< Return to Video

Шүд хэрхэн хувьссан бэ? - Петер С.Унгар

  • 0:07 - 0:11
    Та төдийлөн тоодоггүй байж болох ч
    таны шүд гайхалтай бүтээл юм.
  • 0:11 - 0:14
    Бүх л амьдралын турш идсэн
    бүгдийг буталдаг ч
  • 0:14 - 0:18
    өөрсдөө бат бөх, хүчтэй хэвээр байдаг.
  • 0:18 - 0:21
    Мөн тэд анх буталсан хоолныхоо
  • 0:21 - 0:24
    материалуудыг ашиглаж бий болдог.
  • 0:24 - 0:27
    Тэдний энэ гайхалтай хүч юунд оршдог вэ?
  • 0:27 - 0:31
    Шүд хатуу бөгөөд хүчтэй болгодог
    нарийн бүтэцтэй.
  • 0:31 - 0:36
    Хатуу байдал нь цууралтаас сэргийлдэг бол
  • 0:36 - 0:39
    нягт байдал нь нь цууралтыг
    тархахаас хамгаалдаг.
  • 0:39 - 0:42
    Маш цөөн материал дээрх
    хоёр шинжийг зэрэг агуулдаг.
  • 0:42 - 0:46
    Жишээлбэл, шил хатуу боловч нягт биш
  • 0:46 - 0:49
    Савхи нягт ч хатуу биш.
  • 0:49 - 0:52
    Шүд хоёр давхаргаас бүтдэг нь:
  • 0:52 - 0:57
    кальцийн фосфатаас бүрдсэн
    гадна паалан,
  • 0:57 - 1:01
    үүний дор дентин гэх органик утаслагаас
  • 1:01 - 1:04
    бүрдсэн хатуу бөгөөд уян бүрхүүл байдаг.
  • 1:04 - 1:08
    Энэ бүтэц нь хоёр төрлийн эсээс бүрдэнэ.
  • 1:08 - 1:11
    Пааланг бүрдүүлэгч амелобласт,
  • 1:11 - 1:14
    дентинийг бүрдүүлэгч одонтобласт.
  • 1:14 - 1:17
    Шүдийг бүрдүүлэхдээ одонтобласт дотогш,
  • 1:17 - 1:22
    амэлобласт гадагш хөдөлж бэхждэг.
  • 1:22 - 1:26
    Энэ үйл явц нь пааланд тус бүр 60 нанометр
  • 1:26 - 1:29
    диаметр урттай нарийн утаснуудыг үүсгэдэг.
  • 1:29 - 1:32
    Энэ нь хүний үсний мянганы нэгтэй тэнцэнэ.
  • 1:32 - 1:36
    Эдгээр нь савхан хэлбэртэй болж нэгдэн,
  • 1:36 - 1:38
    миллиметр кв бүрт хэдэн мянган ширхэгээрээ
  • 1:38 - 1:42
    нийлж бамбай мэт пааланг бүрдүүлдэг.
  • 1:42 - 1:45
    Нэгэнт энэ үйл явц хийгдсэн бол
    паалан өөрийгөө засаж чадахгүй
  • 1:45 - 1:49
    учир нь тухайн хэсгийн эс нь
    үгүй болчихдог аж.
  • 1:49 - 1:50
    Иймд паалан тийм ч амар
  • 1:50 - 1:52
    гэмтдэггүй нь талархууштай юм.
  • 1:52 - 1:58
    Одонтобласт илүү төвөгтэй ажиллагаатай ч,
    амелобластыг бодвол
  • 1:58 - 2:02
    амьдралын турш дентинд
    агуулагдсан хэвээр байдаг.
  • 2:02 - 2:05
    Хөхтөн амьтад өөр өөр шүдтэй ч
  • 2:05 - 2:10
    шүдний ургах ерөнхий үйл явц арслан,
  • 2:10 - 2:11
    имж,
  • 2:11 - 2:12
    заан,
  • 2:12 - 2:14
    бидэнд ч адилхан явагддаг.
  • 2:14 - 2:17
    Өөрчлөгддөг зүйл нь байгаль өөр төрлийн
  • 2:17 - 2:19
    хооллолтонд тохируулж,
    шүдний ургалт,
  • 2:19 - 2:23
    хэлбэр зэргийг өөрчилж байдаг.
  • 2:23 - 2:26
    Үхэр өвс зулгаахад зориулагдсан
  • 2:26 - 2:29
    хавтгай, зэргэлдээ хонгил бүхий шүдтэй.
  • 2:29 - 2:34
    Муур мах, шөрмөс идэх
    хурц хутга мэт шүдтэй.
  • 2:34 - 2:39
    Гахай үндэс үр идэх мохоо, зузаан шүдтэй.
  • 2:39 - 2:42
    Одоогийн олон тооны шүд нь
  • 2:42 - 2:45
    динозаврын үед анх илэрсэн
  • 2:45 - 2:48
    трибосфеник гэх хэлбэрээс гаралтай юм.
  • 2:48 - 2:52
    19-р зуунд судлаач Эдвард Дринкер Копе
  • 2:52 - 2:53
    энэхүү хэлбэрийн
  • 2:53 - 2:55
    хувьслын ерөнхий загвар гаргасан.
  • 2:55 - 2:59
    Тэрээр анх маш олон загас, хоёр нутагтан,
  • 2:59 - 3:02
    мөлхөгчдөд байдаг шовх шүднээс эхэлж,
  • 3:02 - 3:07
    жижиг үзүүрүүд нэмэгдэн,
    нэг эгнээнд
  • 3:07 - 3:11
    урдаас хойш гурваараа байх болсон ба
  • 3:11 - 3:16
    цагийн явцад үзүүрүүд товойн гарч ирсэн.
  • 3:16 - 3:21
    Жижиглэх зорилготой зиг заг хэлбэр үүссэн.
  • 3:21 - 3:25
    Шүд бүрийн ард бутлах үүрэгтэй
  • 3:25 - 3:28
    доод хэсэг бий болсон байна.
  • 3:28 - 3:33
    Копийн анзаарснаар трибосфеник хэлбэр нь
  • 3:33 - 3:36
    анхны хэлбэр байсан ба дараа нь
  • 3:36 - 3:38
    амьтан тус бүрийн онцлогт
    тохирон хувьсчээ.
  • 3:38 - 3:41
    Үзүүрийг мөлийлгөн, ховилийг арилгавал
  • 3:41 - 3:45
    нохой муурны хурц шүд,
  • 3:45 - 3:50
    урд үзүүрийг арилган,
    ховилийг өргөвөл хүнийх,
  • 3:50 - 3:54
    нэмэлт нугалаа оруулбал морь,
    үхэрний шүд гарч ирнэ.
  • 3:54 - 3:58
    Копийн таамаглалын
    зарим нь буруу байсан.
  • 3:58 - 4:01
    Гэсэн ч зарим чулуужсан
    үлдэгдлүүдэд
  • 4:01 - 4:03
    түүний таамагласан шиг
    шүднүүд илэрдэг.
  • 4:03 - 4:08
    Бид үүнээс бүх хөхтөн
    амьтны эртний шүдийг судлаж болно.
  • 4:08 - 4:12
    Орчин үед олон төрлийн хоол хүнс хэрэглэх
  • 4:12 - 4:14
    боломжтой болсон нь хөхтөн амьтдыг
  • 4:14 - 4:17
    уулнаас эхлээд далай, ой, элсэн цөлд ч
  • 4:17 - 4:19
    амьдрах боломжтой болгож байна.
  • 4:19 - 4:24
    Тиймээс манай биологийн төрлийн амжилт нь
  • 4:24 - 4:26
    хөхтөн амьтны шүдний гайхамшигт хүч болон
  • 4:26 - 4:29
    дасан зохицох чадвараас ч харагдаж байна.
Title:
Шүд хэрхэн хувьссан бэ? - Петер С.Унгар
Description:

Хичээлийг бүтнээр нь үзэх: https://ed.ted.com/lessons/how-did-teeth-evolve-peter-s-ungar

Хэдий бид төдийлөн тоодоггүй ч бидний шүд бол гайхалтай бүтээл юм. Тэд амьдралын турш таны идсэн бүх хоолыг буталдаг ч бат бэх байдлаа хадгалж чаддаг. Тэгвэл тэдний гайхалтай хүч юунд оршино вэ? Петер С.Унгар конус хэлбэрийн яснаас эхлэн хөхтөн амьтны араа шүдний олон янзын хувьслыг тайлбарлалаа.

Хичээлийг Петер С.Унгар, дуут дүрсийг Кабонг Студи
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:45

Mongolian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.