Skąpstwo tkwi w pieniądzu?

Niesamowite, co zmanipulowana gra w monopol może o nas powiedzieć. W swojej zabawnej i pouczającej prelekcji psycholog społeczny Paul Piff opowiada o badaniach nad zachowaniami ludzi, którzy uważają się za bogatych (niespodzianka: są nieprzyjemni). Pomimo złożoności i trudności wyzwania, jakim jest nierówność, Piff ma również dobre wieści. (Prelekcja pochodzi z TEDxMarin).

Pomyślcie przez chwilę

o grze w Monopol.

W tej konkretnej grze

umiejętności, talent i szczęście

pomagające osiągnąć sukces

są nieistotne,

bo gra została zmanipulowana.

Macie lepszą sytuację.

Dostajecie więcej pieniędzy,

więcej możliwości wykonania ruchu

i lepszy dostęp do zasobów.

Myśląc o tym,

zapytajcie siebie,

jak świadomość

uprzywilejowania w ustawionej grze

zmienia sposób postrzegania siebie

i stosunek do drugiego gracza.

Na Uniwersytecie Kalifornijskim
przeprowadziliśmy badania,

by zbadać tę kwestię.

Zaprosiliśmy ponad 100 par

obcych sobie ludzi do laboratorium

i za pomocą rzutu monetą

jedną osobę z każdej pary

uczyniliśmy bogatszym graczem.

Dostała dwa razy więcej pieniędzy,

podwójną wypłatę

przy przejściu przez "Start"

i rzucała dwoma kostkami, a nie jedną,

więc miała więcej ruchów.

(Śmiech)

W ciągu 15 minut

obserwowaliśmy sytuację
przez ukryte kamery.

Dziś po raz pierwszy podzielę się

fragmentami naszych obserwacji.

Wybaczcie jakość dźwięku,

ale używaliśmy ukrytych kamer.

Na ekranie będą napisy.

Bogaty gracz: Ile masz 500-dolarówek?

Biedny gracz: Jedną.

Bogaty gracz: Serio?

Bogaty gracz: Ja mam 3. (Śmiech)

Ciekawe, czemu mi tyle dali.

Paul Piff: Gracze szybko pojmują,

że coś jest nie tak.

Jeden z nich ma więcej pieniędzy

niż drugi, a jednak

w miarę rozwoju gry

dało się zauważyć

ogromne różnice

w zachowaniu graczy.

Bogatszy gracz

poruszał się po planszy głośniej,

wręcz uderzając w nią pionkiem

z każdym krokiem.

Częściej okazywał przewagę

i niewerbalne znaki

wyrażające siłę

i zadowolenie.

Na stoliku umieściliśmy precelki.

Widać je w prawym dolnym rogu.

Umożliwiły nam obserwację zachowania.

Notowaliśmy, ile precli jedzą gracze.

Bogaty gracz: Te precle to podstęp?

Biedny gracz: Nie wiem.

Paul Piff: Gracze zrobili się podejrzliwi.

Zastanawiają się,

po co te precle.

Jeden nawet pyta,

czy to podstęp.

Mimo to, cała sytuacja

sprawia,

że bogatszy gracz je więcej precelków.

Bogaty gracz: Uwielbiam precelki.

(Śmiech)

Paul Piff: W miarę upływu czasu

zaczął wyłaniać się

ciekawy i dramatyczny wzorzec zachowań.

Bogatszy gracz

zaczął być nieuprzejmy
względem biedniejszego.

Miał coraz mniej zrozumienia

dla jego trudnej sytuacji,

a coraz częściej chełpił się

swoim materialnym sukcesem

albo tym, jak dobrze mu idzie.

Bogaty gracz: Stać mnie na wszystko.

Biedny gracz: Ile płacę?

Bogaty gracz: Wisisz mi 24 dolary.

Za chwilę nie będziesz mieć pieniędzy.

Kupuję. Ile mam kasy!

Mam tyle kasy, że się gubię.

Bogaty gracz 2: Zaraz wszystko wykupię.

Bogaty gracz 3: Kończy ci się kasa.

Teraz jestem nietykalny.

Paul Piff: A teraz coś

bardzo interesującego.

Po 15 minutach

poprosiliśmy graczy,
żeby opisali swoje doświadczenia.

Kiedy bogaci gracze

mówili o swoim zwycięstwie

w tej ustawionej grze...

(Śmiech)

opisywali, co zrobili,

aby kupić różne pola

i zasłużyć na wygraną.

Zwracali o wiele mniejszą uwagę

na różne aspekty tej sytuacji,

w tym na losowanie,

dzięki któremu przypadkowo

byli w lepszej sytuacji wyjściowej.

To fascynujące spostrzeżenie

na temat racjonalizacji przewagi.

Ta gra może być metaforą

pozwalającą zrozumieć społeczeństwo

i jego hierarchiczną budowę:

niektórzy mają bogactwo i status,

a inni nie.

Mają dużo mniej,

a także gorszy dostęp
do cenionych zasobów.

Przez ostatnie 7 lat wraz z kolegami

badałem skutki takich hierarchia.

Po przeprowadzeniu dziesiątek badań

pośród tysięcy uczestników

okazało się,
że wraz ze wzrostem zamożności

wykazywali oni
mniej współczucia i empatii,

a więcej roszczeniowości

i działań dla własnej korzyści.

Z badań wynika,

że to raczej bogatsi

nadają chciwości

i pogoni za własną korzyścią

pozytywną wartość moralną.

Dziś chcę poruszyć temat

konsekwencji ideologii własnego interesu.

Przekonam was,
że powinniśmy się nimi martwić

i na koniec wskażę możliwe rozwiązania.

Jedne z naszych pierwszych badań

dotyczyły zachowań pomocnych.

Psychologowie społeczni nazywają je

zachowaniami prospołecznymi.

Interesowało nas,

kto szybciej zaoferuje pomoc obcej osobie:

bogaty, czy biedny.

Jedno badanie polegało na zaproszeniu

bogatych i biednych osób do laboratorium

i podarowaniu im 10 dolarów.

Powiedzieliśmy uczestnikom,

że mogą zatrzymać 10 dolarów dla siebie

albo część tej sumy

oddać anonimowemu nieznajomemu.

Nigdy nie poznają osoby,

z którą mieliby się podzielić.

Obserwowaliśmy,
jakimi kwotami ludzie się dzielili.

Osoby zarabiające 25 000

a nawet mniej niż 15 000 dolarów rocznie

oddawały obcemu człowiekowi

44% więcej niż ci,

którzy zarabiają 150 000

czy 200 000 dolarów rocznie.

Dawaliśmy ludziom gry,

żeby zobaczyć, kto będzie oszukiwał,

by zwiększyć szansę na wygraną.

W jednej z takich gier
zmodyfikowaliśmy program tak,

że kostki nie dawały wyniku większego

od wyniku wybranego przez nas.

W tej grze nie było można
wyrzucić więcej niż 12.

Jednak im bogatsi byli gracze,

tym częściej oszukiwali,

aby wygrać 50 dolarów.

Czasami 3-4 razy częściej.

W innym badaniu sprawdzaliśmy,

czy uczestnicy wezmą cukierka

ze słoika, o którym wiedzieli,

że jest przeznaczony tylko dla dzieci.

(Śmiech)

Nie żartuję,

chociaż to brzmi jak żart.

Wyraźnie im powiedzieliśmy,

że to cukierki dla dzieci

z laboratorium obok.

Że teraz są na badaniach, ale to dla nich.

Obserwowaliśmy, ile cukierków
wezmą uczestnicy.

Bogaci brali

dwa razy więcej

niż biedni.

Badaliśmy też samochody,

ale nie byle jakie.

Sprawdzaliśmy, jak często
kierujący różnymi samochodami

łamali prawo.

W jednym badaniu sprawdzaliśmy,

czy kierowcy
ustąpią pierwszeństwa pieszemu,

czekającemu przed przejściem.

Jak wiecie, bo wszyscy tak robimy,

w Kalifornii prawo każe

zatrzymać się, gdy pieszy chce przejść.

Spójrzcie.

Po lewej nasz wspólnik

jako pieszy.

Podchodzi do przejścia.
Czerwone auto się zatrzymuje...

i zaraz wyprzedza je autobus,

który prawie przejechał naszego pieszego.

(Śmiech)

Tutaj droższy samochód.

Toyota Prius - przejeżdża,

tak, jak to BMW.

W ten sposób przebadaliśmy setki pojazdów

przez kilka dni

i notowaliśmy, który się zatrzymał.

Okazało się,
że wraz ze wzrostem wartości auta

kierowcy częściej łamali prawo.

Żadne z aut z najtańszej kategorii

nie złamało prawa.

Prawie 50% aut z najdroższych marek

złamało prawo.

Z dalszych badań wynikło,

że bogatsze osoby
częściej kłamią w czasie negocjacji,

wspierają nieetyczne zachowania w pracy

na przykład kradzież z kasy,

branie łapówek i okłamywanie klientów.

Nie twierdzę,

że tylko bogaci

postępują zgodnie z tymi wzorcami.

Moim zdaniem,

wszyscy na co dzień

podejmujemy decyzje,

czy i kiedy przedłożyć

swój interes nad innych.

To zrozumiałe,

bo amerykański sen

polega na tym, że wszyscy

mają szansę na sukces,

jeśli ciężko pracują.

Czasem oznacza to,

że trzeba przedłożyć własne dobro

nad dobro innych.

Z badań wynika jednak,

że im człowiek bogatszy,

tym częściej dąży do sukcesu

i osiągnięć

kosztem innych osób.

Tutaj mamy wykres
średniego dochodu gospodarstwa domowego

w grupie 1/5 najlepiej sytuowanych
i 5% najbogatszych

w ostatnich 20 latach.

W 1993 roku różnice dochodu

między kwintalami populacji

były znaczne.

Widać je wyraźnie.

Przez 20 lat te różnice

urosły do rozmiarów przepaści

pomiędzy tymi na górze a resztą.

Najbogatsze 20% naszej populacji

posiada 90% zasobów w kraju.

Osiągnęliśmy niespotykany poziom

nierówności ekonomicznej.

Oznacza to nie tylko,

że coraz więcej zasobów
jest w rękach coraz mniejszej grupy osób,

ale że amerykański sen

oddala się coraz bardziej

poza zasięg coraz większej liczby osób.

Jeśli nasze wnioski,

że im człowiek bogatszy,

tym bardziej czuje się
upoważniony do bogactwa

i tym częściej stawia swoje dobro

nad dobro innych

oraz chętniej działa w swoim interesie,

to nie ma nadziei,

na zmianę tych tendencji.

Wręcz można argumentować,

że będzie gorzej.

Tak by to wyglądało,
gdyby tendencje utrzymały się

na takim samym poziomie przez 20 lat.

Powinniśmy zainteresować się

nierównością ekonomiczną

nie tylko ze względu na tych,

którzy są na dole hierarchii,

ale dlatego, że grupy

o znacznej nierówności ekonomicznej

radzą sobie gorzej jako całość.

Wiele przekonujących badań

przeprowadzonych
przez najlepsze laboratoria

wskazuje na całe obszary życia

cierpiące

w wyniku wzrostu nierówności.

Ruchliwość społeczna,
rzeczy dla nas ważne,

zdrowie, zaufanie społeczne -

wszystko się pogarsza
ze wzrostem nierówności.

Natomiast negatywne zjawiska

występujące w społeczeństwie:

jak otyłość, przemoc,

liczba więźniów i karanych,

rosną ze wzrostem nierówności.

Nie dotyka to

ograniczonej grupy, ale konsekwencje

ponoszone przez całe społeczeństwo.

Doświadczają ich nawet ci na górze.

Co można z tym zrobić?

Taki samonapędzający się ciąg

groźnych konsekwencji.

Wydaje się, że nie da się go kontrolować

i mu zaradzić,

a jednostka pozostaje bezradna.

Z naszych badań laboratoryjnych wynika,

że wystarczą

drobne interwencje psychologiczne,

niewielkie zmiany w wartościach,

delikatne pchnięcia w odpowiednią stronę,

aby egalitaryzm i empatia
wróciły na odpowiedni poziom.

Przypomnienie ludziom

o zaletach współpracy

albo życia społecznego

sprawiało, że bogatsi stają się

równie egalitarni jak osoby biedne.

Jedno z naszych badań polegało

na wyświetleniu krótkiego filmu
o biednych dzieciach,

który miał przypomnieć badanym

o potrzebach innych.

Po projekcji obserwowaliśmy,

jak chętnie ludzie poświęcali czas

obcej osobie z laboratorium,

która potrzebowała pomocy.

Godzinę po obejrzeniu filmu

bogaci byli gotowi poświęcić

swój czas tak samo chętnie

jak biedni.

Sugeruje to, że omawiane różnice

nie są wrodzone i niezmienne,

ale podatne na kształtowanie

poprzez zmianę wartości,

delikatne pobudzanie współczucia

i empatii.

Poza środowiskiem laboratoryjnym

już widać zmiany w społeczeństwie.

Jeden z najbogatszych Amerykanów,
Bill Gates,

w czasie swojej przemowy
na rozdaniu dyplomów w Harvardzie

poruszył problem nierówności społecznej

jako najtrudniejszego wyzwania.

Mówił o sposobach walki z nią.

Powiedział: "Ludzkość dokonuje

największych postępów
nie poprzez odkrycia,

ale poprzez ich zastosowanie

w zwalczaniu nierówności".

W inicjatywie Giving Pledge

ponad 100 najbogatszych Amerykanów

zapisało w testamencie

połowę swojego majątku
na cele dobroczynne.

Pojawiają się też

spontaniczne, oddolne inicjatywy

jak We are the One Percent,

Resource Generation

czy Wealth for Common Good,

poprzez które najbogatsi członkowie

naszego społeczeństwa,

1% najbogatszych w Stanach

i bogaci z całego świata

wykorzystują swoje zasoby,

i robią to młodzi i starsi.

Wykorzystują swoje przywileje

i pozycję ekonomiczną

do walki z nierównością

poprzez wspieranie polityki socjalnej,

zmian w wartościach

i zachowaniach.

Mimo, że to wbrew ich interesom,

to mogą wskrzesić amerykański sen.

Dziękuję.

(Brawa)