[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:13.60,0:00:15.63,Default,,0000,0000,0000,,Układ okresowy pierwiastków
Dialogue: 0,0:00:15.63,0:00:17.66,Default,,0000,0000,0000,,jest łatwo rozpoznawalny.
Dialogue: 0,0:00:17.66,0:00:19.70,Default,,0000,0000,0000,,Wisi w każdym laboratorium chemicznym na świecie,
Dialogue: 0,0:00:19.70,0:00:21.90,Default,,0000,0000,0000,,widać go na koszulkach, kubkach
Dialogue: 0,0:00:21.90,0:00:24.11,Default,,0000,0000,0000,,czy zasłonkach pod prysznic.
Dialogue: 0,0:00:24.11,0:00:26.32,Default,,0000,0000,0000,,Ale układ okresowy to nie kolejna ikona popkultury.
Dialogue: 0,0:00:26.32,0:00:29.38,Default,,0000,0000,0000,,To ogrom ludzkiego geniuszu,
Dialogue: 0,0:00:29.38,0:00:31.44,Default,,0000,0000,0000,,porównywany do Tadź Mahal,
Dialogue: 0,0:00:31.44,0:00:34.68,Default,,0000,0000,0000,,Mony Lisy czy wafla z lodami.
Dialogue: 0,0:00:34.68,0:00:38.03,Default,,0000,0000,0000,,Twórca tej tablicy, Dymitr Mendelejew,
Dialogue: 0,0:00:38.03,0:00:40.68,Default,,0000,0000,0000,,jest prawdziwym geniuszem nauki.
Dialogue: 0,0:00:40.68,0:00:42.93,Default,,0000,0000,0000,,Co tak niesamowitego jest w nim i jego tablicy?
Dialogue: 0,0:00:42.93,0:00:44.67,Default,,0000,0000,0000,,Czy to dlatego,
Dialogue: 0,0:00:44.67,0:00:47.82,Default,,0000,0000,0000,,że stworzył pełną listę znanych pierwiastków?
Dialogue: 0,0:00:47.82,0:00:50.27,Default,,0000,0000,0000,,Do panteonu nauki nie trafia się za ułożenie listy.
Dialogue: 0,0:00:50.27,0:00:54.52,Default,,0000,0000,0000,,Poza tym, Mendelejew nie był tu wcale pierwszy.
Dialogue: 0,0:00:54.52,0:00:56.82,Default,,0000,0000,0000,,Czy to dlatego, że ułożył
Dialogue: 0,0:00:56.82,0:00:59.12,Default,,0000,0000,0000,,pierwiastki wedle ich właściwości?
Dialogue: 0,0:00:59.12,0:01:01.42,Default,,0000,0000,0000,,Niezupełnie, to też już było zrobione.
Dialogue: 0,0:01:01.42,0:01:03.100,Default,,0000,0000,0000,,Na czym polega więc jego geniusz?
Dialogue: 0,0:01:03.100,0:01:06.77,Default,,0000,0000,0000,,Spójrzmy na jedną z pierwszych wersji
Dialogue: 0,0:01:06.77,0:01:09.54,Default,,0000,0000,0000,,układu okresowego z 1870 r.
Dialogue: 0,0:01:09.54,0:01:11.52,Default,,0000,0000,0000,,Pierwiastki oznaczono symbolami literowymi,
Dialogue: 0,0:01:11.52,0:01:13.50,Default,,0000,0000,0000,,ułożonymi w tabelkę.
Dialogue: 0,0:01:13.50,0:01:15.48,Default,,0000,0000,0000,,Zobaczcie 3 kolumnę, 5 rząd.
Dialogue: 0,0:01:15.48,0:01:17.32,Default,,0000,0000,0000,,Jest tutaj myślnik.
Dialogue: 0,0:01:17.32,0:01:20.07,Default,,0000,0000,0000,,W tym skromnym symbolu zastępczym
Dialogue: 0,0:01:20.07,0:01:22.83,Default,,0000,0000,0000,,ma swoje źródło geniusz Mendelejewa.
Dialogue: 0,0:01:22.83,0:01:25.58,Default,,0000,0000,0000,,Ten myślnik to nauka.
Dialogue: 0,0:01:25.58,0:01:27.42,Default,,0000,0000,0000,,Umieszczając tu myślnik,
Dialogue: 0,0:01:27.42,0:01:29.26,Default,,0000,0000,0000,,Dymitr wysuwał śmiałe twierdzenie.
Dialogue: 0,0:01:29.26,0:01:31.10,Default,,0000,0000,0000,,Mówił, używając parafrazy:
Dialogue: 0,0:01:31.10,0:01:33.98,Default,,0000,0000,0000,,"Jeszcze nie odkryliście tego pierwiastka,
Dialogue: 0,0:01:33.98,0:01:36.11,Default,,0000,0000,0000,,ale w międzyczasie dam mu już nazwę".
Dialogue: 0,0:01:36.11,0:01:37.96,Default,,0000,0000,0000,,Jest o jedno miejsce od aluminium,
Dialogue: 0,0:01:37.96,0:01:40.17,Default,,0000,0000,0000,,więc nazwijmy go eka-aluminium.
Dialogue: 0,0:01:40.17,0:01:41.82,Default,,0000,0000,0000,,"Eka" w sanskrycie oznacza jeden.
Dialogue: 0,0:01:41.82,0:01:44.64,Default,,0000,0000,0000,,Eka-aluminium jeszcze nie odkryto,
Dialogue: 0,0:01:44.64,0:01:46.35,Default,,0000,0000,0000,,więc nic o nim nie wiemy, tak?
Dialogue: 0,0:01:46.35,0:01:47.97,Default,,0000,0000,0000,,Wcale nie!
Dialogue: 0,0:01:47.97,0:01:50.28,Default,,0000,0000,0000,,Na podstawie jego miejsca
Dialogue: 0,0:01:50.28,0:01:52.29,Default,,0000,0000,0000,,można powiedzieć o nim wszystko.
Dialogue: 0,0:01:52.29,0:01:55.72,Default,,0000,0000,0000,,Po pierwsze, jego masa atomowa to 68,
Dialogue: 0,0:01:55.72,0:01:58.37,Default,,0000,0000,0000,,jest 68 razy cięższy od atomu wodoru.
Dialogue: 0,0:01:58.37,0:02:00.57,Default,,0000,0000,0000,,Wyizolowane eka-aluminium
Dialogue: 0,0:02:00.57,0:02:02.77,Default,,0000,0000,0000,,to w temperaturze pokojowej stały metal.
Dialogue: 0,0:02:02.77,0:02:04.97,Default,,0000,0000,0000,,Jest błyszczący, bardzo dobrze przewodzi ciepło.
Dialogue: 0,0:02:04.97,0:02:07.18,Default,,0000,0000,0000,,Można go spłaszczyć w arkusz,
Dialogue: 0,0:02:07.18,0:02:08.76,Default,,0000,0000,0000,,rozciągnąć jak drut,
Dialogue: 0,0:02:08.76,0:02:11.62,Default,,0000,0000,0000,,Za to ma dziwnie niską temperaturę topnienia,
Dialogue: 0,0:02:11.62,0:02:14.00,Default,,0000,0000,0000,,Jego centymetr sześcienny
Dialogue: 0,0:02:14.00,0:02:16.21,Default,,0000,0000,0000,,będzie ważyć 6 gramów.
Dialogue: 0,0:02:16.21,0:02:18.74,Default,,0000,0000,0000,,Mendelejew mógł to wszystko przewidzieć
Dialogue: 0,0:02:18.74,0:02:21.27,Default,,0000,0000,0000,,na podstawie tego, gdzie było puste miejsce,
Dialogue: 0,0:02:21.27,0:02:23.80,Default,,0000,0000,0000,,oraz właściwości sąsiednich pierwiastków.
Dialogue: 0,0:02:23.80,0:02:25.53,Default,,0000,0000,0000,,Kilka lat po jego przewidywaniach
Dialogue: 0,0:02:25.53,0:02:29.08,Default,,0000,0000,0000,,Francuz Paul Emile Lecoq de Boisbaudran
Dialogue: 0,0:02:29.08,0:02:31.32,Default,,0000,0000,0000,,odkrył nowy pierwiastek w próbkach rudy.
Dialogue: 0,0:02:31.32,0:02:32.81,Default,,0000,0000,0000,,Nazwał go gallium (Gal),
Dialogue: 0,0:02:32.81,0:02:34.76,Default,,0000,0000,0000,,od Galii, historycznej nazwy Francji.
Dialogue: 0,0:02:34.76,0:02:37.57,Default,,0000,0000,0000,,Gal znajduje się o jedno miejsce obok aluminium
Dialogue: 0,0:02:37.57,0:02:39.18,Default,,0000,0000,0000,,w układzie okresowym.
Dialogue: 0,0:02:39.18,0:02:41.24,Default,,0000,0000,0000,,To eka-aluminium.
Dialogue: 0,0:02:41.24,0:02:43.81,Default,,0000,0000,0000,,Czy przewidywania Mendelejewa się sprawdziły?
Dialogue: 0,0:02:43.81,0:02:46.92,Default,,0000,0000,0000,,Masa atomowa Galu to 69,72.
Dialogue: 0,0:02:46.92,0:02:50.75,Default,,0000,0000,0000,,Centymetr sześcienny waży 5,9 gramów.
Dialogue: 0,0:02:50.75,0:02:52.97,Default,,0000,0000,0000,,To stały metal o temperaturze pokojowej,
Dialogue: 0,0:02:52.97,0:02:56.13,Default,,0000,0000,0000,,ale topi się przy zaledwie 30 stopniach Celsjusza,
Dialogue: 0,0:02:56.13,0:02:58.52,Default,,0000,0000,0000,,85 stopniach Farenheita.
Dialogue: 0,0:02:58.52,0:03:01.05,Default,,0000,0000,0000,,Rozpuści ci się w ustach oraz w dłoni.
Dialogue: 0,0:03:01.05,0:03:03.97,Default,,0000,0000,0000,,Mendelejew nie tylko całkowicie zdemaskował gal,
Dialogue: 0,0:03:03.97,0:03:05.89,Default,,0000,0000,0000,,przewidział też istnienie innych pierwiastków,
Dialogue: 0,0:03:05.89,0:03:07.64,Default,,0000,0000,0000,,które były wówczas nieznane:
Dialogue: 0,0:03:07.64,0:03:09.75,Default,,0000,0000,0000,,skand, german, ren.
Dialogue: 0,0:03:09.75,0:03:12.29,Default,,0000,0000,0000,,Pierwiastek nazwany eka-mangan
Dialogue: 0,0:03:12.29,0:03:14.56,Default,,0000,0000,0000,,jest dziś znany jako technet.
Dialogue: 0,0:03:14.56,0:03:16.16,Default,,0000,0000,0000,,Jest tak rzadki,
Dialogue: 0,0:03:16.16,0:03:18.96,Default,,0000,0000,0000,,że trzeba go było najpierw zsyntetyzować
Dialogue: 0,0:03:18.96,0:03:22.10,Default,,0000,0000,0000,,w akceleratorze cyklicznym w 1937 r.
Dialogue: 0,0:03:22.10,0:03:23.62,Default,,0000,0000,0000,,Prawie 70 lat
Dialogue: 0,0:03:23.62,0:03:26.53,Default,,0000,0000,0000,,po przewidzeniu jego istnienia przez Mendelejewa.
Dialogue: 0,0:03:26.53,0:03:28.75,Default,,0000,0000,0000,,30 lat po jego śmierci.
Dialogue: 0,0:03:28.75,0:03:32.23,Default,,0000,0000,0000,,Zmarł w 1907 r., bez nagrody Nobla,
Dialogue: 0,0:03:32.23,0:03:35.36,Default,,0000,0000,0000,,ale otrzymał bardziej wyjątkowe wyróżnienie.
Dialogue: 0,0:03:35.36,0:03:39.42,Default,,0000,0000,0000,,W 1955 Naukowcy z UC Berkeley stworzyli
Dialogue: 0,0:03:39.42,0:03:44.26,Default,,0000,0000,0000,,17 atomów nieodkrytego wcześniej pierwiastka.
Dialogue: 0,0:03:44.26,0:03:46.86,Default,,0000,0000,0000,,Wypełnił on puste miejsce w tablicy
Dialogue: 0,0:03:46.86,0:03:48.96,Default,,0000,0000,0000,,pod numerem 101.
Dialogue: 0,0:03:48.96,0:03:52.62,Default,,0000,0000,0000,,W 1963 r. został oficjalnie nazwany mendelewem.
Dialogue: 0,0:03:52.62,0:03:55.82,Default,,0000,0000,0000,,Do dziś mamy ponad 800 noblistów,
Dialogue: 0,0:03:55.82,0:03:57.95,Default,,0000,0000,0000,,ale tylko 15 naukowców
Dialogue: 0,0:03:57.95,0:04:00.08,Default,,0000,0000,0000,,ma pierwiastek nazwany swoim imieniem.
Dialogue: 0,0:04:00.08,0:04:01.84,Default,,0000,0000,0000,,Kiedy następnym razem spojrzysz
Dialogue: 0,0:04:01.84,0:04:02.88,Default,,0000,0000,0000,,na tablicę Mendelejewa,
Dialogue: 0,0:04:02.88,0:04:05.21,Default,,0000,0000,0000,,czy to na ścianie w sali wykładowej
Dialogue: 0,0:04:05.21,0:04:07.18,Default,,0000,0000,0000,,czy na kubku za pięć dolarów,
Dialogue: 0,0:04:07.18,0:04:08.76,Default,,0000,0000,0000,,Dymitr Mendelejew,
Dialogue: 0,0:04:08.76,0:04:10.99,Default,,0000,0000,0000,,architekt okresowego układu pierwiastków,
Dialogue: 0,0:04:10.99,0:04:13.03,Default,,0000,0000,0000,,odwzajemni twoje spojrzenie.