Geniusz tablicy Mendelejewa - Lou Serico

Zobacz całą lekcję: http://ed.ted.com/lessons/the-genius-of-mendeleev-s-periodic-table-lou-serico

Pierwiastki były już dawno uszeregowane i opisane przed Dymitrem Mendelejewem. Zostały już także wcześniej ułożone wedle swoich właściwości. Dlaczego więc jedynie okresowy układ pierwiastków Mendelejewa jest stosowany do naszych czasów? Lou Serico wyjaśnia to za pomocą eka-aluminium, pierwiastka, którego istnienie przewidział Mendelejew na wiele lat przed faktycznym odkryciem.

Lekcja: Lou Serico, animacja: TED-Ed.

Układ okresowy pierwiastków

jest łatwo rozpoznawalny.

Wisi w każdym laboratorium chemicznym na świecie,

widać go na koszulkach, kubkach

czy zasłonkach pod prysznic.

Ale układ okresowy to nie kolejna ikona popkultury.

To ogrom ludzkiego geniuszu,

porównywany do Tadź Mahal,

Mony Lisy czy wafla z lodami.

Twórca tej tablicy, Dymitr Mendelejew,

jest prawdziwym geniuszem nauki.

Co tak niesamowitego jest w nim i jego tablicy?

Czy to dlatego,

że stworzył pełną listę znanych pierwiastków?

Do panteonu nauki nie trafia się za ułożenie listy.

Poza tym, Mendelejew nie był tu wcale pierwszy.

Czy to dlatego, że ułożył

pierwiastki wedle ich właściwości?

Niezupełnie, to też już było zrobione.

Na czym polega więc jego geniusz?

Spójrzmy na jedną z pierwszych wersji

układu okresowego z 1870 r.

Pierwiastki oznaczono symbolami literowymi,

ułożonymi w tabelkę.

Zobaczcie 3 kolumnę, 5 rząd.

Jest tutaj myślnik.

W tym skromnym symbolu zastępczym

ma swoje źródło geniusz Mendelejewa.

Ten myślnik to nauka.

Umieszczając tu myślnik,

Dymitr wysuwał śmiałe twierdzenie.

Mówił, używając parafrazy:

"Jeszcze nie odkryliście tego pierwiastka,

ale w międzyczasie dam mu już nazwę".

Jest o jedno miejsce od aluminium,

więc nazwijmy go eka-aluminium.

"Eka" w sanskrycie oznacza jeden.

Eka-aluminium jeszcze nie odkryto,

więc nic o nim nie wiemy, tak?

Wcale nie!

Na podstawie jego miejsca

można powiedzieć o nim wszystko.

Po pierwsze, jego masa atomowa to 68,

jest 68 razy cięższy od atomu wodoru.

Wyizolowane eka-aluminium

to w temperaturze pokojowej stały metal.

Jest błyszczący, bardzo dobrze przewodzi ciepło.

Można go spłaszczyć w arkusz,

rozciągnąć jak drut,

Za to ma dziwnie niską temperaturę topnienia,

Jego centymetr sześcienny

będzie ważyć 6 gramów.

Mendelejew mógł to wszystko przewidzieć

na podstawie tego, gdzie było puste miejsce,

oraz właściwości sąsiednich pierwiastków.

Kilka lat po jego przewidywaniach

Francuz Paul Emile Lecoq de Boisbaudran

odkrył nowy pierwiastek w próbkach rudy.

Nazwał go gallium (Gal),

od Galii, historycznej nazwy Francji.

Gal znajduje się o jedno miejsce obok aluminium

w układzie okresowym.

To eka-aluminium.

Czy przewidywania Mendelejewa się sprawdziły?

Masa atomowa Galu to 69,72.

Centymetr sześcienny waży 5,9 gramów.

To stały metal o temperaturze pokojowej,

ale topi się przy zaledwie 30 stopniach Celsjusza,

85 stopniach Farenheita.

Rozpuści ci się w ustach oraz w dłoni.

Mendelejew nie tylko całkowicie zdemaskował gal,

przewidział też istnienie innych pierwiastków,

które były wówczas nieznane:

skand, german, ren.

Pierwiastek nazwany eka-mangan

jest dziś znany jako technet.

Jest tak rzadki,

że trzeba go było najpierw zsyntetyzować

w akceleratorze cyklicznym w 1937 r.

Prawie 70 lat

po przewidzeniu jego istnienia przez Mendelejewa.

30 lat po jego śmierci.

Zmarł w 1907 r., bez nagrody Nobla,

ale otrzymał bardziej wyjątkowe wyróżnienie.

W 1955 Naukowcy z UC Berkeley stworzyli

17 atomów nieodkrytego wcześniej pierwiastka.

Wypełnił on puste miejsce w tablicy

pod numerem 101.

W 1963 r. został oficjalnie nazwany mendelewem.

Do dziś mamy ponad 800 noblistów,

ale tylko 15 naukowców

ma pierwiastek nazwany swoim imieniem.

Kiedy następnym razem spojrzysz

na tablicę Mendelejewa,

czy to na ścianie w sali wykładowej

czy na kubku za pięć dolarów,

Dymitr Mendelejew,

architekt okresowego układu pierwiastków,

odwzajemni twoje spojrzenie.