İnsan feromonunun kokulu gizemi

Kokularımız bizi daha seksi yapar mı? Popüler bilim onaylıyor evet - feromonlar koltuk altlarımızdan potansiyel eşlere cinsellik ve çekicilikle ilgili kimyasal sinyaller gönderiyor. Fakat, duyduğunuzun aksine, insanların bu koku moleküllerine sahip olduğunu onaylayan nihai bir araştırma yok. Bu aydınlatıcı konuşmada, hayvanbilimci Tristram Wyatt şimdiki feromon araştırmasındaki temel eksiklikleri açıklıyor ve kokumuzda birleşen büyüleyici, potansiyel hayat kurtarıcı bilginin kilidini açacak bir geleceğin umudunu paylaşıyor.

"Feromon" güçlü çağrışımları olan bir sözcük.

Akla seks, ayrılık, kontrolün yitirilmesi gibi şeyler getiriyor.

Sözcük olarak çok büyük bir öneme sahip.

Ama sadece 50 yıldır kulllanılıyor.
1959 yılında türetildi.

Günümüzde, bu sözcüğü internette aratacak olursanız,

-muhtemelen aratmışsınızdır-

karşınıza milyonlarca sonuç çıkar

ve karşınıza çıkan bu sitelerin neredeyse tamamı

arzu edilmenizi sağlayacak birşeyler satmaya çalışır

aşağı yukarı 10 dolar karşılığında.

Bu çok cazip bir fikir,

bahsettikleri moleküller

bilimsel gerçeklermiş gibi gelir.

Uzun uzun isimleri vardır;

androstenol, androstenon

androstenedione...

Bu böyle sürüp gider,

işin içine bir de beyaz laboratuvar önlükleri katılınca

aklınıza ister istemez, bunun arkasında

büyük bir bilimsel çalışma varmış gibi gelir.

Ama ne yazık ki bunlar aldatıcı bilimle desteklenen

içi boş iddialardan ibaret.

Asıl sorun, insan feromonu üzerinde

çalışan ve makaleleri önemli dergilerde

yayınlanan pekç ok

başarılı bilim insanı olmasına karşın

temelde

yapılan onca kapsamlı deneye rağmen

bunun arkasında bilimin bulunmaması.

Çünkü temeli bir sorunsala dayanmaktadır;

insanın ürettiği bütün kokular

sistematik bir biçimde incelenememiştir.

-ki binlerce molekülden bahsetmek mümkündür.

Memeli canlılar olarak bizler bir sürü koku salgılarız.

Hangi moleküllerin gerçekten feromon olduklarını

anlamaya yönelik hiçbir sistematik çalışma yapılmadı.

Sadece birkaç tanesi cımbızlanarak alınır

ve tüm bu deneyler bu çalışmalara dayandırılır,

fakat bu geçerli bir kanıt oluşturmaz.

Kokunun insanlar için

önemsiz olduğu anlamına gelmez bu.

Önemlidir ve konunun meraklısı çoktur,

onlardan biri de Napolyon'du.

Bilindiği üzere, belki anımsarsınız.

Savaşa giderken sevgilisi

İmparatoriçe Josephine'e bir mektup yazar,

"Sakın yıkanma. Eve dönüyorum." der.

(Gülüşmeler)

Yani, kendisi eve varmadan sevgilisinin

kokusunun bir zerresini dahi kaybetmek istemiyordu.

Günümüzde bazı internet siteleri

bu durumu tuhaflık olarak nitelendiriyor.

Öteki taraftan,

kendi kokumuzu gidermek için harcadığımız para kadar

bu kokuları parfüm şeklinde

satın almak için harcıyoruz.

Parfüm, işi milyon dolarlık bir pazar.

Konuşmanın geri kalanında sizlere

feromonların gerçekte ne olduklarını anlatmak ve

insanların niçin feromonlara sahip olması

gerektiğini açıklamak;

feromonlar hakkında doğru bilinen yanlışları göstermek

ve konuşmamın sonunda

izlememiz gereken yola dair umut veren

bir gelişmeden söz etmek istiyorum.

Antik Yunanlılar, köpeklerin

birbirlerine gizli mesajlar gönderdiklerini biliyorlardı.

Kızışan dişi köpek

kilometreler boyunca

gizli bir mesaj gönderiyordu;

bu mesaj sesle değil kokuyla iletiliyordu.

Dişi köpeğin kokusunu bir kumaş parçasına sürdüğünüzde

köpekler bu kumaşın peşinden koşarlardı.

Bu etkiyi bilen kişi için

asıl sorun

meolekülleri saptayamamaktı.

Kimyasal olduğu ortaya koyulamıyordu.

Bunun nedeni ise, elbette

bu hayvanların her birinin

çok küçük miktarlarda koku üretmesi

ve köpek örneğinde ise

erkek köpeklerin kokuyu alabilirken, insanların alamamasıdır.

1959 yılında Alman bir ekip,

bu melokülleri aramakla geçen 20 yılın ardından

ilk feromonu keşfedip saptayabildiler.

Buldukları molekül, ipek güvesinin seks feromonuydu.

Adolf Butenandt ve ekibinin
bu tercihlerinin önemli bir gerekçesi vardı,

çünkü kimyasal analizi mümkün kılmak için

yarım milyon güveye ihtiyaçları vardı.

Feromon analizinin

nasıl yapılacağına ilişkin modeli yarattı.

Temelde sistematik bir yaklaşımla

yalnızca söz konusu molekülün

-bütün diğer moleküller hariç-

erkek güveleri uyardığını gösterdi.

Analizi, titizlikle yürüttü.

Molekülü sentezleyerek

sentez melokülü erkekler üzerinde denedi

böylece tepki vermelerini sağlayarak

molekülün oynadığı rolü gösterdi.

Daire kapanmış oluyordu.

İnsanlar üzerinde daha önce denenmeyen şey budur:

sistematik biçimde ortaya koyma.

Bu yeni kavram ile birlikte

yeni bir sözcük ihtiyacı doğdu,

bu sözcük "feromon" didi

ve aslında taşınan heyecan anlamına gelir,

bireyler arasında taşınan heyecan.

1959 yılından bu yana feromonlar

dişi ve erkek hayvanlar arasında

hayvanlar aleminin her köşesinde keşfedildi.

Su altında balıklar ve ıstakozlar

için de durum farklı değil.

Aklınıza gelen hemen her memeliye ait

bir feromon saptandı

ve tabi pek çok böcek de bunlara dahil.

Hayvanlar aleminin bir ucundan ötekine

feromonların var olduğunu artık biliyoruz.

Peki ya insanlar?

Öncelikle, tabi ki,

bizler de memeli canlılarız

ve memelilerin kokusu vardır.

Köpeği olan herkesin söyleyebileceği gibi,

biz de, onlar da kokarız.

Fakat insanların da feromonlara sahip olduklarını

düşünmemizin asıl nedeni

bizler büyürken meydana gelen değişiklikler.

Ergenlik çağındaki bireylere ait

bir odanın kokusu

çocuklara ait bir odanın kokusundan oldukça farklıdır.

Değişen nedir peki? Ergenlik, elbette.

Kasık bölgesinde ve

koltuk altlarındaki kıllanmalar başlar,

bu bölgelerdeki bezler salgılamaya başlar,

kokuda meydana gelen değişikliğin asıl sebebi budur.

Başka türlü bir memeli olsaydık,

ya da herhangi bir memeli,

şöyle derdik,

"Feromonlardan kaynaklanıyor olmalı,"

ve olaya daha doğru bakabilirdik.

Ancak bazı sorunlar var, asıl neden bu.

Bence insanlardaki feromonları

olması gerektiği kadar aramadık.

Bu konuda gerçekten sıkıntılar var.

Bunlardan ilki

biraz da şaşırtıcı.

Kültür hakkında.

Güveler, neyin koklanacak kadar iyi olduğunu

öğrenmezler, fakat insanlar öğrenir.

Yaklaşık dört yaşına gelinceye kadar

ne kadar kötü olursa olsun her koku

ilginç gelir.

Biliyorum, anne-babalarının başlıca görevi

çocukların kakalarına parmak sokmalarını engellemek,

ama koklaması her zaman güzeldir.

Zamanla neyin güzel olmadığını öğreniriz.

Bu arada neyin güzel olmadığını öğrenirken

öğrendiğimiz şeylerden bir tanesi de

neyin güzel olduğu.

Arkamda gördüğünüz peynir

İngiliz değilse de Britanya lezzeti.

Küflü mavi Stilton peyniri.

Farklı ülkelerden insanlar için
bu peyniri sevmek akıl almaz birşey.

Her kültürün kendine özgü yiyecekleri

ve milli lezzetleri vardır.

İzlandalıysanız,

milli yiyeceğiniz

köpekbalığı eti olurdu.

Bütün bunlar sonradan edinilmiş damak tatlarıdır,

fakat neredeyse kimliği oluşturur.

Grubun bir parçası olduğunuzu gösterir.

İkincisi koku duyusudur.

Hepimizin benzersiz bir koku dünyası vardır,

aldığımız kokular bakımından

birbirinden tamamen farklı bir dünya duyumsarız.

Koku duyusu, şifresi en zor kırılan

duyu olmuştur.

Richard Axel ve Linda Buck'a

kokunun işleyişine ilişkin çalışmalar için verilen

Nobel Ödülü

henüz 2004'te sahibini bulabilmiştir.

Gerçekten zor bir konudur,

fakat özünde sinirler beyinden

burna ulaşırlar

ve burnun içinde dışarıdaki havaya doğru açılan

bu sinirler üzerinde reseptörler bulunur

ve koklama sırasında içeri giren koku molekülleri

bu reseptörlerle etkileşime girer

ve bağ kurulması durumunda sinire doğru bir sinyal gönderir

ve bu sinyal beyin tarafından algılanır.

Tek bir tür reseptörümüz yoktur.

Bir insanda yaklaşık

400 çeşit reseptör bulunur

ve reseptörlerin bir araya gelmesi sayesinde

beyin neyi kokladığını bilir

ve reseptörlerin tetiklediği sinir hücreleri

beyne tümleşik biçimde

mesajlar gönderir.

Ancak durum bu kadar basit değil,

çünkü 400 reseptörün herbiri

çeşitli varyasonlar halinde oldukları için

sahip olduğunuz varyasyona bağlı olarak

kişnişi, kişniş yaprağını veya bitkinin kendisini

ya hoş ve lezzetli birşey olarak

ya da sabun gibi duyumsayabilirsiniz.

Herbirimizin kendine ait koku dünyası vardır.

Bu durum, kokuyla ilgili yapılacak her türlü çalışmayı

karmaşık hale getirir.

Koltuk altlarını tartışmalıyız

Benimkiler gayet hoştur.

Size koklatmayacağım, elbette.

Fakat çoğu insan feromonları

işte burada arar.

Çok geçerli bir nedeni vardır;

büyük maymunların koltuk altları

karakteristik özellikleridir.

Diğer primatların koku bezleri

vücutlarının başka yerlerindedir.

Büyük maymunların koltuk altları

salgı bezleriyle kaplıdır.

Bunlar sürekli olarak muazzam ölçülerde

koku molekülleri üretirler.

Bezlerden salgılandıklarında

moleküller kokusuzdurlar

Kesinlikle kokmazlar.

Kıl örtüsünün üzerinde büyüyen

muhteşem bakteriler

bildiğimiz ve sevdiğimiz

kokuları üretirler.

Olur da kokunun azalmasını isterseniz

koltuk altındaki kılları almak

bakteri habitatını azaltmada

oldukça etkili bir yöntemdir

ve sonrasında çok daha uzun süre

daha az koktuklarını

görürsünüz.

Ama koltuk altı kıllarına odaklanmış olsak da,

Bence bu bir dereceye kadar çünkü bunlar insanlardan

örnek olarak isteyebileceğimiz en az utanç verici yer.

Aslında bir evrensel cinsellik feromonunu orada

aramamamız gerektiğinin başka bir sebebi var

ve çünkü dünya popülasyonunun yüzde 20'sinin

benimkisi gibi kokan koltukaltı kılı yok.

Ve bunlar Çin'den, Japonya'dan, Kore'den ve

kuzeydoğu Asya'nın başka bölgelerinden insanlar.

Onlar basitçe bakterilerin, her zaman koltukaltı kıllarının

karakteristiği olarak düşündüğümüz, etnik merkezli tarzda

kokuları üretmek için kullanmayı sevdikleri bu kokusuz

habercileri salgılamıyor.

Yani dünyanın yüzde 20'sine bu durum uymuyor.

Yani insan feromonlarını ararken

ne yapıyor olmalıyız?

Onlara sahip olduğumuza gerçekten ikna olmuş durumdayım.

Diğer memeli olan herkes gibi bizler de memeliyiz

ve muhtemelen biz de onlara sahibiz.

Ama yapmamız gereken şey

en başa geri dönmek

ve temel olarak bütün vücudumuza bakmak.

Ne kadar utanç verici olsa da,

araştırmamız ve kimsenin cesaret

edemediği ilk zamanlara geri dönmemiz gerekiyor.

Zor olacak,

utanç verici olacak fakat bakmamız gerekiyor.

Ayrıca Butenandt'ın ipekböceği güvesini incelerken

kullandığı fikirlere geri dönmemiz gerekiyor.

Geri dönüp, sistemli bir şekilde

üretilen bütün moleküllere bakmalıyız

ve hangilerinin gerçekten alakalı olduğuna çalışmalıyız.

Basitçe bir çift bulup "Onlar yapıyor" demek

yeterince iyi değil.

İddia ettiğimiz etkilere gerçekten sahip olduklarını

ispatlamak zorundayız.

Gerçekten çok etkilendiğim bir takım var.

Fransa'da bulunuyorlar ve bir önceki başarıları

tavşan memeli feromonunu tespit etmekti.

Şimdi dikkatlerini

bebek ve annelere çevirdiler.

Bu bir bebeğin annesinin göğsünden

süt emmesini gösteriyor.

Meme ucu bebeğin başı tarafından

tamamen kaplanmış durumda

ama siz okla gösterilen

beyaz damlacığı fark edeceksiniz

bu gözenekli salgı bezinden bir salgı.

Şimdi, hepimiz bunlara sahibiz, erkekler ve kadınlar

ve bunlar meme ucunun etrafındaki küçük çıkıntılar

ve eğer emziren bir kadınsanız

bunlar salgı salgılamaya başlar.

Bu çok ilginç bir salgılama.

Benoist Schaal ve takımının bu salgılamanın etkisinin

basit bir bioanalizin etkisi ile ne olabileceğini araştırmak için

geliştirmiş olduğu

basit bir test.

Bu uyuyan bir bebek

ve burnunun altına temiz bir cam çubuk yerleştirdik.

Bebek hiç ilgi göstermeden

uyumaya devam etti.

Ama eğer salgı bezlerinden salgı üreten

herhangi bir anneye gidersek

yani tanıma ile ilgili değil,

herhangi bir anneden olabilir,

salgıyı alırsak

ve şimdi bebeğin burnunun altına koyarsak,

çok farklı bir tepki alırız.

Bu bir eksperin hazza tepkisidir

ve ağzını açar

dilini dışarı çıkarır

ve emmeye başlar.

Şimdi, herhangi bir anneden olmasına rağmen,

gerçekten bir feromon olabilir.

Bu bireysel tanıma ile ilgili değil.

Herhangi bir anne yapacaktır.

Peki bu neden önemli,

basitçe çok ilginç olmasının dışında.

Çünkü kadınlar sahip oldukları gözenekli salgı bezleri

sayısı olarak çeşitlilik gösterir

ve bebeklerin emmeye başlama huzuru ile

kadının sahip olduğu gözenekli salgı bezi sayısı

arasında bir ilişki mevcut.

Kadın ne kadar fazla salgı üretirse

bebek de o kadar çabuk emecektir.

Eğer bir memeli iseniz,

hayatınızdaki en tehlikeli zaman

doğduktan sonraki ilk birkaç saattir.

İlk sütünüzü içmek zorundasınız

ve eğer içmezseniz, yaşayamazsınız.

Ölürsünüz.

Birçok bebek aslında ilk besinini almayı

zor bulsa da

çünkü doğru uyarıcıyı almıyorlar,

eğer o molekülün ne olduğunu belirleyebilirsek

ve Fransız takım çok temkinli

ama eğer molekülü belirleyebilirsek,

onu sentezleyebilirsek, böylece prematüre bebeklerin

emzirilmesi ve her bebeğin yaşamak için

daha iyi bir şansa

sahip olması anlamına gelir.

Yani tartışmak istediğim şey bu sistematik ve

gerçek bilimsel yaklaşımın feromonların

gerçekten anlaşılabilir bir hale gelebileceğinin

bir örneği.

O zaman her türlü medikal müdahale olabilir.

İnsanların şu anda bilmediğimiz

feromonlarla yaptığı

her türlü şey olabilir.

Hatırlamamız gereken şey ise

feromonlar sadece cinsellik ile ilgili değil.

Bir memelinin hayatıyla ilgili

olan her çeşit şey ile alakalı.

Yani daha ileri gidin ve daha fazlası için araştırın.

Bulunacak çok fazla şey var.

Çok teşekkür ederim.

(Alkışlar)