Steven Pinker over de mythe van geweld

Steven Pinker brengt de afname van geweld in kaart, van bijbelse tijden tot heden, en betoogt dat -- al lijkt het onlogisch en zelfs obsceen gezien Irak en Darfur -- we in de meest vreedzame periode leven in het bestaan van de mensheid.

Beelden als deze, van het concentratiekamp Auschwitz,

zijn in ons bewustzijn gegrift tijdens de 20e eeuw

en hebben ons een nieuwe kijk gegeven op wie we zijn,

waar we vandaan komen en de tijd waarin we leven.

Tijdens de 20e eeuw zijn we getuige geweest van de gruweldaden

van Stalin, Hitler, Mao, Pol Pot, Rwanda en andere genocides,

en ook al is de 21e eeuw pas zeven jaar oud,

zijn we alweer getuige geweest van onophoudende genocide in Darfur

en de dagelijkse verschrikkingen in Irak.

Dit heeft geleid tot een algemeen begrip van onze situatie,

namelijk dat de moderne tijd ons vreselijk geweld heeft gebracht en dat de

oorspronkelijke mens in harmonie leefde,

waarvan we tot onze schrik zijn verwijderd. Hier is een voorbeeld van een

opiniestuk op Thanksgiving in de Boston Globe een paar jaar geleden

waarin de schrijver schreef: "Het Indianenleven was moeilijk

maar er waren geen werkeloosheidsproblemen,

de samenleving harmonieus, middelenmisbruik onbekend,

misdaad bestond nauwelijks, de enige oorlogen waren tussen stammen

waren vooral ritueel en resulteerden zelden in een willekeurige

of algehele slachting". Afijn, jullie kennen deze mooipraterij.

We leren het onze kinderen, we horen het op t.v. en

lezen het in verhalen. De oorspronkelijke titel van deze sessie

was: "Alles Wat Je Weet Is Fout", en ik ga bewijzen leveren

dat dit specifieke deel van ons algemene weten fout is:

dat onze voorouders in feite veel gewelddadiger waren dan wij,

dat geweld aan het afnemen is sinds lange tijd,

en dat we nu wellicht in de meest vreedzame tijd leven sinds het menselijk ontstaan.

Nu, in het decennium van Darfur en Irak,

lijkt een stelling als deze misschien iets als tussen hallucinatoir

en obsceen. Maar ik ga proberen u te overtuigen

dat dat het juiste beeld is. De afname van geweld

is een fractaal fenomeen. Je kunt het door de millennia,

de eeuwen, de decennia en door de jaren zien,

maar er lijkt wel een keerpunt te zijn geweest aan het begin

van de Eeuw van de Rede in de 16e eeuw. Men ziet het

over de hele wereld, hoewel niet homogeen.

Het is vooral duidelijk in het westen, beginnend bij Engeland

en Nederland rond de tijd van de Verlichting.

Laat me u meenemen op een reis door verschillende krachtige tientallen --

van millenniumschaal tot jaarschaal --

om u hiervan te overtuigen. Tot 10.000 jaar terug, leefden alle

mensen als jager-verzamelaars, zonder vaste verblijfplaats

of bestuur. En dit is de toestand waarvan algemeen gedacht wordt

dat er fundamentele harmonie heerste. Maar de archeoloog

Lawrence Keeley, die naar de hoeveelheid ongevallen

keek onder de jager-verzamelaars -- wat onze beste bron is

van bewijs over deze levenswijze -- laat een heel andere conclusie zien.

Hier is een grafiek die hij heeft samengesteld

waaruit het percentage 'mannelijke doden door oorlog'

blijkt in een aantal fouragerende of jager-verzamelaars samenlevingen.

De rode staven corresponderen met de mogelijkheid dat een man

zal sterven door de hand van een andere man, in tegenstelling tot

natuurlijke oorzaken, in verscheidene fouragerende samenlevingen

in de Hooglanden van Nieuw Guinea en het Amazone Regenwoud.

En het bereikt een aantal van een kans van bijna 60 procent dat een man zal sterven

door de hand van een andere man tot, in het geval van de Gebusi,

een luttele kans van 15 procent. De kleine blauwe staaf in de linker-

onderhoek zet zich af tegen de corresponderende statistiek van de V.S.

en Europa in de 20e eeuw, en behelst alle sterfgevallen van

beide Wereldoorlogen. Als het dodental in stammenoorlogen zou prevaleren

tijdens de 20e eeuw, zouden er twee miljard doden zijn in plaats van 100 miljoen.

Op de millenniumschaal kunnen we ook kijken naar

de levenswijze van vroege beschavingen zoals beschreven

in de bijbel. In deze veronderstelde bron van onze morele waarden

kan men beschrijvingen lezen van wat verwacht werd tijdens oorlog,

zoals het volgende uit Numeri 31: "En zij trokken ten strijde,

tegen Midjan, zoals de Here Mozes geboden had

en doodden alle mannen. En Mozes zeide tot hen:

'Hebt gij alle vrouwen laten leven? Nu dan, doodt al wat onder

de jeugdigen van het mannelijk geslacht is en alle vrouwen die gemeenschap

met een man hebben gehad, maar alle jeugdigen onder de vrouwen,

die geen gemeenschap met een man hebben gehad, zult gij voor u laten leven.'"

Met andere woorden: dood de mannen en kinderen, maar de maagden mag

je in leven houden, zodat je hen kunt verkrachten.

U kunt vier of vijf passages in de bijbel vinden met deze strekking.

Ook leest men in de bijbel dat de doodstraf

een geaccepteerde straf was voor misdaden als homoseksualiteit,

overspel, godslastering, afgoderij, het tegenspreken van je ouders --

(Gelach) -- en stokken oppakken op Sabbat.

Laten we de zoomlens een niveau

dichterbij klikken en naar de eeuwenschaal kijken.

Hoewel we geen statistieken hebben voor oorlogen vanaf

de Middeleeuwen tot moderne tijden,

weten we het van conventionele geschiedenis; het bewijs

was er al die tijd dat er een vermindering was in

sociaal gesanctioneerde vormen van geweld.

Bijvoorbeeld, elke sociale geschiedenis onthult dat verminking en martelen

routine waren in misdaadstraffen. Het soort overtreding wat nu

een boete oplevert, zou in die dagen resulteren in het

afsnijden van je tong, het afsnijden van je oren, met blindheid worden geslagen,

een hand die wordt afgehakt, enzovoort.

Er waren talloze ingenieuze vormen van sadistische doodstraffen:

de brandstapel, van de ingewanden ontdoen, radbraken,

gevierendeeld worden door paarden, enzovoort.

De doodstraf was een straf voor een veelheid aan niet-gewelddadige misdaden:

kritiek hebben op de koning, brood stelen. Slavernij was natuurlijk

een uitgelezen arbeidsbeparende methode, en wreedheid was

een populaire vorm van vermaak. Een sprekend voorbeeld

was het verbranden van katten: een kat werd op een toneel

gehesen en neergelaten in een vuur,

en de kijkers gilden van het lachen terwijl de kat, jankend van pijn,

levend verbrandde.

Wat te zeggen van één-op-één moord? Daarvan zijn goede statistieken,

want vele gemeenschappen registreerden doodsoorzaken.

De criminoloog Manuel Eisner

doorzocht alle historische data van Europa

naar moordaantallen in elk dorp, gehucht, stad en gewest

die hij kon vinden, en hij vulde het aan met

nationale data vanaf dat landen statistieken gingen bijhouden.

Hij zette het uit op een logarithmische schaal, vanaf 100 doden

per 100.000 mensen per jaar, wat ongeveer het aantal moorden

was in de Middeleeuwen. En het cijfer keldert naar beneden

tot minder dan één moord per 100.000 mensen per jaar

in zeven of acht Europese landen. Dan is er een kleine toename

in de jaren '60. De mensen die zeiden dat rock 'n roll zou leiden

tot verval van morele waarden raakten een kern van waarheid.

Maar er was een twee keer zo grote afname

van moorden vanaf de Middeleeuwen tot heden.

De knik verscheen begin 16e eeuw.

Laten we inzoemen op de decenniumschaal.

Volgens non-gouvernementele organisaties

die zulke statistieken bijhouden in Europa en Amerika sinds 1945,

is er een scherpe daling in oorlogen tussen staten,

in dodelijke rassenrellen of pogroms en in militaire coups,

zelfs in Zuid-Amerika. Wereldwijd is er een scherpe daling

van doden door oorlogen tussen staten. De gele staven laten het

aantal doden per oorlog per jaar zien van 1950 tot heden.

Zoals u ziet, daalt het dodental van 65.000 doden

per conflict per jaar in 1950, tot minder dan 2000 doden

per conflict per jaar in dit decennium. Hoe gruwelijk dit ook is.

Zelfs op de jaarschaal kan men de afname van geweld zien.

Sinds het einde van de Koude Oorlog zijn er minder burgeroorlogen,

minder genociden -- een daling van 90 procent sinds na-oorlogse pieken --

en zelfs een omkering van de 60er jaren opleving in moord en geweld.

Dit is van de FBI gestandaardiseerde misdaadstatistieken: u kunt zien

dat de mate van geweld in de 50er en 60er jaren tamelijk laag was,

toen vloog het omhoog voor een aantal decennia en begon dan

aan een steile daling begin negentiger jaren, zodat het terug zakte

tot bijna het niveau van de zestiger jaren.

President Clinton, als u hier bent, dank u.

(Gelach)

Dus is de vraag waarom zoveel mensen verkeerd denken

over zoiets belangrijks? Ik denk dat er verscheidene redenen zijn.

Eén daarvan is dat we betere verslaglegging hebben: de journalistiek

is een betere verslaglegger van oorlogen in de wereld

dan de 16e eeuwse monniken waren.

Er is een cognitieve illusie: wij cognitief psychologen weten dat hoe makkelijker

men zich een bepaald voorval kan herinneren,

hoe hoger de kans is dat men zich ermee verbindt.

Dingen die we in de krant lezen met walgelijke beelden erbij

zetten zich vaster in het geheugen dan verslagen van grotere aantallen

mensen die aan ouderdom in bed sterven. Er zijn krachtenvelden in

opinie- en lobbypraktijken: niemand trekt observeerders, advocaten

en donoren door te zeggen dat

"dingen gewoon beter en beter lijken te worden."

(Gelach)

Er is schuldgevoel over hoe we autochtone volken behandelden

in het moderne intellectuele leven, en onwil te onderkennen dat

er ook maar iets goed kan zijn aan de westerse cultuur.

En natuurlijk, onze veranderde waarden kunnen sneller gaan dan onze gedragsverandering.

Eén van de redenen dat geweld minder werd

is dat men de slachtingen en het geweld beu was.

Een proces dat door lijkt te zetten,

maar als het gedrag overtroffen wordt door de normen

zien de dingen er meer barbaars uit dan het geval is

gemeten naar historische standaarden. Nu worden we opgeschrikt -- en terecht --

als er een paar moordenaars geëxecuteerd worden met dodelijke injecties

in Texas, na een 15 jaar lang durend proces. We bedenken niet

dat een paar honderd jaar geleden, ze misschien op de brandstapel

terecht kwamen voor het bekritiseren van de koning na een proces

van slechts 10 minuten -- en inderdaad werd dat steeds weer

gedaan. Nu zien we de doodstraf als

bewijs van hoe laag ons gedrag kan zinken,

in plaats van hoe hoog onze normen zijn gestegen.

Dus, waarom is geweld afgenomen? Niemand weet het,

maar ik heb vier verklaringen gelezen waarin, denk ik,

allemaal een kern van waarheid zit. De eerste: misschien

had Thomas Hobbes gelijk. Hij beweerde dat

het leven in natuurlijke staat "solitair, arm, gemeen, bruut

en kort" was. Niet omdat, zo beargumenteerde hij,

de mens fundamenteel bloeddorstig is,

of een agressief instinct of territoriale motieven heeft,

maar vanwege de logica van anarchie. In staat van anarchie

ligt de constante verleiding je buren bij voorbaat te overvallen,

voordat zij jou overvallen. Onlangs maakte Thomas Schelling

de vergelijking met een huiseigenaar die gerommel hoort

in de kelder. Als goed Amerikaan heeft hij een pistool

in de nachtstand, trekt zijn geweer en gaat naar beneden.

Dan ziet hij een inbreker, met een geweer in zijn hand.

Allebei denken ze,

"Ik wil die vent niet vermoorden, maar hij doet dat dadelijk met mij.

Ik zal hem maar doodschieten voor hij mij doodschiet,

vooral omdat, ook al wil hij mij niet vermoorden,

hij waarschijnlijk bang is dat ik hem vermoord

voordat hij mij vermoordt". Enzovoort.

Jager-verzamelaars doorlopen deze gedachtengang

en vallen hun buren aan uit angst eerst door hen aangevallen te worden.

Een manier met dit probleem om te gaan is afschrikking:

je valt niet eerst aan, maar je hebt een algemeen bekend beleid

dat je brute wraak zal nemen als je wordt aangevallen.

Het enige is dat dit beleid

als bluf gezien kan worden, dus alleen werkt als het

geloofwaardig is. Daarvoor moet je alle beledigingen wreken

en alle rekeningen vereffenen, wat leidt tot bloedige vendetta's.

Het leven wordt een episode van de Soprano's. Hobbes' oplossing,

de "Leviathan", was dat als de autoriteit voor gelegitimeerd gebruik

van geweld was gebed in een enkele democratische agentschap -- een leviathan --

dan zou zo'n staat de verleiding van aanvallen kunnen verminderen,

omdat elke vorm van agressie bestraft wordt,

zodat de winst nul zou zijn. Het zou de verleiding wegnemen

om bij voorbaat aan te vallen uit angst aangevallen te worden.

En het neemt de noodzaak weg van vergelding van minimale provocatie

om je afschrikmiddel geloofwaardig te maken. Waardoor het zou leiden

tot een bepaalde mate van vrede. Eisner, de man die de moordgetallen

in kaart bracht, niet zichtbaar op de eerdere dia --

beargumenteerde dat het tijdstip van afname van moord in Europa

samenviel met het opkomen van gecentraliseerde staten.

Dat is een ondersteuning voor de leviathan-theorie.

Wat het ook ondersteunt, is het feit dat we heden erupties van geweld

zien in gebieden van anarchie: in falende staten, ineengestorte rijken,

grensgebieden, maffia's, straatbendes enzovoort.

De tweede verklaring is dat in vele periodes en plaatsen

een wijdverbreid sentiment heerst dat leven goedkoop is.

In vroegere tijden, toen lijden en vroege dood gebruikelijk waren

in je eigen leven, had men minder moeite dit bij anderen te veroorzaken.

Nu technologie en economische efficiëntie het leven

verlengen en plezieriger maken, kent men alle leven een hogere waarde toe.

Dit was een argument van de politicoloog James Payne.

Een derde verklaring behelst het concept van een "non-zero sum game"

en is uitgewerkt in het boek Non-Zero door de journalist

Robert Wright. Wright wijst erop dat in bepaalde situaties

samenwerking, inclusief geweldloosheid, beide partijen bevoordeeld

in een interactie. Zoals gewin bij handel als twee partijen hun

winsten verhandelen en er beide voordeel aan hebben, of als twee partijen

hun wapens neerleggen en de zogenaamde vredesdividend verdelen

wat resulteert in niet steeds te hoeven vechten.

Wright betoogt dat technologie het aantal verhoogd heeft

van positive-sum games waar mensen in verwikkeld raken

door het toestaan van handel in goederen, diensten en ideeën

over grotere afstanden en onder grotere groepen mensen.

Het resultaat is dat andere mensen levend meer waard zijn dan dood,

en geweld daalt om egoïstische redenen. Zoals Wright stelt,

"Onder de vele redenen waarom ik vind dat we de Japanners niet moeten

bombarderen is de reden dat ze mijn mini-bus hebben gebouwd."

(Gelach)

De vierde verklaring is gevat in de titel van een boek

getiteld 'The Expanding Circle', door de filosoof Peter Singer,

die betoogt dat evolutie de mens heeft behept met een gevoel

voor empathie: het vermogen de belangen van anderen

gelijkwaardig aan de onze te zien. Helaas, standaard

passen we dit alleen toe bij een kleine kring vrienden en familie.

Mensen buiten die kring worden behandeld als sub-humaan,

en kunnen straffeloos worden geëxploiteerd. Maar door de geschiedenis heen

is de kring uitgebreid. Men ziet haar zich -- in historisch perspectief --

uitbreiden van het dorp naar de clan, naar de stam,

naar de natie, naar andere rassen, naar beide seksen en,

met Singers eigen argumenten, als iets dat we uit moeten breiden

naar andere wezens met gevoel en bewustzijn. De vraag is,

als dit is gebeurd, wat heeft die uitbreiding veroorzaakt?

Er zijn een aantal mogelijkheden. Het toenemen van kringen

van wederkerigheid in de zin die Robert Wright voorstaat.

De logica van de gouden regel: hoe meer je denkt aan en omgaat

met andere mensen, hoe meer je je realiseert dat het onhoudbaar

is jouw belangen boven die van anderen te stellen,

ten minste niet als je wilt dat ze naar je luisteren. Je kunt niet zeggen

dat mijn belangen specialer zijn dan de jouwe,

evenmin als ik kan zeggen dat de specifieke plek

waar ik op sta een uniek deel van het universum is

omdat ik er toevallig op sta, op dit moment.

Het kan ook aangedreven worden door kosmopolitisme: geschiedenissen,

journalisme, memoires en realistische fictie en reizen

en geletterdheid, waardoor je jezelf kunt projecteren op de levens

van andere mensen die je voorheen wellicht als sub-humaan behandelde,

en ook het je realizeren van de toevalligheid van je eigen omstandigheden

in het leven; in de zin van dat een ieder "voor het geluk gaat".

Wat de oorzaken ook moge zijn, de afname van geweld

heeft diepgaande implicaties. Het dwingt ons niet alleen te vragen

"Waarom is er oorlog?" maar ook "Waarom is er vrede?" Niet alleen

"Wat doen we verkeerd?" maar ook "Wat hebben we goed gedaan?"

Omdat we iets goed hebben gedaan,

zou het goed zijn erachter te komen wat dat is.

Dank u wel.

(Applaus)

Chris Anderson: Een prachtig verhaal. Ik denk dat veel mensen hier zouden zeggen

dat die uitbreiding van -- dat waar je het over had,

waar Peter Singer het over heeft, ook gedreven wordt door technologie,

door de grotere zichtbaarheid van de ander, en het gevoel dat de wereld

daardoor kleiner wordt. Ik bedoel, zit daar ook wat in?

Steven Pinker: Heel veel. Het zou beide passen in de theorie van Wright,

dat dat ons de voordelen van samenwerking geeft

in grotere en grotere kringen. Maar ook, ik denk dat het helpt

je voor te stellen hoe het is om iemand anders te zijn. Als je leest

over de vreselijke martelingen die gewoon waren in de Middeleeuwen

denk je, "hoe konden ze dat doen,

hoe kon het dat ze zich niet verplaatsten in de persoon

die ze van zijn ingewanden ontdeden?" Duidelijk

was het wat hen betreft maar een buitenaards wezen

dat geen gevoel heeft dat lijkt op dat van henzelf.

Alles wat het makkelijker maakt je voor te stellen van plaats te ruilen

met iemand anders, zal je morele overwegingen naar

die andere persoon verhogen.

CA: Steve, ik zou het prachtig vinden als elke nieuwsmedia-eigenaar dit

verhaal ergens volgend jaar hoort. Het is erg belangrijk. Heel hartelijk dank.

SP: Graag gedaan.