Een vriendelijkere, mildere filosofie van succes

Alain de Botton bestudeert onze ideeën over slagen en falen -- en onderzoekt de aannames die aan deze twee oordelen ten grondslag liggen. Is succes altijd verdiend? En falen? Hij houdt een eloquent, gevat pleidooi om het snobisme achter ons te laten en werkelijk plezier in ons werk te krijgen.

Gewoonlijk overkomt het mij,
zo'n carrièrecrisis,

best vaak eigenlijk, op zondagavond,

als het net donker begint te worden,

en de kloof tussen mijn verwachtingen

en de werkelijkheid zo pijnlijk groot is,

dat ik uiteindelijk mezelf
in slaap lig te huilen.

Ik vertel dit allemaal omdat

dit niet zomaar iets is
waar ik alleen mee zit.

Misschien denkt u er anders over,

maar ik denk dat wij
tegenwoordig regelmatig

last hebben van een carrièrecrisis,

van momenten waarop onze zekerheden

over ons leven, ons werk

botsen met een bedreigende werkelijkheid.

Misschien is het nu wel makkelijker
dan ooit een goede boterham te verdienen.

Maar waarschijnlijk
was het nooit zo moeilijk

om kalm te blijven,
en vrij van carrièreangst.

Ik zou nu graag willen kijken

naar enkele van de redenen waarom

we dit gevoel van angst
over ons werk hebben.

En of we misschien
slachtoffer zijn van een carrièrecrisis,

wanneer we onszelf
zachtjes in slaap huilen.

Een van de redenen
waarom we hieraan lijden

is omdat we omringd worden door snobs.

Nu heb ik slecht nieuws,

vooral voor onze gasten
uit het buitenland.

Snobisme kent één groot probleem.

Soms denken mensen
die hier niet vandaan komen

dat snobisme een typisch
Brits verschijnsel is,

met onze fixatie op landhuizen en titels.

Helaas klopt dat niet.

Snobisme komt overal ter wereld voor.

Wij zijn een mondiale organisatie.
Dit is een mondiaal fenomeen.

Het is ... Wat is een snob?

Een snob is iemand die op basis
van een klein stukje van jou

een totaal beeld vormt van wie je bent.

Dat is snobisme.

En het heersende type snobisme

is momenteel carrièresnobisme.

Je herkent het meteen op feestjes

wanneer je die bekende vraag
krijgt die zo kenmerkend is

voor de vroege 21e eeuw: "Wat doe je?"

En hoe je die vraag beantwoordt,

bepaalt of mensen
enorm verheugd zijn je te zien,

of op hun horloge kijken
en zich excuseren.

(Gelach)

Goed, het tegendeel
van een snob is je moeder.

(Gelach)

Niet zozeer uw moeder of de mijne,

maar de ideale moeder zogezegd.

Iemand die niet geeft
om wat je bereikt hebt.

Maar helaas zijn de meeste
mensen niet onze moeder.

Veel mensen koppelen de hoeveelheid tijd,

en liefde, niet in de zin
van romantische liefde,

al zou dat wel wat zijn,

maar liefde in het algemeen, en respect

die ze ons willen geven, direct aan

onze positie op de sociale ladder.

En dat verklaart grotendeels
waarom we zoveel om onze carrière geven.

En we zoveel waarde
zijn gaan hechten aan materiële zaken.

Vaak wordt gezegd
dat dit een materialistisch tijdperk is,

en dat we allemaal hebzuchtig zijn.

We zijn echter
niet zozeer materialistisch,

we leven gewoon in een maatschappij

die een bepaalde
emotionele beloning koppelt

aan de verwerving van materiële zaken.

We willen niet de spullen
maar de beloning.

Zo kunnen we luxeartikelen ook bekijken.

Als u straks iemand
in een Ferrari ziet rondrijden,

denk dan niet:
"Daar gaat een hebberig iemand",

maar: "Dat is iemand die heel
kwetsbaar is en liefde nodig heeft."

Met andere woorden -- (Gelach)

voel medeleven in plaats van minachting.

Er zijn nog andere redenen --

(Gelach)

Er zijn redenen waarom het nu
misschien moeilijker is dan ooit,

om kalm te blijven.

Eén reden -- paradoxaal genoeg
gekoppeld aan iets prettigs --

is de hoop die we hebben
voor onze carrière.

Nooit waren verwachtingen zo hooggespannen

over wat mensen
tijdens hun leven kunnen bereiken.

Overal krijgen we te horen
dat iedereen alles kan bereiken.

We schaften de klassenmaatschappij af.

In ons stelsel kan iedereen opklimmen

naar elke gewenste positie.

Dat is een mooie gedachte.

Daarbij hoort de idee van gelijkheid:
in wezen zijn we allen gelijk.

Er zijn geen scherp afgebakende

hiërarchieën meer.

Hierin schuilt één groot probleem.

En dat probleem heet afgunst.

Afgunst, er rust een groot taboe op.

Maar het is wel dé overheersende emotie
in de moderne samenleving.

En afgunst is gekoppeld
aan de idee van gelijkheid. Dat zit zo:

Het zou heel ongebruikelijk zijn
als iemand hier, of een van onze kijkers,

jaloers zou zijn op de koningin.

Ook al is ze veel rijker dan u,

en heeft ze een heel groot huis.

We zijn niet jaloers op haar
omdat ze te eigenaardig is.

Ze is gewoon te vreemd.

We begrijpen haar niet. Ze praat gek.

Ze is raar.

Dus we snappen haar niet.

En als je iemand niet snapt,
voel je ook geen afgunst.

Hoe meer twee mensen op elkaar lijken,
qua leeftijd, achtergrond,

hoe meer zij zich in elkaar herkennen,
hoe groter de kans op afgunst is.

Ga daarom trouwens ook
nooit naar een schoolreünie.

We identificeren ons met niemand zo sterk

als met onze oude klasgenoten.

Maar het probleem is dat onze maatschappij

de hele wereld verandert in een school.

Iedereen draagt jeans en is hetzelfde.

Maar toch ook weer niet.

Naast het gevoel van gelijkheid
bestaan dus ook enorme verschillen.

Dat levert een zeer gespannen situatie op.

Tegenwoordig is het
net zo onwaarschijnlijk

om even rijk en beroemd
te worden als Bill Gates,

als het in de 17e eeuw was

om toe te treden tot de Franse adel.

Maar het voelt niet zo.

Tijdschriften en andere media
geven ons het gevoel

dat als we maar energie hebben,
wat handige technische ideeën,

en een garage, wij óók
iets groots kunnen beginnen.

(Gelach)

En de gevolgen hiervan
zijn te vinden in de boekwinkel.

Als u daar bij de zelfhulpafdeling kijkt,

wat ik soms doe,

als je de recente
zelfhulpboeken analyseert,

zijn er in wezen twee soorten.

De eerste zegt:
"Je kunt het! Alles is mogelijk!"

En de andere soort vertelt
hoe we moeten omgaan

met wat we een 'lage eigendunk' noemen,

of 'een negatief zelfbeeld'.

Er is een wezenlijk verband

tussen een samenleving die mensen
voorhoudt dat ze alles kunnen,

en het hebben van een negatief zelfbeeld.

Dat is een andere manier
waarop iets positiefs

een lelijk bijeffect kan hebben.

Er is nog een reden
waarom we ons angstiger voelen

over onze carrière en onze status
in de wereld, dan ooit te voren.

En die is ook weer
gekoppeld aan iets prettigs.

Namelijk: meritocratie.

Iedereen, politici links en rechts,

is het erover eens
dat meritocratie mooi is

en we moeten streven naar
een echte meritocratische samenleving.

Maar wat is een
meritocratische samenleving?

Dat is een maatschappij waarin je,

met voldoende talent en energie
en vaardigheden, de top zult bereiken.

Niets houdt je tegen.

Het is een prachtidee. Het probleem is

dat als je echt in een samenleving gelooft

waar degenen die de top verdienen,
de top ook bereiken,

je dus ook, en op
een veel kwalijker manier,

in een samenleving gelooft
waar degenen die de goot verdienen,

ook in de goot belanden, en daar blijven.

Met andere woorden:
je positie in het leven is ineens

niet meer toevallig, maar verdiend.

En dat maakt mislukken
nog veel verpletterender.

Wanneer je in de middeleeuwen,
in Engeland,

een heel arm iemand zag,

werd die persoon 'onfortuinlijk' genoemd.

Iemand die letterlijk niet was gezegend
door het fortuin, een onfortuinlijke.

Vandaag de dag, en vooral in Amerika,

wordt iemand onderaan de ladder

onvriendelijk aangeduid
als een 'loser', een verliezer.

Er is een wezenlijk verschil tussen
een onfortuinlijke en een verliezer.

Dat illustreert 400 jaar
evolutie in de samenleving

en ons geloof in wie er
verantwoordelijk is voor ons leven.

Niet langer de goden, maar wij.
Wij hebben het heft in handen.

Dat is fantastisch
als het goed met je gaat,

maar vernietigend als dat niet zo is.

In het slechtste geval
leidt dat volgens sociologen

als Emil Durkheim
tot hogere zelfmoordcijfers.

Zelfmoord komt vaker voor
in ontwikkelde, individualistische landen

dan in andere delen van de wereld.

Een van de redenen
daarvoor is dat mensen

alles wat er met hen gebeurt,
heel persoonlijk opvatten.

Zij zijn eigenaar van hun eigen succes,
maar ook van hun eigen falen.

Is er nog ontsnapping mogelijk

aan die druk die ik zojuist schetste?

Ik denk van wel. Laten we het eens bekijken.

Neem nu de meritocratie.

Het idee dat iedereen
krijgt wat hem toekomt.

Volgens mij een idioot idee,
volslagen idioot.

Ik steun elke linkse of rechtse politicus

met enigszins acceptabele
meritocratische denkbeelden.

In die zin ben ik meritocraat.

Maar het is gekkenwerk
om te denken dat we ooit

een werkelijke meritocratie
zullen bereiken. Een onmogelijke droom.

De gedachte een samenleving te creëren

waar letterlijk iedereen punten krijgt,

de goeden bovenaan
en de slechten onderaan,

en dat dit naar behoren werkt,
dat is onmogelijk.

Er zijn gewoon te veel onzekere factoren.

Ongelukken, hoe je geboren wordt,

er kan iets op je hoofd vallen,
ziekte, enzovoort.

We kunnen nooit iedereen op waarde schatten.

Een prachtig citaat van Augustinus
uit "De Stad van God"

luidt dat het een zonde is
iemand te beoordelen op zijn ambt.

Met andere woorden:

het is een zonde je een beeld
te vormen van iemand

op grond van zijn visitekaartje.

Het is niet de positie die telt.

En volgens Augustinus

kan alleen God
iedereen op zijn plaats zetten.

En dat gebeurt op de Dag des Oordeels

met engelen en trompetten
en de hemel die opensplijt.

Krankzinnig idee
voor een vrijdenker zoals ik.

Toch schuilt er iets
heel waardevols in dat idee.

Het betekent: oordeel niet te snel.

Je kunt iemands
werkelijke waarde niet weten.

Dat is een deel van iemand
dat wij niet kennen.

En we moeten niet doen
alsof dat wel zo is.

Er is nog iets anders dat soelaas biedt.

Wanneer we denken
aan mislukkingen in het leven,

zijn we hier niet zozeer
bang voor vanwege

het verlies van inkomen of status.

We vrezen het oordeel
en de spot van anderen. En terecht.

Weet u, de belangrijkste bron voor spot

is vandaag de dag de krant.

Je kunt de krant niet openslaan
of hij staat vol met mensen

die er een zooitje van hebben gemaakt.

Met de foute persoon naar bed geweest,
fout spul geslikt.

Een foute wet aangenomen of wat dan ook.

En nu zijn zij een bron van spot.

Dus ze zijn mislukt.
En worden 'losers' genoemd.

Maar is er dan geen alternatief?

De westerse traditie
kent een prachtig alternatief.

Dat is de tragedie.

Het treurspel uit de theaters
van de oude Grieken

in de vijfde eeuw voor Christus,

was een kunstvorm gewijd
aan het falen van mensen.

En hen mededogen verlenen,

wat ze in het gewone leven
niet zouden krijgen.

Toen ik een paar jaar geleden
hierover nadacht,

ging ik naar "The Sunday Sport",

een sensatiekrantje dat ik
niet zou aanraden te gaan lezen

als u het niet al kent.

En ik had een gesprek met hen

over enkele van de grote
westerse tragedies.

Ik was benieuwd hoe zij
de essentie zouden vatten

van bepaalde verhalen als ze als nieuws

op een zaterdagmiddag
bij de redactie zou binnenkomen.

Ik vertelde over Othello.
Kenden ze niet maar ze waren geboeid.

(Gelach)

En ik vroeg hen een krantenkop voor dit verhaal te maken.

Het werd: "Immigrant doodt
senatorsdochter uit blinde liefde"

in chocoladeletters.

Ik vertelde ze het verhaal
van Madame Bovary.

Een ontdekking waarover ze
ook heel enthousiast waren.

Ze schreven: "Koopzieke overspelige
slikt rattengif na kredietfraude".

(Gelach)

En nu mijn favoriet.

Die jongens zijn toch
geniaal op hun manier.

Mijn favoriet is
"Koning Oedipus" van Sophokles.

"Verblind na sex met moeder".

(Gelach)

(Applaus)

Dus aan de ene kant van mijn spectrum

staat het boulevardblaadje.

En aan de andere kant
de tragedie en het treurspel.

Ik bepleit dus in feite dat we iets

zouden moeten leren van het treurspel.

Het zou idioot zijn
Hamlet een 'loser' te noemen.

Hij is geen 'loser',
ook al heeft hij verloren.

Dat is de boodschap
van de tragedie voor ons,

en waarom het zo ontzettend belangrijk is.

Wat er tegenwoordig ook aan de hand is,

en waarom we zo benauwd zijn,

is dat de samenleving
geen kern heeft die niet-menselijk is.

We zijn de eersten die in een wereld leven

waarin we niets anders
aanbidden dan onszelf.

We hebben een hoge dunk
van onszelf. Prima.

We zijn op de maan geweest,
hebben bijzondere dingen gedaan.

Dus zijn we geneigd onszelf te aanbidden.

Onze helden zijn menselijke helden.

Dat is nooit eerder voorgekomen.

De meeste andere samenlevingen
hadden als hun kern

de aanbidding voor iets bovenaards:

een god, een geest,
een natuurkracht, het heelal.

Wat dan ook, iets anders
dat wordt aanbeden.

We zijn dat verleerd.

Daarom trekt de natuur ons ook zo aan.

Niet omdat dat zo gezond is,
ook al wordt het vaak wel zo gebracht.

Maar omdat het een vlucht is
uit het menselijke mierennest.

Een vlucht voor onze eigen rivaliteit,

en onze eigen drama's.

Daarom zien we graag gletsjers en oceanen,

de aarde van buitenaf, haar begrenzingen.

We willen graag in contact zijn
met iets dat niet-menselijk is.

Dat is enorm belangrijk voor ons.

Ik heb het nu gehad
over succes en mislukken.

Een van de interessante kanten van succes

is dat we denken te weten wat het inhoudt.

Als ik zeg dat iemand achter dat scherm

heel succesvol is,
roept dat allerlei ideeën op.

Over hoeveel geld hij of zij heeft,

of roem die verworven is
op een bepaald terrein.

Mijn eigen theorie over succes,

en ik ben iemand die
heel graag succesvol wil zijn.

Ik denk altijd: "Hoe kan ik
succesvoller worden?"

Maar naarmate ik ouder word,
komt er meer nuance

in mijn begrip van het woord 'succes'.

Dit is een inzicht dat ik had over succes.

Je kunt niet overal succesvol in zijn.

We horen veel over
balans tussen werken en leven.

Onzin. Je kunt niet
alles hebben. Dat kan niet.

Dus elke visie op succes

moet ook erkennen wat er bij inschiet,

waar het element van verlies zit.

En wie wijs leeft, aanvaardt ook

dat er een element
zal zijn van niet-slagen.

En heel vaak zijn onze ideeën

over wat succesvol leven inhoudt,

niet onze eigen ideeën.

We zuigen ze op van anderen.

Voor mannen is dat meestal de vader.

En voor vrouwen de moeder.

Deze boodschap verkondigen
psychoanalytici al zo'n 80 jaar.

Niemand heeft nog goed geluisterd,
maar ik denk dat het klopt.

Ook zuigen we boodschappen op

van alles wat op tv is, van reclames

tot markering, noem maar op.

Dit zijn enorm sterke krachten,

die bepalen wat we willen
en hoe we onszelf zien.

Wanneer we horen dat bankier
een respectabel beroep is

willen we allemaal bankier worden.

Zodra het niet meer zo respectabel is,
zijn we niet meer geïnteresseerd.

We zijn zeer ontvankelijk.

Dus wat ik wil bepleiten is niet

dat we onze ideeën over succes opgeven.

Maar laat het onze eigen ideeën zijn.

We moeten ons concentreren
op onze ideeën.

Er ons ervan verzekeren
dat ze van ons zijn,

dat we echt de makers
van onze eigen ambities zijn.

Want het is erg genoeg
om niet te krijgen wat je wilt.

Nog erger is een idee
hebben van wat je wilt,

maar uiteindelijk moet ontdekken

dat je dat eigenlijk helemaal niet wilde.

Hiermee ga ik afsluiten.

Wat ik nog wil benadrukken,

is hoe dan ook: succes, ja.

Maar laten we aanvaarden
dat onze ideeën soms afwijken.

Laten we onze gedachten
over succes eens nader beschouwen.

En ervoor zorgen dat onze ideeën
over succes werkelijk van onszelf zijn.

Dank je wel.

(Applaus)

Chris Anderson: Dat was fascinerend.

Hoe verzoen je het idee van iemand die --

dat het slecht is
iemand te zien als een 'loser',

met het idee van je leven
in eigen hand nemen?

En dat een samenleving die dat stimuleert,

misschien niet zonder
winnaars en verliezers kan?

Alain de Botton: Ja, ik denk
dat het vooral de willekeur is

van het winnen en verliezen
die ik wilde benadrukken.

Want het accent ligt vandaag de dag

zozeer op de rechtvaardigheid van alles.

Daar spreken politici altijd over.

Ik geloof heilig in rechtvaardigheid,
maar het is gewoon onmogelijk.

Dus moeten we alles doen wat we kunnen,

alles wat we kunnen om het na te streven.

Maar uiteindelijk moeten we bedenken

dat wie we ook tegenover ons hebben,
wat er ook met hen is gebeurd,

er een groot element van toeval meespeelt.

En daarvoor probeer ik ruimte te scheppen.

Anders wordt het wel erg claustrofobisch.

C A: Maar geloof je dat je

jouw vriendelijkere,
mildere filosofie over werk

kunt combineren met
een succesvolle economie?

Of kan dat volgens jou niet,

maar geeft dat niet
en benadrukken we dat te zeer?

A B.: De nachtmerrie is de gedachte

dat mensen productiever worden
als je ze angst aanjaagt.

En hoe hardvochtiger de omgeving

hoe meer mensen de uitdaging aangaan.

Bedenk eens wie je als ideale vader
zou willen hebben.

De ideale vader is iemand
die streng maar zachtaardig is.

De lijn daartussen is moeilijk te trekken.

We hebben zogezegd vaderfiguren
nodig in onze samenleving,

om te voorkomen
dat we in extremen vervallen.

Dat is de autoritaire,
straffende figuur aan de ene kant,

En de lakse, losgeslagen optie
aan de andere kant.

Chris Anderson: Alain de Botton.

Alain de Botton: Dank je wel.

(Applaus)