bu aslında nasıl beraber yaşamak istediğimizin sorusudur.

Biz, herşeyin satılık olduğu bir toplum mu istiyoruz,

yoksa piyasaların kabul etmediği, ve parayla

satın alınamayacak belli bazı ahlaki

ve toplumsal şeylerin olduğu bir toplum mu?

Çok teşekkür ederim.

(Alkış)