Ruh sağlığını korumanın mertliği

Girişimci Sangu Delle'in yaşadığı stres boyunu aşınca; erkeklerin ruh sağlığıyla uğraşmamaları gerektirdiğini öne süren ön yargısıyla yüzleşmek zorunda kaldı. Duyguları ifade etmekle arası iyi olmayan bir toplumda, Delle anksiyetesi ile nasıl başa çıktığını paylaşıyor ve şunu söylüyor: ''Hislerimiz hakkında dürüst olmak bizi güçsüz kılmaz, bizi insan yapar.''

Geçen yıl...

âdeta bir cehennemdi.

(Kahkaha)

İlk defa Nijerya ''jollof''undan yedim.

(Kahkaha)

Tüm ciddiyetimle söylüyorum,

bireysel olarak cidden zor
bir dönemden geçiyordum.

Boyumu aşkın bir stresle
karşı karşıya geldim,

anksiyete atağı geçirdim.

Bazı günler işimi yapamıyor,

diğer günlerdeyse

sadece yatağıma uzanıp ağlamak istiyordum.

Doktorum, stresim ve anksiyetem hakkında
bir ruh sağlığı danışmanı ile

görüşmek isteyip istemediğimi sordu.

Ruh sağlığı?

Gıkımı çıkarmadım ve şiddetli bir şekilde
istemediğimi belirterek kafa salladım.

Derin bir utanç hissettim.

Damgalanmanın yükünü hissettim.

Beni seven ve destekleyen bir aileye

ve inanılmaz sadık arkadaşlara sahibim,

yine de birisine hissettiğim
acıyı anlatma fikrini

kaldıramazdım.

Afrikan eril soyumun getirdiği,
katı kurallarla oluşturulan

yapı altında ezildim.

''İnsanların 'gerçek' sorunları var,

kendine gel Sangu!''

''Ruh sağlığı''nı ilk kez,

Gana'dan yeni geldiğimde, yatılı okul
öğrencisi olduğum New Jersey'deki

Peddie School'da duymuştum.

Bir ay içerisinde, sevdiğim yedi
insanın ölümünün yaşattığı

o acı deneyimi tatmıştım.

Okul hemşiresi,

yaşadığım durum ile yakından ilgilendi,
ona şükürler olsun ve ruh sağlığım

hakkında bilgi almaya başladı.

''Kafadan kontak mı?'' diye düşündüm.

Afrikalı bir erkek olduğumu bilmiyor mu?

(Kahkaha)

''Things Fall Apart''daki Okonkwo gibi,

biz Afrikalı erkekler, ne duygularımızı
sindirebiliyor, ne de ifade edebiliyoruz.

Biz sorunlarımızı ''hallediyoruz.''

(Alkış)

Biz sorunlarımızı hallediyoruz.

Erkek kardeşimi aradım
ve ''Oyibolarla'' -beyazlarla-

ve onların tuhaf hastalıklarıyla;

depresyon, DEHB ve diğer
''tuhaf şeyler'' hakkında gırgır yaptım.

Batı Afrika'da büyümüş biri olarak,

biri ''ruh hastası'' kelimesini
kullandığında akıllara gelen görüntü;

kirli, rastalı saçlarıyla,
yarı çıplak bir hâlde

sokaklarda sekip duran deli bir adamdı.

Hepimiz onu tanıyoruz.

Ailemiz dikkat etmemiz
konusunda uyardı bile.

''Anne, anne, niye deli ki o?''

''Uyuşturucu! Haplara

bir kez bile bakarsan,
sonun onunki gibi olur.''

(Kahkaha)

Zatüreye tutul,

annen tıbbi tedavi için
seni en yakın hastaneye

koşarak götürür.

Ama depresyon kelimesi etmeye cüret et,

mahallenin papazı
şeytan çıkarmalara başlar

ve köydeki cadılardan dem vurur.

Dünya Sağlık Örgütü'ne göre,

ruh sağlığı, günlük hayatın getirdiği

stresle mücadele etmek ile alakalı;

üretken ve yararlı bir şekilde çalışmakla

ve topluma katkıda bulunacak
işler yapabilme gücünle.

Ruh sağlığı, kişinin duygusal, psikolojik
ve sosyal olarak ayakta oluşunu içeriyor.

Dünya çapındaki
bütün ruh hastalıklarının %75'i

düşük gelirli ülkelerde görülüyor.

Buna rağmen Afrika hükûmetleri,

sağlık hizmetleri bütçesinin
yüzden birinden azını,

ruh sağlığına ayırıyor.

Daha kötü olansa,

Afrika'daki ciddi psikiyatrist eksikliği.

Mesela Nijerya'da, neredeyse
200 milyon nüfusluk ülkede,

200 tane olduğu tahmin ediliyor.

Tüm Afrika'daysa,

insanların %90'ı tedavi
erişilebilirliğinden mahrum.

Sonuç olarak,

bir başımıza,

dışlanma korkusuyla susturuluyoruz.

Afrikalılar olarak ruh sağlığına
hep mesafeyle,

cehaletle,

suçlulukla,

korkuyla

ve öfkeyle yaklaştık.

Arboleda-Flórez tarafından yürütülen

ve ''Ruh hastağının sebebi nedir?''
sorusuna cevap aranan bir araştırmada,

Nijeryalı muhatapların
%34'ü madde bağımlığı,

%19'u tanrının gazabı ve takdiri ilahi
olarak cevap verdi.

(Kahkaha)

%12'si ise,

büyücülük ve ruhani varlıkların
musallatı dedi.

Yalnızca azınlık bir kısım, bilinen diğer
ruh hastalık sebeplerini dile getirdi;

ırsiyet,

sosyoekonomik durum,

savaş,

çatışma

ya da sevilen birinin kaybı.

Ruh hastalıklarına karşı
yapılan damgalamalar,

mağdurların ötekileştirilmesi
ve şeytanlaştırılması ile sonuçlanıyor.

Foto muhabiri Robin Hammond,
bu sömürgelerin bazılarını belgeledi...

Uganda'da,

Somali'de

ve burada, Nijerya'da.

Bana göre damgalama,

kişisel bir şey.

2009'da,

gecenin bir yarısında
telaş dolu bir arama aldım.

Dünyadaki en yakın dostuma,

zeki, aklı tıkırında, alımlı,
havalı genç arkadaşıma,

şizofreni teşhisi konulmuş.

Beraber büyüdüğümüz bazı arkadaşlarımın
geri adım attıklarına şahit oldum.

Kıs kıs gülmelerini işittim.

Fısıltılarını duydum.

''Kafayı yediğini duydunuz mu?''

(Kru İngilizcesi) ''Tahtaları eksilmiş!''

Durumu hakkında yapılan
küçük düşürücü, alçak yorumlar,

kanser veya sıtma hastası için
hiçbir zaman duymayacağımız

yakıştırmalar.

Nedense konu ruh hastalıklarına gelince

cahilliğimiz, bütün empatimizi
silip süpürüyor.

Bütün çevresi onu dışladığında
yanıbaşında durdum,

bizim bağımız hiçbir zaman sarsılmadı.

Açıkçası, ruh sağlığı hakkında
derin bir ilgi duymaya başladım.

Onun durumundan ilham alarak

üniversitemde mezunlarla, ruh
sağlığına özel ilgi duyanlarla birlikte

grup kurulmasına katkı sağladım.

Mezun olduğum okuldaki
yatılı eğitmen görev sürem boyunca,

çoğu öğrenciye ruh sağlığıyla
başa çıkma konusunda destek verdim.

Afrikalı öğrencilerin çabaladıklarını

ve kimseyle konuşamadıklarını gördüm.

Kendi geçmişleriyle birlikte,
bu bilgiyle bile

ben, dolayısıyla cebelleştim

ve kendi anksiyetem ile yüzleştiğimde
kimseyle konuşamadım,

deli adam olma korkumuz
öylesine içimize işlemiş ki.

Her birimiz,

ama özellikle biz Afrikalılar,

yaşadığımız ruh bunalımların bizim
mertliğimizi bozmadığının ve travmanın

gücümüzü lekelemediğinin
farkına varmamız gerekiyor.

Ruh sağlığını, fiziksel sağlık kadar
önemli görmemiz gerekiyor.

Sessizlik içinde
çığlık atmaktan vazgeçmeliyiz.

Hastalıkları damgalayı bırakıp

mağdurlara travma
yaşatmaya son vermeliyiz.

Arkadaşlarınla konuş.

Sevdiklerinle konuş.

Sağlık uzmanları ile konuş.

Kırılgan ol.

Yalnız olmadığını bilerek

hareket et.

Kendinle boğuşuyorsan bunu dile getir.

Hislerimiz hakkında dürüst olmak

bizi güçsüz kılmaz:

Bizi insan yapar.

Ruh hastalıkları ile ilgili yapılan
damgalamalara son vermenin zamanı geldi.

Bir daha ''ruhsal'' kelimesini duyduğunda,

aklına yalnızca deli adamlar gelmesin.

Beni hatırla.

(Alkış)

Teşekkürler.

(Alkış)